Το κοιμητήριο της Πράγας

Στη διάρκεια του 19ου αιώνα, ανάμεσα στο Τορίνο, το Παλέρμο και το Παρίσι, συναντάμε μεταξύ άλλων μια υστερική σατανίστρια, έναν αβά που πεθαίνει δύο φορές, μερικά πτώματα μέσα σ' έναν υπόνομο του Παρισιού, τη σταδιακή μεγέθυνση του πλαστογραφήματος που έγινε γνωστό ως Τα Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών, το οποίο θα εμπνεύσει στον Χίτλερ τα στρατόπεδα εξόντωσης, Ιησουίτες που δολοπλοκούν εναντίον των Μασόνων, Μασόνους, έναν Γαριβάλδη αρθριτικό και στραβοκάνη, τα σχέδια των Μυστικών Υπηρεσιών του Πιεμόντε, της Γαλλίας, της Πρωσίας και της Ρωσίας, τις σφαγές στο Παρίσι της Κομούνας, όπου ο κόσμος τρώει τα ποντίκια, αηδιαστικά και ρυπαρά στέκια εγκληματιών που ανάμεσα στους ατμούς απ’ το αψέντι καταστρώνουν εξεγέρσεις στις πλατείες, ψεύτικους συμβολαιογράφους, ψεύτικες διαθήκες, διαβολικές αδελφότητες και μαύρες λειτουργίες.

Εξαιρετικό υλικό για ένα μυθιστόρημα των επιφυλλίδων στο στυλ του 19ου αιώνα που, μεταξύ άλλων, εικονογραφείται όπως τα feuilletons εκείνης της εποχής. Να τι θα ικανοποιήσει ακόμα και τον χειρότερο μεταξύ των αναγνωστών. Εκτός από μια μικρή λεπτομέρεια. Με την εξαίρεση του κεντρικού ήρωα, όλα τα άλλα πρόσωπα αυτού του μυθιστορήματος υπήρξαν στ' αλήθεια και έκαναν αυτό που κάνουν. Κι ακόμα και ο κεντρικός ήρωας κάνει πράγματα που έχουν γίνει, μόνο που κάνει πολλά, τα οποία είχαν ίσως διαφορετικούς αυτουργούς. Αλλά πού να ξέρει κανείς, όταν κινείσαι μεταξύ μυστικών υπηρεσιών, διπλών πρακτόρων, απατεώνων αξιωματικών και αμαρτωλών ιερωμένων, τα πάντα μπορούν να συμβούν. Έστω κι αν ο μόνος φανταστικός ήρωας αυτής της ιστορίας είναι ο πιο αληθινός απ' όλους και μοιάζει πολύ με άλλους που κυκλοφορούν ακόμα ανάμεσά μας.

Έγραψαν για το βιβλίο:

Ο Έκο είναι ένας θεματοφύλακας του πολιτισμού, ένας άνθρωπος που χειρίζεται ιστορίες και πλοκές, φαντασία και αληθινούς χαρακτήρες με σκέψη, αυτοπεποίθηση και ευθυμία. Ακόμα κι έτσι, στο τέλος του μυθιστορήματος ΤΟ ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΠΡΑΓΑΣ, μια ερώτηση έρχεται να βασανίσει το μυαλό του αναγνώστη: «Μα, Θεέ μου, πώς γίνεται να ζει κανείς σ’ έναν κόσμο αυτοκαταστροφικό;»

IL RIFORMISTA

Όπως σε όλα τα βιβλία του Ουμπέρτο Έκο, έτσι και στο ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΠΡΑΓΑΣ πραγματοποιείται ένα συναρπαστικό ταξίδι στο χρόνο και στην ανθρώπινη ψυχή, ένα ταξίδι που ο αναγνώστης θα πρέπει να παρακολουθήσει με σοβαρότητα, αν θέλει πραγματικά να εισχωρήσει στις μύχιες σκέψεις του σκοτεινού ήρωά του.

IL TIRRENO

Πρόκειται για ένα βιβλίο που καθηλώνει τον αναγνώστη από την πρώτη μέχρι την τελευταία σελίδα. Τώρα το μόνο που μένει είναι να απαντηθεί η ερώτηση που σου έρχεται στο μυαλό: «Ποιος είναι τελικά ο Ουμπέρτο Έκο;» ΤΟ ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΠΡΑΓΑΣ δίνει μερικές ενδείξεις. Ανατρέχουμε στις σελίδες. Τα μυστήρια δεν υπάρχουν, ή, καλύτερα, πίσω από τα μυστήρια υπάρχει το ασυνάρτητο παραλήρημα μερικών ανισόρροπων. Η μυστικότητα είναι μύθος. Δεν υπάρχουν μυστικά κρησφύγετα. Η πλοκή είναι απλή επινόηση ενός υγιούς μυαλού. Και η υπόθεση δεν αποκαλύπτεται παρά μόνο την κατάλληλη στιγμή.

IL GIORNALE

Σπέρνει θύελλες ο Ουμπέρτο Εκο με το νέο του μυθιστόρημα, «Το Κοιμητήριο της Πράγας», που κυκλοφορεί την ερχόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Ψυχογιός, σε μετάφραση Εφης Καλλιφατίδη.

Ηδη κατηγορήθηκε στην Ιταλία αφενός ότι παρουσιάζει τους καθολικούς ως αντιδραστικούς και με εμμονές σχετικά με το σεξ και τον αντισημιτισμό, ενώ η ιστορικός Λουτσέτα Σκαράφα, σε άρθρο της στον «Οσερβατόρε Ρομάνο», το επίσημο όργανο του Βατικανού, έγραψε: «Διαβάζοντας όλα αυτά τα αηδή κατά των Εβραίων, ο αναγνώστης λεκιάζεται από το αντισημιτικό ντελίριο, και εν τέλει μπορεί και να πιστέψει πως από κάτω μπορεί να κρύβει κάποια αλήθεια».

Ο συγγραφέας Κλάουντιο Μάγκρις με τη σειρά του, για να δείξει το παράδοξο, στον πρόλογο συνέντευξης που πήρε από τον Εκο, σημειώνει: «Υπάρχει ένας δικτυακός τόπος, ο "Ναζισμός'', του οποίου τις απόψεις πιθανότατα θα περιλάμβανε ο Εκο στο νέο του μυθιστόρημα, εφόσον βέβαια τις γνώριζε. Κατ' αυτόν, ο ναζισμός δεν ήταν άλλο παρά μια σκευωρία των εβραίων, που έφτασαν στο σημείο να δημιουργήσουν ώς και το Αουσβιτς, προκειμένου να κατακτήσουν τον κόσμο. Η ιδέα, επειδή ακριβώς είναι τόσο παράλογη, δεν αποδεικνύει τίποτ' άλλο παρά πως οι προκαταλήψεις έχουν την ισχύ τους πέραν πάσης λογικής. Και στην ιστορία οι εβραίοι δεν είναι τα μοναδικά, αλλά σίγουρα είναι τα τελευταία θύματά τους».

Αλλά ποια είναι επιτέλους η ιστορία του έκτου μυθιστορήματος του Εκο; Και πόση αλήθεια μπορεί να έχουν τέτοιες κατηγορίες; Κεντρικός ήρωας είναι ο πλαστογράφος και μυστικός πράκτορας Σιμόνε Σιμονίνι που, ηλικιωμένος πια, ζει στο διαμέρισμά του πάνω από το παλαιοπωλείο που χρησιμοποιεί ως προκάλυψη στο Παρίσι το 1897. Είναι τότε που αρχίζει να κρατάει σημειώσεις για τα γεγονότα που σημάδεψαν τη ζωή του. Ελπίζει πως έτσι θα μπορέσει να θυμηθεί κάποια από αυτά που η αμνησία έχει σβήσει από το νου του. Ενας δεύτερος ήρωας, ο αβάς Ντάλα Πίκολα, που ο Σιμονίνι φαίνεται πως δεν γνωρίζει, ασχέτως αν ζει σ' ένα διαμέρισμα πλάι στο δικό του, παρεμβαίνει μυστηριωδώς στις σημειώσεις του, αφού φαίνεται πως γνωρίζει καλά τα της ζωής του. Στο τέλος θα αποδειχτεί πως πρόκειται για μια κλασική περίπτωση διχασμού προσωπικότητας.

Ακόμα και το όνομα που διαλέγει ο Εκο για τον ήρωά του, Σιμονίνι, είναι χαρακτηριστικό: ο Αγιος (πια) Σιμονίνο ήταν το παιδάκι που κατά το μύθο είχαν θυσιάσει τελετουργικά οι εβραίοι τον 15ο αιώνα. Ο Σιμονίνι, γιος Καρμπονάρου, που όμως σκοτώθηκε το 1849, υπερασπιζόμενος τη Ρωμαϊκή Δημοκρατία, μεγαλώνει δίπλα στον παππού του, που αντιθέτως είναι αντιδραστικός. Είναι αυτός που θα του μεταδώσει το μίσος κατά του περιούσιου λαού και που θα τον οδηγήσει στο φινάλε στη δημιουργία των Πρωτοκόλλων της Σιών, των εγγράφων δηλαδή που αποδεικνύουν τις διαθέσεις περί της κατάκτησης του κόσμου.

Στην ιστορία που εκτυλίσσεται στο «Κοιμητήριο της Πράγας», ωστόσο, δεν κατηγορούνται, βάσει παραχαραγμένων εγγράφων, μόνο οι εβραίοι πως θέλουν να κατακτήσουν τον κόσμο. Μαζί τους πάνε οι ιησουίτες, οι μασόνοι, οι μοναρχικοί, οι Γαριβαλδινοί, οι Καρμπονάροι κ.ά. Ο ίδιος ο Εκο, απαντώντας στη σχετική ερώτηση του Μάγκρις, λέει: «Οι μοναδικοί εβραίοι στο μυθιστόρημα είναι μια κοπέλα και ο Φρόιντ, που όμως είναι απλώς περαστικοί. Ο κεντρικός ήρωας, ο Σιμόνε Σιμονίνι, που εμφανίζεται λάβρος κατά των εβραίων, δεν έχει συναντήσει στη ζωή του ούτε έναν. Πρόκειται ακριβώς για την πλευρά του αντισημιτισμού που πάντα με εντυπωσίαζε. Αυτό που προβάλλω είναι ο διάλογος πάνω στον αντισημιτισμό, που οδηγεί τον Σιμονίνι να τον "τρυγά" σαν ένα φάντασμα, σαν έναν "Αλλο'', που του είναι αναγκαίος για να ενδυναμώνει την εθνική του ταυτότητα. Ενας από τους ήρωές μου, ο Ρακόβσκι, ο αρχηγός των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών, λέει πως οι εβραίοι τον εξυπηρετούν γιατί πολλοί από αυτούς ζουν στη Ρωσία. Αν ήταν Τούρκος, όμως, θα διάλεγε τους Αρμένιους. "Αλλοι'' υπήρξαν πολλοί στην ιστορία, όμως οι εβραίοι, λόγω της ικανότητάς τους να διατηρούν ακλόνητη την ταυτότητά τους ανά τους αιώνες, αποδείχτηκαν οι πιο ανθεκτικοί σ' αυτόν τον ρόλο με αποτέλεσμα να ξεσπά μονίμως πάνω τους το μίσος ή τουλάχιστον η δυσπιστία λόγω της διαφορετικότητας».

Εχουμε να κάνουμε λοιπόν με μια συνωμοσία και νά πώς την ορίζει ο Εκο: «Συνωμοσίες γίνονταν πάντα. Τόσο οι αποτυχημένες όσο και οι επιτυχημένες βγαίνουν αμέσως στο φως. Η παράνοια όμως έγκειται στο να φαντάζεσαι την ύπαρξη μιας διαρκούς συνωμοσίας, που εκπορεύεται από ένα μυστικό διευθυντήριο το οποίο κατευθύνει τις τύχες της ανθρωπότητας. Η παράνοια αυτή αφαιρεί από την ιστορία την πολυπλοκότητα, το απροσδόκητο, την αποκάλυψη, τη δυνατότητα του τυχαίου, την οξύνοια, την ετερογένεια των στόχων. Και γι' αυτό ακριβώς πρόκειται για παράνοια».

Ο συγγραφέας διευκρινίζει ότι δεν έχει γράψει μια ιστορική πραγματεία, αλλά ένα μυθιστόρημα, που μπορεί και να βασίζεται σε ιστορικά γεγονότα: «Μετά το "Ονομα του Ρόδου'' ήσαν πολλοί εκείνοι που με ρωτούσαν πού βρισκόταν το χειρόγραφο από το οποίο εμπνεύστηκα το βιβλίο. Δεν μ' ενδιαφέρει τόσο να εκτιμηθεί η αφηγηματική μου ικανότητα (αν και δούλεψα σκληρά) όσο το ηθικό ερέθισμα. Ηθελα να συνεισφέρω στο ξεθώριασμα ενός μύθου που επιζεί ακόμα. Ενας κριτικός με ρώτησε γιατί έχασα το χρόνο μου για να αποδείξω πως τα Πρωτόκολλα είναι πλαστά, αφού πλέον αυτό είναι κοινός τόπος. Μα ακριβώς διότι, παρά το γεγονός αυτό, πολύς κόσμος εξακολουθεί να τα παίρνει στα σοβαρά. Και έγραψα ένα μυθιστόρημα πιστεύοντας πως είναι πιο πειστικό από μια πραγματεία. Χρησιμοποίησα δε αυτή τη φόρμα για να αφηγηθώ μια αληθινή ιστορία. Στο τέλος τέλος, αν γνωρίζουμε κάτι για τον καρδινάλιο Μαζαρίνο είναι γιατί μας το είπε ο Δουμάς κι αν ξέρουμε το μπάομπαμπ είναι γιατί μας το γνώρισε ο Σαλγκάρι». 7

Χρήστος Σιάφκος, Ελευθεροτυπία, 27/3/2011

Το πρόσωπο είναι γνωστό: Ουμπέρτο Εκο. Με βάση την αναγνωρισιμότητά του, θα μπορούσε να εκλεγεί δήμαρχος σε οποιαδήποτε πόλη της Ενωμένης Ευρώπης. Αυτός, όμως, ο αθεόφοβος, όταν κάποτε του ζήτησαν να γίνει υπουργός Πολιτισμού στην Ιταλία, αρνήθηκε λέγοντας ότι προτιμάει να κάνει μια δουλειά που την ξέρει.

Στην τελευταία Διεθνή Εκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης, εκδότες από διάφορες χώρες διαγκωνίστηκαν για τα δικαιώματα του νέου βιβλίου του «Το κοιμητήριο της Πράγας». Το νέο πόνημα του καθηγητή είναι κι αυτό ογκώδες (528 σελίδες) και στον κολοφώνα διαβάζουμε ότι ο εκδότης το τύπωσε σε ανακυκλωμένο χαρτί. Και πολύ καλά έκανε, αν αναλογιστούμε ότι ο Εκο με τις φλυαρίες του, μεταφρασμένες σ’ ένα σωρό γλώσσες, θα ήταν ικανός να καταστρέψει μόνος του τα δάση του Αμαζονίου.

Πλην, όμως, ουδέν καλόν αμιγές κακού. Το κακό μας το εξήγησε πρόσφατα με σύντομο κείμενό του στον «Α» ο παλαιός συνάδελφος Γεράσιμος Δώσσας.

«Η ανακύκλωση του χαρτιού, μας είπε, μια από τις αγαθές συνέπειες του ρεύματος της οικολογίας… είχε και μια παρενέργεια έκδηλη στην Ελλάδα: περιόρισε τις οιμωγές για την καταστροφή των δασών… και άνοιξε λεωφόρους για να ευδοκιμήσει η ακατάσχετη ροπή των Ελλήνων προς τη συγγραφή». Ετσι, έχουμε ως συνέπεια τεχνουργήματα του γραπτού λόγου «από τα οποία η αμάθεια και η αυταρέσκεια ρέουν κρουνηδόν».

Ας τις αφήσουμε να ρέουν κρουνηδόν -μικρή η Ελλάδα, μικρό το κακό- και ας επιστρέψουμε εις «Το κοιμητήριο της Πράγας».

Ο Εκο, φιλόσοφος, μεσαιωνολόγος, σημειολόγος και γνώστης των ΜΜΕ, είναι και γνωστός δημοσιογράφος. Πάνω απ’ όλα, όμως, ήταν και παραμένει ένας μεγάλος καλαμπουρτζής. Ετσι γεννήθηκε. Θα μπορούσε να ανακηρυχθεί και άγιος (!) μια και σύμφωνα με τον ιερό Αυγουστίνο, άγιος είναι ο σταθερώς αμαρτάνων, ευρισκόμενος εις κατάστασιν διαρκούς μετανοίας.

Στο νέο βιβλίο του ο αφηγητής κρατάει ένα ημερολόγιο, που αρχίζει το Μάρτιο του 1897 και τελειώνει το Δεκέμβριο του 1898. Στις σελίδες του, με τις συχνές παλινδρομίες, έχουμε τα πάντα και τα αντίθετα των πάντων. Σε Γάλλους και Ιταλούς, σε Γερμανούς και (φυσικά) Εβραίους, ξεφορτώνει τα εξ αμάξης και, ταυτόχρονα, με τις υπερβολές του, πλέκει τα εγκώμιά τους.

Μόνος εναντίον όλων

Ο αφηγητής είναι Ιταλός, δηλώνει όμως ότι αποφάσισε κι έγινε Γάλλος, επειδή δεν μπορούσε να αντέξει τους Ιταλούς. Για τη γούνα των Γάλλων έχει άφθονα ράμματα, το ίδιο ισχύει για τους Εβραίους και για τους Γερμανούς, για τους μασόνους και τους ιησουίτες...

Ας αφήσουμε στην άκρη όλους τους άλλους και ας περιοριστούμε στους Τεύτονες. Το επιβάλλει η επικαιρότητα, μιας και η κυρία Ανγκελα Μέρκελ, καγκελάριος της Γερμανίας, μας υποχρέωσε να θυμηθούμε τους Γερμαναράδες. Δεν έχει σημασία τι ακριβώς είπε η κ. Μέρκελ. Εμείς έχουμε τυφλή εμπιστοσύνη στα ελληνικά ΜΜΕ και στους πολιτικούς μας, γι’ αυτό και αξίζει τον κόπο ένα σύντομο όσο και αυθαίρετο ανθολόγιο από τις απόψεις του αφηγητή.

Ενας Γερμανός παράγει κατά μέσο όρο τα διπλάσια περιττώματα από ένα Γάλλο. Η υπερβολική εντερική δραστηριότητα σε βάρος της εγκεφαλικής αποδεικνύει τη φυσιολογική τους κατωτερότητα.

Κατά τη διάρκεια των βαρβαρικών εισβολών, οι γερμανικές ορδές στόλιζαν τις διαδρομές τους με απίστευτες, με παράλογες στοίβες αφοδευτικού υλικού.

Εξάλλου, και κατά τους προηγούμενους αιώνες, ένας Γάλλος ταξιδιώτης τη στιγμή που έβλεπε στην άκρη του δρόμου περιττώματα απίστευτου μεγέθους, καταλάβαινε αμέσως ότι είχε περάσει τα σύνορα της Αλσατίας.

Και σαν να μη φτάνουν όλα αυτά, τυπικό χαρακτηριστικό του Γερμανού είναι η βρομίδρωσις. Δηλαδή, η ιδρωτίλα.

Το Γερμανό χαρακτηρίζει ακόμη η διαρκής εντερική διαταραχή, οφειλόμενη στην υπερβολική κατανάλωση μπίρας και στο χλαπάκιασμα γουρουνίσιων λουκάνικων.

Η μπίρα τους αποβλακώνει από μικρά παιδιά κι έτσι εξηγείται γιατί πέρα από το Ρήνο δε δημιουργήθηκε ποτέ κάτι το αξιόλογο στο χώρο της τέχνης, με εξαίρεση κάποια πορτρέτα με σκυλόφατσες και ποιήματα που προκαλούν θανάσιμη πλήξη.

Και τι να πω για τη μουσική τους. Ο σαματατζής και πένθιμος Βάγκνερ αποβλακώνει σήμερα ακόμη και τους Γάλλους. Στον Μπαχ τους δεν υπάρχει ούτε ίχνος αρμονίας. Κι όσο για ’κείνον, τον Μπετόβεν, οι συμφωνίες του αποτελούν όργιο απρέπειας.

Η κατάχρηση μπίρας τους καθιστά ανίκανους να αντιληφθούν τη χυδαιότητά τους, υπερθετικός βαθμός της οποίας είναι το ότι δεν ντρέπονται που είναι Γερμανοί. Πήραν στα σοβαρά έναν καλόγερο λαίμαργο και λάγνο μόνο και μόνο επειδή κατέστρεψε τη Βίβλο μεταφράζοντάς την στη γλώσσα τους.

Ποιος ήταν εκείνος που είπε ότι οι Γερμανοί έκαναν κατάχρηση των δύο ισχυρότερων ναρκωτικών της Ευρώπης, του αλκοόλ και του χριστιανισμού;

Υστερόγραφο

Αυτά και χίλια μύρια άλλα λέει ο αφηγητής - καθηγητής, ο καλαμπουρτζής και αθυρόστομος, για όλους και για όλα. Ετσι μας δίνει το δικαίωμα να ξεφωνίσουμε: - Κοίτα ποιος μιλάει. Ενας ψηλός, χοντρός και φαλακρός! Ενας Ιταλός που τ’ όνομά του είναι ακραιφνώς γερμανικό, αποτελούμενο από το ουσιαστικό Hum (γίγαντας) και το επίθετο bert (λαμπερός). Ντροπή του!

Θόδωρος Ιωαννίδης, Αγγελιοφόρος, 12/12/2010