Παρών και αμέτοχος

Τέσσερα πρόσωπα συναντούνται σε μια κυκλική ιστορία που διαθλάται σε παράλληλους καθρέφτες. Όλοι παρόντες και αμέτοχοι στα γεγονότα που εκτυλίσσονται δίπλα τους, ο καθένας για τους δικούς του λόγους. Κάποιοι έχουν συναίσθηση αυτής της κατάστασης, κάποιοι όχι. Το αρχικά υπερτροφικό Εγώ του ενός -εξ ανάγκης και ιδιοσυγκρασίας- αντιστοιχεί στην πρωτοπρόσωπη αφήγηση που έρχεται να αντιπαρατεθεί στο συλλογικό Εμείς της γυναικείας φωνής που κρατά γερά τα ηνία και ελπίζει πάντα, ίσως λόγω μητρότητας, σ' ένα καλύτερο αύριο. Το Εσύ δοκιμάζει, διστάζει, προσπαθεί να ανακαλύψει λύσεις -έστω και ατομικές. Η τριτοπρόσωπη αφήγηση επιχειρεί να συνθέσει μια επώδυνη παρουσία που ουσιαστικά αρνείται να αντιμετωπίσει την ίδια της τη φύση και, για την ώρα, προτιμά τα σκοτάδια.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Στο στόχαστρο της μυθοπλασίας η ιερή και ευλογημένη ελληνική οικογένεια. Θεσμός θεμελιώδης και άκρως ανθεκτικός, αν και πολλοί μέμφονται την πυρηνική οικογένεια των ύστερων χρόνων ως εστία τραυματικών σχέσεων και νοσογόνων εντάσεων. Γνωστή και μη εξαιρετέα εμφανίζεται η οικογένεια του Γεωργίου Τριμπούκη την οποία περιγράφει η Λ. Εξαρχοπούλου, με τους συζύγους σε σύγκρουση και τους δύο γιους προσωπικότητες κολοβές και εξαρτημένες. Αυτό το σύμπλεγμα των τεσσάρων προσώπων, όπως αλληλοσυμπληρώνονται και αλληλοκαθορίζονται, σχεδόν υποβάλλει την πολυφωνική διήγηση. Ωστόσο η συγγραφέας δεν επιστρατεύει τους τέσσερις, εν πολλοίς αυτονόητους, αφηγητές αλλά προτιμά τέσσερα γραμματικά πρόσωπα, διαφορετικής ισχύος και εμβέλειας, εκμεταλλευόμενη και τις φροϋδικές συνδηλώσεις τους.

Το πρώτο ενικό πρόσωπο ανήκει δικαιωματικά στον πατέρα, μια και αυτός υποτίθεται ότι εκφράζει το ναρκισσιστικό Εγώ της οικογενείας. Ενώ το Υπερεγώ της, φορέας των πάσης φύσεως απαγορεύσεων ­με έναν λόγο, η γονική αρχή­, αποδίδεται με το πρώτο πληθυντικό και το επωμίζεται η μητέρα και ως παραδοσιακός φρουρός της οικογενειακής εστίας. Ενταγμένοι στον οικογενειακό «αστερισμό» οι δύο γιοι, δηλαδή σε ένα δίκτυο ασυνείδητων διαπροσωπικών σχέσεων, αγωνιούν να απαγκιστρωθούν, δημιουργώντας δικές τους ερωτικές και κοινωνικές σχέσεις. Τα αισθήματα του χαρισματικού πρωτότοκου, ο οποίος είναι το καμάρι της μητέρας του, διοχετεύονται σε μια τριτοπρόσωπη αφήγηση, πλάγιας οπτικής, η οποία δείχνει εύστοχα το φοβισμένο θυμικό ενός παρεκκλίνοντος σεξουαλικά. Για την οικογένεια του Γεωργίου Τριμπούκη, οι ομοφυλοφιλικές επιλογές του γιου συνιστούσαν οικογενειακό στίγμα και οι πάντες παρίσταναν ότι τις αγνοούσαν, προσπαθώντας να τις συγκαλύψουν με συμβατικές ερωτικές σχέσεις και τελικά με έναν γάμο.

Τέταρτος αφηγητής ο μικρότερος γιος, ο οποίος εκφράζεται σε δεύτερο ενικό πρόσωπο. Μορφή εσωτερικού μονολόγου, που θέλει να αναδείξει ανασφαλές το Εγώ, σε διάλογο με τον εαυτό του, προς καταπολέμηση όσων συμπλεγμάτων εξέθρεψε το οικογενειακό θερμοκήπιο. Αν και η απόδραση προβάλλει ως προφανής λύση, η οικογένεια μηχανεύεται πλείστους όσους τρόπους, λιγότερο ή περισσότερο εκβιαστικούς, για να την αποτρέψει. Ένα παρόμοιο σκηνικό δείχνει αφηγηματικά ιδιαίτερα ευρύχωρο. Τελικά όμως η συγγραφέας δίνει την εντύπωση ότι δεν αξιοποίησε αρκούντως τις προϋποθέσεις που η ίδια δημιούργησε. Ένας αυτοδημιούργητος, ο Γεώργιος Τριμπούκης, με πατέρα Σμυρνιό πεσόντα στο Αλβανικό και θείο εξόριστο, ονόματι Πάτροκλο. Απόφοιτος του μικρού Πολυτεχνείου στα τέλη της δεκαετίας του '50, κλέφτηκε με την κατά 12 χρόνια μικρότερή του Μαριέλα, κόρη θεατρίνας που δούλευε με αριστερούς θιάσους. Μαζί έστησαν την οικογενειακή επιχείρηση που ευδοκίμησε στη δεκαετία του '60, όταν ανθούσαν οι οικοδομές. Οι δύο γιοι τους, ο Αλέξης και ο Πάτροκλος, σπούδασαν στην Αγγλία, τα χρόνια της θατσερικής διακυβέρνησης. Η ιστορία αρχίζει με τον πατέρα φυτό, ύστερα από εγκεφαλικό. Ο πρώτος, «παρών και αμέτοχος», που σκέπτεται και υποφέρει, χωρίς τη δυνατότητα επικοινωνίας με το περιβάλλον. Στον χρόνο που θα χρειαστεί για την επανένταξή του, η γυναίκα του θα προλάβει να πεθάνει από καρκίνο.

Πειστικός ο μονόλογος του πατέρα, ωστόσο θα μέστωνε, αν χρονοτριβούσε σε παρελθοντικές διηγήσεις. Ύστερα, ξενίζει κάπως ο τρόπος που φιλοσοφεί περί χρόνου, και μάλιστα επιστρατεύοντας ανοίκειους για το λεκτικό του νεολογισμούς, όπως, λ.χ. η στιγμιότητα. Παρομοίως, θελκτική καταλήγει η προβληματική αυτογνωσία του μεγαλύτερου γιου. Σε αντίθεση, η αφήγηση της μητέρας υπολείπεται σε δυναμισμό, αφήνοντας μετέωρο το «εμείς» της γυναικείας φωνής. Ο κύριος κορμός του βιβλίου όμως είναι ο λόγος του δευτερότοκου Πάτροκλου. Κατά κανόνα, δύσκαμπτη η αφήγηση σε δεύτερο ενικό πρόσωπο, εδώ αποδυναμώνεται περαιτέρω, καθώς η έμφαση δίνεται στις ερωτικές συγκινήσεις, ενώ οι φοιτητικές δραστηριότητες και οι εμπλοκές σε νεολαίες αναφέρονται παρεμπιπτόντως και επί τροχάδην. Επιπροσθέτως, παρατηρούμε ότι σε ορισμένες φράσεις ή και σκέψεις το ανδρικό υποκείμενο προδίδεται από τη γυναικεία ιδιοσυγκρασία της συγγραφέως.

Τελικά πάντως ικανοποιεί το εύρημα, έστω και συνηθισμένο, ο αφηγητής να αποσύρεται και τη θέση του να παίρνει ο συγγραφέας της οικογενειακής ιστορίας και απολογητής της γενιάς του, ο οποίος και ξεκινά από την αρχή δοκιμάζοντας διαφορετικές εκδοχές. Όσο για το μυθιστόρημα, προβλέπεται ευτυχές τέλος και συνάμα διδακτικό· ελεύθερες επιλογές, χωρίς απαγορεύσεις και όλοι οι φόβοι και τα συμπλέγματα εξαφανίζονται.



ΜΑΡΗ ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ, 19-08-2001