Εκ δυσμών το φως;

Στόχος αυτής της μελέτης είναι να διερευνήσει τους τρόπους με τους οποίους γίνεται νοητή η «Δύση» στους χώρους της «Ανατολής» στο πλαίσιο της συγκυρίας του 19ου αιώνα που επηρεάστηκε από παράγοντες όπως η άνοδος του εθνικισμού και η δημιουργία εθνικών κρατών, η οθωμανική μεταρρυθμιστική πορεία και η οικονομική και πολιτική ισχύς των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων.
Η μελέτη υποστηρίζει ότι η πρόσληψη και υποδοχή της «Δύσης» στην «Ανατολή» υπήρξε μια ενεργητική διαδικασία, η οποία δεν μπορεί να κατανοηθεί με όρους αντίθεσης. Προτείνοντας τον εαυτό της ως πρότυπο, η «Δύση» άσκησε μια συστηματική επίδραση στις κοινωνίες της «Ανατολής», της «καθ’ ημάς Ανατολής» συμπεριλαμβανομένης, επηρεάζοντας άμεσα τον τρόπο με τον οποίο οι διάφορες εθνοθρησκευτικές κοινότητες αντιλαμβάνονταν τον εαυτό τους και τους «άλλους». Η ταυτόχρονη επίδραση του εθνικισμού όμως αναίρεσε τις προϋποθέσεις «μίμησης» της «Δύσης» προβάλλοντας όλα εκείνα τα στοιχεία που θεωρήθηκαν εγγενή στοιχεία της δυτικής νεωτερικότητας και κατ’ επέκταση απειλή για την εθνική ταυτότητα.
Οι αποστάσεις από τη «Δύση» δεν ισοδυναμούσαν με άρνηση των εκσυγχρονιστικών ή «εκπολιτιστικών» προγραμμάτων, τα οποία στην περίπτωση των ελληνορθόδοξων ηγετικών ομάδων της οθωμανικής επικράτειας συνδέθηκαν με προγράμματα γλωσσικού εξελληνισμού και στην πράξη οδήγησαν στην εθνικοποίηση της εκπολιτιστικής διαδικασίας τόσο στα βαλκανικά όσο και τα μικρασιατικά εδάφη. Ο ελληνικός εθνικός λόγος παρουσίασε τους Έλληνες ως κατόχους ενός σημαντικού πλεονεκτήματος έναντι άλλων ανερχόμενων εθνικισμών, αλλά και της μουσουλμανικής κοινωνίας. Το πλεονέκτημα αυτό ήταν μια εξιδανικευμένη ελληνική αρχαιότητα, η οποία είχε τοποθετηθεί στην αφετηρία του ευρωπαϊκού πολιτισμού από το κυρίαρχο ευρωκεντρικό αφήγημα στη Δυτική Ευρώπη. Η οικειοποίηση αυτού του αφηγήματος στην «καθ’ ημάς Ανατολή» από την ελληνική λογιοσύνη διαμόρφωσε τις προϋποθέσεις εκείνες που αναγόρευσαν τους Έλληνες σε αποκλειστικούς εκπροσώπους του πολιτισμού στην Ανατολή παραγνωρίζοντας κάθε άλλη πολιτισμική παράδοση.