0
Your Καλαθι
Μια λοξή ματιά στην ιστορία
200 χρόνια νεοελληνικού κλαυσίγελου
Έκπτωση
30%
30%
Περιγραφή
Αναρίθµητα γεγονότα, ιδεολογήµατα και µοτίβα µάς προ(σ)καλούν να προσχωρήσουµε στην ευκολία του κλισέ «η Ιστορία επαναλαµβάνεται». Ολόιδια, φυσικά, δεν επανεµφανίζεται η Ιστορία, αλλά πλάθει άκρως ενδιαφέροντα deja vu.
Πόσο µοιάζουν οι υποθέσεις Siemens του Μεσοπολέµου και του 1953-1957 µε όσα είδαµε από το 1990; Πώς λειτούργησαν, τι προοιώνισαν τα οικονοµικά σκάνδαλα του 1928-1932 και του 1946-1951; Τι δείχνει η καταπληκτική οµοιότητα ανάµεσα στους σηµερινούς αφορισµούς εναντίον αλλοδαπών προσφύγων κι εκείνους σε βάρος των «τουρκόσπορων» του 1922;
Άφθονα συµβάντα, γνωστά ή άγνωστα, φαντάζουν «πρόγονοι» όσων έµελλε να ζήσουµε πολύ αργότερα. Χρηµατιστηριακό σκάνδαλο του 1872-1874 συνδέει το καφενείο «Ωραία Ελλάς» µε τη Σοφοκλέους του 1999. Αστυνοµικοί ξυλοκοπούν φοιτητές που διαδηλώνουν υπέρ της δωρεάν εκπαίδευσης και του άρθρου 16 του Συντάγµατος, αλλά όχι στη δεκαετία του 1960, του «15%», ή στη Μεταπολίτευση. Στην εποχή του Τρικούπη. Στον Μεσοπόλεµο ένα… άφαντο θωρηκτό, γερµανικής κατασκευής, διεκδικεί την ιδιότητα του «πατέρα» του «γερµένου» υποβρυχίου «Παπανικολής». Η δε εµπλοκή του Αγίου Όρους στο Μακεδονικό, όταν δεν πυροδοτούσε διπλωµατικές µάχες, προκαλούσε… καλογερικό ξύλο (1905). Και τόσα ακόµη…
Ο ?ιονύσης Ελευθεράτος, πέντε χρόνια µετά τα Λαµόγια στο χακί, ξεψαχνίζει τον Τύπο, αρχίζοντας από τα χρόνια του Όθωνα. Αναζητά ερµηνείες και συνέπειες συµβάντων, σε πολιτική, οικονοµία, κοινωνία, ήθη καθηµερινότητας. Παρακολουθεί διαµάχες, ανακωχές, σταθερές ρότες, «κυβιστήσεις», ευφυείς κινήσεις, γκάφες, σε ένα συνεχές «ταγκό» του δράµατος µε την κωµωδία...
Προδημοσίευση στην Εφημερίδα των συντακτών, Γιώργος Πετρόπουλος, 11/10/2020
Απόσπασμα από το νέο βιβλίο του Διονύση Ελευθεράτου που εμπνέεται από την επέτειο των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821.
Τη Δευτέρα θα βρίσκεται στις προθήκες των βιβλιοπωλείων το καινούργιο βιβλίου του Διονύση Ελευθεράτου (κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Τόπος) «Μια λοξή ματιά στην Ιστορία - 200 χρόνια νεοελληνικού κλαυσίγελου». Το βιβλίο αντλεί την έμπνευσή του από την επέτειο των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821 που δημιούργησε το νεοελληνικό κράτος.
Σε μια ογκωδέστατη έκδοση 478 σελίδων ο συγγραφέας -αξιοποιώντας τον Τύπο κάθε εποχής- έχει συγκεντρώσει γεγονότα που σφράγισαν τη νεοελληνική ιστορία και την πορεία της χώρας αλλά ταυτόχρονα έχουν και μια σύγχρονη αξία, καθώς μας δημιουργούν την εντύπωση πως βασικές δομές και πρακτικές της εξουσίας της νεοελληνικής κοινωνίας έχουν μείνει αμετάβλητες στον χρόνο αναφορικά με την κεντρική αντίληψη και φιλοσοφία τους.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα το απόσπασμα που ακολουθεί και προδημοσιεύουμε από το βιβλίο.
Στου Οθωνα τα χρόνια γεννιούνται τα μνημόνια
(1843)
Στην Ελλάδα των σύγχρονων μνημονίων, η πρώτη επίσκεψη των εκπροσώπων της Τρόικας σε ελληνικά υπουργεία έγινε το 2010. Εκατόν εξήντα επτά χρόνια νωρίτερα, δεν υπήρχε τόσο εξειδικευμένο τεχνοκρατικό ελεγκτικό προσωπικό κι έτσι τον ρόλο αυτόν τον διαδραμάτιζαν οι ίδιοι οι πρεσβευτές. Περιέκλειε κι εκείνη η εποχή φωνές για το «δαπανηρό κράτος», μεγάλες αποκλίσεις ανάμεσα στις ονομαστικές και τις πραγματικές αξίες των δανείων, εθελούσιες εξόδους (που τότε δεν γίνονταν με αντίτιμο κάποιο εφάπαξ, αλλά με την παραχώρηση γης). Και άφθονες περικοπές, «φυσικά»... Αλλά αφύσικο φαντάζει κάτι άλλο: Να κοκορεύεται στις ημέρες μας ο «οικονομικός ορθολογισμός» ότι έπλασε «σχολές σκέψης», ότι εξέλιξε επιστήμες και πρακτικές και τελικά να αναπαράγει αενάως μέτρα της εποχής... του Οθωνα…
Ετος 1843. Στη χώρα αυξανόταν ο πληθυσμός, ο οποίος σύμφωνα με την απογραφή του ίδιου έτους έφθανε τους 915.019 ανθρώπους. Αυξάνονταν, επίσης, τα δημοσιονομικά προβλήματα και οι άγριες περικοπές… Ολα αυτά συνέβαιναν διότι οι προηγούμενες «μεταρρυθμίσεις» απέτυχαν να προσδώσουν κάποια ευρωστία στα κρατικά ταμεία, παρά την κατακόρυφη αύξηση των φόρων, π.χ. οι άμεσοι αγροτικοί φόροι ήταν 6,2 εκατ. δραχμές το 1834 και είχαν φθάσει τα 10,4 εκατομμύρια το 1840… Στη χαραυγή του 1843, τον Ιανουάριο, ο υπουργός Εξωτερικών Ιάκωβος Ρίζος-Νερουλός διεμήνυσε στις τρεις μεγάλες δυνάμεις, Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία, ότι η Ελλάδα είχε στεγνώσει από χρήμα. Αυτές αξίωσαν επιβολή νέων μέτρων, μόνο που το κέντρο βάρους τους δεν θα έπεφτε τόσο στους φόρους και τα τέλη, δηλαδή στο σκέλος των εισπράξεων, όσο στις περικοπές δαπανών…
Οι τρεις μεγάλες δυνάμεις δεν αρκούνταν, πλέον, σε προειδοποιήσεις, οι οποίες γίνονταν με κάποια διπλωματική «κανονικότητα». Εδωσαν εντολή στους πρεσβευτές τους, στην Αθήνα, να επισκεφθούν τα υπουργεία και να τα πουν... αυτοπροσώπως στους καθ’ ύλην αρμόδιους κυβερνητικούς αξιωματούχους… Το καλοκαίρι θα κυλούσε με περικοπές, αλλά και με ένα ερώτημα να πλανάται πάνω από τον ελληνικό «δημόσιο βίο». Τι είχαν αποφασίσει για το ελληνικό ζήτημα οι τρεις δυνάμεις, στη σύσκεψη που είχαν κάνει στο διάστημα μεταξύ Μαΐου-Ιουλίου, στο Λονδίνο; Το σχετικό πρωτόκολλο το κάλυπτε μυστικότητα, η οποία διατηρήθηκε έως τις τελευταίες ημέρες του Αυγούστου… Μονίμως πίεζαν οι μεγάλες δυνάμεις για φθηνότερο στρατό… Σειρά πήραν τα τελωνεία (ΦΕΚ 22, 5.7.1843), αλλά και οι υγειονομικές υπηρεσίες. Δημιουργήθηκε μάλιστα κι ένας νέος τύπος υπαλλήλου.
Ο «υγειολιμενάρχης». Το ΦΕΚ 23 (21.7.1843) όρισε: Καταργούνται αι θέσεις των ιδιαιτέρων υγειονόμων Αμαλιαπόλεως, Χαλκίδος, Θήρας, Καλαυρίας, Σπετσών, Ναυπλίας και Πατρών και ανατίθεται εις το αυτόν πρόσωπον η υγειονομική και λιμεναρχική υπηρεσία. Στο ίδιο ΦΕΚ επικυρώθηκαν και άλλες απολύσεις, λόγω κατάργησης των αντίστοιχων θέσεων. Απολύθηκαν: οι ανώτεροι ταχυδρομικοί υπάλληλοι στη Στερεά Ελλάδα και την Πελοπόννησο, αρχιτέκτονες και τοπογράφοι του Δημοσίου, καθώς και ο καθηγητής Μαιευτικής στο Πανεπιστήμιο. Θα ακολουθούσαν, μάλιστα, απολύσεις κι άλλων πανεπιστημιακών. Με τις περικοπές, η όλη κατάσταση θα μπορούσε να θεωρηθεί ως κίνηση προς ένα «μικρότερο και ευέλικτο κράτος», όπως διατείνεται το σημερινό σλόγκαν-κλισέ. Μικρότερο, σίγουρα. Ποια «ευελιξία», όμως, θα χαρακτήριζε μια διοικητική μηχανή η οποία ανέθετε δουλειές δύο ή περισσότερων λειτουργών σε ένα άτομο, που μάλιστα δεν είχε κατ’ ανάγκη γνώσεις για τα νέα του αντικείμενα; Πιθανότατα η δουλειά θα γινόταν «αργά και βαριά», ή καθόλου...
Η ελληνική κοινωνία θρηνούσε διαρκώς θανάτους από ασθένειες, κυρίως ευλογιά, αλλά εφεξής θα έμενε με λιγότερους υγειονομικούς. Βίωνε οικτρές καταστάσεις με τους δρόμους και τη ρυμοτομία, αλλά θα διέθετε λιγότερους μηχανικούς… Στις αρχές της άνοιξης, η Ρωσία έκανε αυστηρό διάβημα προς την ελληνική κυβέρνηση. Ζήτησε να τηρηθούν στην αποπληρωμή οι όροι που είχαν συμφωνηθεί και να εγκαταλείψει η Αθήνα κάθε σκέψη για νέο δάνειο. Εξέφραζε μάλιστα την πεποίθηση η ρωσική κυβέρνηση πως η αδυναμία της Ελλάδας να ανταποκριθεί στις δανειακές της υποχρεώσεις οφειλόταν σε κακοδιοίκηση και λάθη «εσωτερικά». Μεταξύ άλλων η ρωσική διακοίνωση θύμιζε τι προέβλεπε η Συνθήκη του Λονδίνου (της 7ης Μαΐου 1832) για τη χορήγηση του δανείου των 60 εκατ. φράγκων στην Ελλάδα… Η ελληνική κυβέρνηση ουσιαστικά εκλιπαρούσε τις εγγυήτριες δυνάμεις για λίγη κατανόηση...
Οι οφειλές της Ελλάδας αποτελούσαν μόνιμο όπλο, το οποίο μπαινόβγαινε στο «θηκάρι» του Λονδίνου: Κάθε φορά που οι Βρετανοί ήταν δυσαρεστημένοι με τους προσανατολισμούς ελληνικών κυβερνήσεων και με τον Οθωνα, το κράδαιναν.
Προς το τέλος Αυγούστου (σ.σ. 1843), έσκασε η βόμβα: Διοχετεύθηκε στον Τύπο το περιεχόμενο του πρωτοκόλλου που είχαν συντάξει οι τρεις δυνάμεις. Η αποκάλυψη ήταν... φρίκη! Οι «εγγυήτριες» αποφάσισαν ότι η Ελλάδα θα έδινε ετησίως για την αποπληρωμή του δανείου το αστρονομικό ποσό των 3,7 εκατομμυρίων γαλλικών φράγκων, δηλαδή μεταξύ του 1/4 και 1/3 των κρατικών εσόδων.
Οι τρεις δυνάμεις δέσμευαν απευθείας πόρους από τα τελωνεία και το χαρτόσημο, ανέθεταν δε στους πρεσβευτές τους την υλοποίηση όλων αυτών. Δηλαδή οι πρεσβείες θα λειτουργούσαν και ως ιδιότυπη... διπλωματική οικονομική αστυνομία. Κάτι σαν «υπερκυβέρνηση». Οι περικοπές που είχαν ήδη γίνει υποβιβάζονταν σε απλή... πρόγευση όσων θα επακολουθούσαν.
Την 1η Σεπτεμβρίου η κυβέρνηση υπέγραψε αυτό το «μνημόνιο», του οποίου η εφαρμογή σήμαινε ημιπαράλυση του κράτους. Και τότε, στις 3 Σεπτεμβρίου, εκδηλώθηκε το κίνημα που υποχρέωσε τον Οθωνα να παραχωρήσει Σύνταγμα. Με την επανάσταση ακυρώθηκε εμπράκτως η δέσμευση έναντι του πρωτοκόλλου. Η χώρα πτώχευσε για δεύτερη φορά.
Πόσο µοιάζουν οι υποθέσεις Siemens του Μεσοπολέµου και του 1953-1957 µε όσα είδαµε από το 1990; Πώς λειτούργησαν, τι προοιώνισαν τα οικονοµικά σκάνδαλα του 1928-1932 και του 1946-1951; Τι δείχνει η καταπληκτική οµοιότητα ανάµεσα στους σηµερινούς αφορισµούς εναντίον αλλοδαπών προσφύγων κι εκείνους σε βάρος των «τουρκόσπορων» του 1922;
Άφθονα συµβάντα, γνωστά ή άγνωστα, φαντάζουν «πρόγονοι» όσων έµελλε να ζήσουµε πολύ αργότερα. Χρηµατιστηριακό σκάνδαλο του 1872-1874 συνδέει το καφενείο «Ωραία Ελλάς» µε τη Σοφοκλέους του 1999. Αστυνοµικοί ξυλοκοπούν φοιτητές που διαδηλώνουν υπέρ της δωρεάν εκπαίδευσης και του άρθρου 16 του Συντάγµατος, αλλά όχι στη δεκαετία του 1960, του «15%», ή στη Μεταπολίτευση. Στην εποχή του Τρικούπη. Στον Μεσοπόλεµο ένα… άφαντο θωρηκτό, γερµανικής κατασκευής, διεκδικεί την ιδιότητα του «πατέρα» του «γερµένου» υποβρυχίου «Παπανικολής». Η δε εµπλοκή του Αγίου Όρους στο Μακεδονικό, όταν δεν πυροδοτούσε διπλωµατικές µάχες, προκαλούσε… καλογερικό ξύλο (1905). Και τόσα ακόµη…
Ο ?ιονύσης Ελευθεράτος, πέντε χρόνια µετά τα Λαµόγια στο χακί, ξεψαχνίζει τον Τύπο, αρχίζοντας από τα χρόνια του Όθωνα. Αναζητά ερµηνείες και συνέπειες συµβάντων, σε πολιτική, οικονοµία, κοινωνία, ήθη καθηµερινότητας. Παρακολουθεί διαµάχες, ανακωχές, σταθερές ρότες, «κυβιστήσεις», ευφυείς κινήσεις, γκάφες, σε ένα συνεχές «ταγκό» του δράµατος µε την κωµωδία...
Προδημοσίευση στην Εφημερίδα των συντακτών, Γιώργος Πετρόπουλος, 11/10/2020
Απόσπασμα από το νέο βιβλίο του Διονύση Ελευθεράτου που εμπνέεται από την επέτειο των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821.
Τη Δευτέρα θα βρίσκεται στις προθήκες των βιβλιοπωλείων το καινούργιο βιβλίου του Διονύση Ελευθεράτου (κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Τόπος) «Μια λοξή ματιά στην Ιστορία - 200 χρόνια νεοελληνικού κλαυσίγελου». Το βιβλίο αντλεί την έμπνευσή του από την επέτειο των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821 που δημιούργησε το νεοελληνικό κράτος.
Σε μια ογκωδέστατη έκδοση 478 σελίδων ο συγγραφέας -αξιοποιώντας τον Τύπο κάθε εποχής- έχει συγκεντρώσει γεγονότα που σφράγισαν τη νεοελληνική ιστορία και την πορεία της χώρας αλλά ταυτόχρονα έχουν και μια σύγχρονη αξία, καθώς μας δημιουργούν την εντύπωση πως βασικές δομές και πρακτικές της εξουσίας της νεοελληνικής κοινωνίας έχουν μείνει αμετάβλητες στον χρόνο αναφορικά με την κεντρική αντίληψη και φιλοσοφία τους.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα το απόσπασμα που ακολουθεί και προδημοσιεύουμε από το βιβλίο.
Στου Οθωνα τα χρόνια γεννιούνται τα μνημόνια
(1843)
Στην Ελλάδα των σύγχρονων μνημονίων, η πρώτη επίσκεψη των εκπροσώπων της Τρόικας σε ελληνικά υπουργεία έγινε το 2010. Εκατόν εξήντα επτά χρόνια νωρίτερα, δεν υπήρχε τόσο εξειδικευμένο τεχνοκρατικό ελεγκτικό προσωπικό κι έτσι τον ρόλο αυτόν τον διαδραμάτιζαν οι ίδιοι οι πρεσβευτές. Περιέκλειε κι εκείνη η εποχή φωνές για το «δαπανηρό κράτος», μεγάλες αποκλίσεις ανάμεσα στις ονομαστικές και τις πραγματικές αξίες των δανείων, εθελούσιες εξόδους (που τότε δεν γίνονταν με αντίτιμο κάποιο εφάπαξ, αλλά με την παραχώρηση γης). Και άφθονες περικοπές, «φυσικά»... Αλλά αφύσικο φαντάζει κάτι άλλο: Να κοκορεύεται στις ημέρες μας ο «οικονομικός ορθολογισμός» ότι έπλασε «σχολές σκέψης», ότι εξέλιξε επιστήμες και πρακτικές και τελικά να αναπαράγει αενάως μέτρα της εποχής... του Οθωνα…
Ετος 1843. Στη χώρα αυξανόταν ο πληθυσμός, ο οποίος σύμφωνα με την απογραφή του ίδιου έτους έφθανε τους 915.019 ανθρώπους. Αυξάνονταν, επίσης, τα δημοσιονομικά προβλήματα και οι άγριες περικοπές… Ολα αυτά συνέβαιναν διότι οι προηγούμενες «μεταρρυθμίσεις» απέτυχαν να προσδώσουν κάποια ευρωστία στα κρατικά ταμεία, παρά την κατακόρυφη αύξηση των φόρων, π.χ. οι άμεσοι αγροτικοί φόροι ήταν 6,2 εκατ. δραχμές το 1834 και είχαν φθάσει τα 10,4 εκατομμύρια το 1840… Στη χαραυγή του 1843, τον Ιανουάριο, ο υπουργός Εξωτερικών Ιάκωβος Ρίζος-Νερουλός διεμήνυσε στις τρεις μεγάλες δυνάμεις, Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία, ότι η Ελλάδα είχε στεγνώσει από χρήμα. Αυτές αξίωσαν επιβολή νέων μέτρων, μόνο που το κέντρο βάρους τους δεν θα έπεφτε τόσο στους φόρους και τα τέλη, δηλαδή στο σκέλος των εισπράξεων, όσο στις περικοπές δαπανών…
Οι τρεις μεγάλες δυνάμεις δεν αρκούνταν, πλέον, σε προειδοποιήσεις, οι οποίες γίνονταν με κάποια διπλωματική «κανονικότητα». Εδωσαν εντολή στους πρεσβευτές τους, στην Αθήνα, να επισκεφθούν τα υπουργεία και να τα πουν... αυτοπροσώπως στους καθ’ ύλην αρμόδιους κυβερνητικούς αξιωματούχους… Το καλοκαίρι θα κυλούσε με περικοπές, αλλά και με ένα ερώτημα να πλανάται πάνω από τον ελληνικό «δημόσιο βίο». Τι είχαν αποφασίσει για το ελληνικό ζήτημα οι τρεις δυνάμεις, στη σύσκεψη που είχαν κάνει στο διάστημα μεταξύ Μαΐου-Ιουλίου, στο Λονδίνο; Το σχετικό πρωτόκολλο το κάλυπτε μυστικότητα, η οποία διατηρήθηκε έως τις τελευταίες ημέρες του Αυγούστου… Μονίμως πίεζαν οι μεγάλες δυνάμεις για φθηνότερο στρατό… Σειρά πήραν τα τελωνεία (ΦΕΚ 22, 5.7.1843), αλλά και οι υγειονομικές υπηρεσίες. Δημιουργήθηκε μάλιστα κι ένας νέος τύπος υπαλλήλου.
Ο «υγειολιμενάρχης». Το ΦΕΚ 23 (21.7.1843) όρισε: Καταργούνται αι θέσεις των ιδιαιτέρων υγειονόμων Αμαλιαπόλεως, Χαλκίδος, Θήρας, Καλαυρίας, Σπετσών, Ναυπλίας και Πατρών και ανατίθεται εις το αυτόν πρόσωπον η υγειονομική και λιμεναρχική υπηρεσία. Στο ίδιο ΦΕΚ επικυρώθηκαν και άλλες απολύσεις, λόγω κατάργησης των αντίστοιχων θέσεων. Απολύθηκαν: οι ανώτεροι ταχυδρομικοί υπάλληλοι στη Στερεά Ελλάδα και την Πελοπόννησο, αρχιτέκτονες και τοπογράφοι του Δημοσίου, καθώς και ο καθηγητής Μαιευτικής στο Πανεπιστήμιο. Θα ακολουθούσαν, μάλιστα, απολύσεις κι άλλων πανεπιστημιακών. Με τις περικοπές, η όλη κατάσταση θα μπορούσε να θεωρηθεί ως κίνηση προς ένα «μικρότερο και ευέλικτο κράτος», όπως διατείνεται το σημερινό σλόγκαν-κλισέ. Μικρότερο, σίγουρα. Ποια «ευελιξία», όμως, θα χαρακτήριζε μια διοικητική μηχανή η οποία ανέθετε δουλειές δύο ή περισσότερων λειτουργών σε ένα άτομο, που μάλιστα δεν είχε κατ’ ανάγκη γνώσεις για τα νέα του αντικείμενα; Πιθανότατα η δουλειά θα γινόταν «αργά και βαριά», ή καθόλου...
Η ελληνική κοινωνία θρηνούσε διαρκώς θανάτους από ασθένειες, κυρίως ευλογιά, αλλά εφεξής θα έμενε με λιγότερους υγειονομικούς. Βίωνε οικτρές καταστάσεις με τους δρόμους και τη ρυμοτομία, αλλά θα διέθετε λιγότερους μηχανικούς… Στις αρχές της άνοιξης, η Ρωσία έκανε αυστηρό διάβημα προς την ελληνική κυβέρνηση. Ζήτησε να τηρηθούν στην αποπληρωμή οι όροι που είχαν συμφωνηθεί και να εγκαταλείψει η Αθήνα κάθε σκέψη για νέο δάνειο. Εξέφραζε μάλιστα την πεποίθηση η ρωσική κυβέρνηση πως η αδυναμία της Ελλάδας να ανταποκριθεί στις δανειακές της υποχρεώσεις οφειλόταν σε κακοδιοίκηση και λάθη «εσωτερικά». Μεταξύ άλλων η ρωσική διακοίνωση θύμιζε τι προέβλεπε η Συνθήκη του Λονδίνου (της 7ης Μαΐου 1832) για τη χορήγηση του δανείου των 60 εκατ. φράγκων στην Ελλάδα… Η ελληνική κυβέρνηση ουσιαστικά εκλιπαρούσε τις εγγυήτριες δυνάμεις για λίγη κατανόηση...
Οι οφειλές της Ελλάδας αποτελούσαν μόνιμο όπλο, το οποίο μπαινόβγαινε στο «θηκάρι» του Λονδίνου: Κάθε φορά που οι Βρετανοί ήταν δυσαρεστημένοι με τους προσανατολισμούς ελληνικών κυβερνήσεων και με τον Οθωνα, το κράδαιναν.
Προς το τέλος Αυγούστου (σ.σ. 1843), έσκασε η βόμβα: Διοχετεύθηκε στον Τύπο το περιεχόμενο του πρωτοκόλλου που είχαν συντάξει οι τρεις δυνάμεις. Η αποκάλυψη ήταν... φρίκη! Οι «εγγυήτριες» αποφάσισαν ότι η Ελλάδα θα έδινε ετησίως για την αποπληρωμή του δανείου το αστρονομικό ποσό των 3,7 εκατομμυρίων γαλλικών φράγκων, δηλαδή μεταξύ του 1/4 και 1/3 των κρατικών εσόδων.
Οι τρεις δυνάμεις δέσμευαν απευθείας πόρους από τα τελωνεία και το χαρτόσημο, ανέθεταν δε στους πρεσβευτές τους την υλοποίηση όλων αυτών. Δηλαδή οι πρεσβείες θα λειτουργούσαν και ως ιδιότυπη... διπλωματική οικονομική αστυνομία. Κάτι σαν «υπερκυβέρνηση». Οι περικοπές που είχαν ήδη γίνει υποβιβάζονταν σε απλή... πρόγευση όσων θα επακολουθούσαν.
Την 1η Σεπτεμβρίου η κυβέρνηση υπέγραψε αυτό το «μνημόνιο», του οποίου η εφαρμογή σήμαινε ημιπαράλυση του κράτους. Και τότε, στις 3 Σεπτεμβρίου, εκδηλώθηκε το κίνημα που υποχρέωσε τον Οθωνα να παραχωρήσει Σύνταγμα. Με την επανάσταση ακυρώθηκε εμπράκτως η δέσμευση έναντι του πρωτοκόλλου. Η χώρα πτώχευσε για δεύτερη φορά.
