Ένας πολύ κλασικός φόνος

Μέγω, ιέρεια της Ορθίας Αρτέμιδος της Σπάρτης, επισκέπτεται το ιερό της Αρτέμιδος στη Βραυρώνα. Εκεί, τα κορίτσια που υπηρέτησαν τη θεά για ένα χρόνο με το τελετουργικό όνομα «άρκτοι» ετοιμάζονται να γιορτάσουν τα Βραυρώνια.
Όμως, λίγο πριν την έναρξη των εορτασμών γίνεται μια δολοφονία κοντά στο ιερό. Ένας ύποπτος συλλαμβάνεται στη σκηνή του εγκλήματος, αλλά η Χλόη, η ανθιέρεια της Βραυρωνίας Αρτέμιδος, έχει αμφιβολίες για την ενοχή του και, φοβούμενη ότι ο πραγματικός δολοφόνος είναι άλλος, πραγματοποιεί τις δικές της έρευνες, για να ανακαλύψει ότι πολλοί ήταν αυτοί που είχαν το κίνητρο και την ευκαιρία να διαπράξουν το φόνο..

Η ζωή και οι αξίες της αρχαίας Ελλάδας αποτυπώνονται θαυμάσια σε αυτό το έξυπνα δομημένο μυθιστόρημα, όπου οι αθώοι και οι ένοχοι ενέχονται σε ένα παιχνίδι γεμάτο μυστικά γεγονότα και συναισθηματικές εμπλοκές.





ΚΡΙΤΙΚΗ



H δεκαετία του 1920 και κυρίως του 1930 ήταν η χρυσή εποχή της αστυνομικής λογοτεχνίας στην Ευρώπη, ιδιαίτερα στην Αγγλία. Τότε η Αγκαθα Κρίστι και οι ομότεχνοί της, άνδρες και γυναίκες, επηρεασμένοι από τα διηγήματα του Εντγκαρ Αλαν Πόε και του Αρθουρ Κόναν Ντόιλ, διαμόρφωσαν το ορθόδοξο αστυνομικό μυθιστόρημα, δημιούργησαν εμβληματικούς ήρωες (π.χ. τον Ηρακλή Πουαρό και τη Μις Μαρπλ η Κρίστι, τον Πίτερ Γουίμσι η Ντόροθι Σέγερς) και ανέπτυξαν λογοτεχνικά στοιχεία, τα οποία κληροδότησαν στους επιγόνους τους. Σύμφωνα με τη Σέγερς, θεωρητικό κατά κάποιον τρόπο του συγκεκριμένου είδους, συγγραφείς αστυνομικής λογοτεχνίας είναι εκείνοι που γράφουν «γνήσιες αστυνομικές ιστορίες» και όχι περιπετειώδη μυθιστορήματα ή θρίλερ. Γι' αυτό οφείλουν να παίζουν τίμια το παιχνίδι με το αναγνωστικό τους κοινό, δηλαδή οι ντετέκτιβ πρέπει να εξιχνιάζουν το έγκλημα χάρη στις διανοητικές τους ικανότητες και όχι εξαιτίας συμπτώσεων· διότι παιχνίδι είναι ουσιαστικά η προσπάθεια αποπροσανατολισμού του αναγνώστη από τον συγγραφέα μέσω της απόκρυψης στοιχείων για το έγκλημα και η αποκάλυψη του ενόχου στο τέλος της αφήγησης.

Τους κανόνες συγγραφής ενός αστυνομικού μυθιστορήματος, σύμφωνα με τους συγγραφείς εκείνης της εποχής, τηρεί στο έπακρο η Χριστιάνα Ελφγουντ (πρόκειται για την Ελληνίδα Χριστιάνα Σουρβίνου-Ινγουντ που γεννήθηκε το 1945, σπούδασε στην Αθήνα και στην Οξφόρδη και έχει διδάξει αρχαιολογία, αρχαία λογοτεχνία και ελληνική θρησκεία και μυθολογία σε διάφορα πανεπιστήμια της Βρετανίας). Το Ενας πολύ κλασικός φόνος (πρωτότυπος τίτλος Murder Most Classical), μια αστυνομική ιστορία που διαδραματίζεται στην αρχαία Αττική, θα μπορούσε να έχει γραφτεί από την Αγκαθα Κρίστι και να έχει ως χώρο δράσης την Αγγλία - εκείνη των μεσαιωνικών ή των αρχαίων χρόνων.

H Ελφγουντ δεν είναι η πρώτη γυναίκα επιστήμων που γράφει αστυνομικό μυθιστόρημα με φόντο την αρχαία Ελλάδα. Εχει προηγηθεί η Γαλλίδα Κλοντ Μοσέ με το βιβλίο Εγκλημα στην Αρχαία Αγορά (κυκλοφόρησε από το Θεμέλιο και παρουσιάστηκε στα «Βιβλία» στις 24 Αυγούστου 1997). H Μοσέ, καταξιωμένη ελληνίστρια, στο μυθιστόρημά της - ένα απολαυστικό μάθημα ιστορίας -, μας μεταφέρει στον αρχαίο κόσμο και μας εισάγει στην καθημερινή ζωή στην Αθήνα του 349 π.X., μια πόλη ισχυρή, όπου ρέει το χρήμα, ανθεί το εμπόριο και οι νέοι διδάσκονται φιλοσοφία. Αντίθετα, η Ελφγουντ δεν ενδιαφέρεται τόσο να μιλήσει για την κοινωνία της εποχής (το Ενας πολύ κλασικός φόνος εκτυλίσσεται «μετά το τέλος του πολέμου μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης και την υπογραφή της ειρηνευτικής συνθήκης», όπως μας πληροφορεί, άρα γύρω στο 403 π.X.) όσο να αφηγηθεί μια αστυνομική ιστορία κλασικού τύπου.



H έρευνα της Χλόης



H πλοκή του μυθιστορήματος έχει ως εξής: η Μέγω, ιέρεια της Ορθίας Αρτέμιδος στη Σπάρτη, της οποίας ο γιος σκοτώθηκε τις τελευταίες ημέρες του πολέμου, επισκέπτεται την Αθήνα και καταλήγει στη Βραυρώνα, στην ανατολική ακτή της Αττικής, όπου υπάρχει ναός της θεάς του κυνηγιού. Εκεί συναντάται με τη Χλόη, την ανθιέρεια της Βραυρωνίας Αρτέμιδος, και στη συνέχεια με τη Θεανώ, την ιέρεια. Στη διάρκεια της γιορτής που γίνεται κάθε πέντε χρόνια προς τιμήν της θεάς, κι όπου παίρνουν μέρος μικρά και μεγάλα κορίτσια, τα οποία θητεύουν επί ένα χρόνο στον ναό, διδασκόμενα γραφή, ανάγνωση, υφαντική και ταυτόχρονα γυμνάζονται, κολυμπούν στη θάλασσα, τρέχουν σε αγώνες, επιδίδονται στην τοξοβολία και κυνηγούν, διαπράττεται ένα έγκλημα. H Δάφνη, μια ψηλή και ξανθιά κοπέλα, ωραία «σαν ζωντανή αναπαράσταση της Αρτέμιδος», κυνική ωστόσο, ψυχρή και υπολογίστρια, βρίσκεται νεκρή με σπασμένο το κεφάλι από κοφτερή πέτρα. Ενας ύποπτος, ο Αλέξιος, ο μνηστήρας της, που θεάται δίπλα στο σώμα της, συλλαμβάνεται αμέσως μετά το έγκλημα και φυλακίζεται. H Χλόη όμως, μια ανύπαντρη γυναίκα, προδομένη από τον άνδρα που επρόκειτο να παντρευτεί, έχοντας αμφιβολίες για την ενοχή του και φοβούμενη πως ο πραγματικός δολοφόνος θα διαφύγει παραμένοντας εσαεί ατιμώρητος, διεξάγει τις δικές της έρευνες. Τότε ανακαλύπτει ότι οι ύποπτοι που είχαν το κίνητρο ή την ευκαιρία για τη διάπραξη του φόνου είναι πάρα πολλοί - και όλοι φορούν μια μάσκα, παίζοντας κάποιο σκοτεινό ρόλο. Σε αυτούς περιλαμβάνονται οι εξής: ο Στέφανος, ο μεγάλος αδελφός της νεκρής, και ο Φίλιππος, ο μικρός αδελφός, ο Νικίας, ο πατέρας του Αλέξιου, ο Λέοντας, ένας γόης, η Αγάθη, η κοπέλα που αγαπάει, και κάτι μικρά κορίτσια, η Ηλέκτρα, η Καλλιστώ, η Ανθεια, η Ελένη, η Μέλισσα. Οταν βρίσκεται νεκρός και ο Φίλιππος, τα πράγματα περιπλέκονται και η Χλόη αδυνατεί να συνεχίσει την έρευνα που καθίσταται δυσχερέστερη. Διότι τόσο η ζωή του θύματος όσο και εκείνες των υπόπτων αποδεικνύεται πως είναι γεμάτες από μυστικά, τρομερά μυστικά που σχετίζονται με αισθήματα (έρωτα, μίσος, εκδικητικότητα) ή με περιουσιακά στοιχεία, αλλά και με προδοσίες, απιστίες, μοιχείες.

Για παράδειγμα, η Δάφνη ήταν έγκυος, αλλά ουδείς γνώριζε από ποιον, κάτι που πρέπει να βγει από τις ανακρίσεις. Στην πλοκή υπεισέρχονται στοιχεία από την κλασική λογοτεχνία (π.χ., ανώνυμα γράμματα), ενώ μετά τον αποκλεισμό των βασικών υπόπτων αναζητείται το μυστηριώδες κίνητρο των εγκλημάτων για να καταδειχθεί ο δράστης. Το βασικό ερώτημα είναι: Ποιος είχε όφελος από τους φόνους;

Μολονότι η Ελφγουντ δίνει ένα σωρό πληροφορίες που άπτονται της καθημερινής ζωής στην αρχαία Αθήνα και στην Αττική (οι γυναίκες είναι εξαρτημένες από έναν άνδρα, πατέρα, αδελφό, σύζυγο, γιο, ανάλογα με την περίσταση, οι γάμοι γίνονται είτε από έρωτα είτε από συνοικέσιο, πραγματοποιούνται θυσίες ζώων για τον εξαγνισμό του δάσους), το μυθιστόρημά της δεν διεκδικεί παιδευτικό ή εγκυκλοπαιδικό ρόλο. Ούτε ιστορικό ή ψευδοϊστορικό (παρόμοια βιβλία έχουν κατακλύσει τελευταία τις βιτρίνες και τους πάγκους των βιβλιοπωλείων, και μάλιστα γίνονται μπεστ σέλερ) μπορεί να το χαρακτηρίσει κανείς. Θα ήταν δυνατόν να θεωρηθεί ως αντιπολεμικό (φράσεις όπως «δεν είμαι σίγουρη πως οι άντρες πρέπει να πολεμούν και να πεθαίνουν για την πατρίδα τους» θα του έδιναν τέτοιο χαρακτήρα), αλλά κάτι τέτοιο θα απείχε από τις προθέσεις της συγγραφέως. Το Ενας πολύ κλασικός φόνος είναι ακριβώς αυτό που λέει ο τίτλος του: μια αστυνομική ιστορία που αφορά ένα έγκλημα το οποίο διαπράχθηκε από συνηθισμένα, ταπεινά, ελατήρια. Γράφτηκε δε από κάποιαν ειδήμονα στην ιστορία και στην αρχαιολογία που εμπνεύστηκε τον τρόπο γραφής από την Αγκαθα Κρίστι (ωστόσο, μαζί με την κλασική τριτοπρόσωπη αφήγηση, υπάρχει και η πρωτοπρόσωπη της Χλόης που δίνει στο μυθιστόρημα έναν τόνο μοντερνισμού) και θέλησε να τη μιμηθεί και ει δυνατόν να την ξεπεράσει. Αυτό, σε ένα μεγάλο βαθμό, το έχει καταφέρει.



Φίλιππος Φιλίππου (συγγραφέας)

ΤΟ ΒΗΜΑ, 19-10-2003