Μότσαρτ Το πορτραίτο μιας μεγαλοφυίας

Στην εποχή μας, όπου το όνομα του Μότσαρτ για πολλούς έχει γίνει σύμβολο των μουσικών δημιουργιών οι οποίες προσφέρουν τη μεγαλύτερη ευτυχία που γνωρίζει ο κόσμο μας, μπορεί να φανεί ακατανόητο ότι ο άνθρωπος με την τόσο μαγική δημιουργική δύναμη πέθανε τόσο νωρίς, παίρνοντας μαζί του στον τάφο ποιός ξέρει πόσα αγέννητα μουσικά έργα, ίσως επειδή η στέρηση της εύνοιας και της αγάπης άλλων ανθρώπων είχε βαθύνει τις αμφιβολίες του για την αξία και το νόημα της ζωής του. Αυτό ισχύει προπάντων αν προσέξουμε μόνο το έργο του και λιγότερο το πρόσωπο που το δημιούργησε. Κάνοντας τέτοιου είδους σκέψεις δεν πρέπει να παρασυρθούμε και να μετρήσουμε την εκπλήρωση ή την απώλεια του νοήματος, προκειμένου για τη ζωή ενός άλλου, σύμφωνα με τα δικά μας κριτήρια. Το ερώτημα είναι τι αισθανόταν ο άλλος ως εκπλήρωση ή απώλεια της ύπαρξής του.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Η ατομική μοίρα κάθε ανθρώπου, όσο μεγάλος και όσο μοναδικός κι αν είναι, σφραγίζεται από τις κοινωνικές δομές της εποχής του. Δεν μπορούμε επομένως να κατανοήσουμε σε βάθος τη ζωή ενός ατόμου μόνο με τη βιογραφία του. Χρειαζόμαστε τα φώτα της κοινωνιολογικής ανάλυσης. Ο Νόρμπερτ Ελίας, ένας από τους κορυφαίους της κοινωνιολογίας του εικοστού αιώνα, δεν έγραψε μια ακόμη βιογραφία του Μότσαρτ ανάμεσα σε τόσες άλλες. Εξάλλου, η κατανόηση των πολύπλοκων σχέσεων ανάμεσα σε άτομο και κοινωνία υπήρξε ένας από τους κεντρικούς στόχους του θεωρητικού έργου του Ελίας. Και στο βιβλίο αυτό (που εκδόθηκε μετά το θάνατο του συγγραφέα), η ανθρώπινη μορφή του Μότσαρτ, τα αισθήματά του, οι επιθυμίες του, οι ανάγκες και οι αγωνίες του τοποθετούνται στο πλαίσιο της εποχής του. Πρόκειται για μια μεταβατική εποχή που σημαδεύεται από τη σύγκρουση ανάμεσα στους «κανόνες» της αυλικής αριστοκρατίας και εκείνους των αστικών στρωμάτων. Στην εποχή του Μότσαρτ το γούστο της αυλικής αριστοκρατίας καθόριζε τη μοίρα ενός καλλιτέχνη αστικής καταγωγής, αφού οι μουσικοί ήσαν εξαρτημένοι από την εύνοια και την πατρωνία των αυλικών-αριστοκρατικών κύκλων. Ο Μότσαρτ ήταν «μια μεγαλοφυΐα πριν από την εποχή της μεγαλοφυΐας», ήταν δηλαδή ένας ασυνήθιστα προικισμένος δημιουργικός άνθρωπος, ο οποίος γεννήθηκε σε μια κοινωνία που δεν γνώριζε την έννοια της μεγαλοφυΐας και δεν προέβλεπε καμιά θεμιτή θέση στους κόλπους της για έναν εξαιρετικά εξατομικευμένο μεγαλοφυή καλλιτέχνη.

Στο όνομα της προσωπικής του αξιοπρέπειας και για χάρη της μουσικής του δημιουργίας, ο Μότσαρτ διεξήγαγε με εκπληκτικό θάρρος έναν απελευθερωτικό αγώνα κατά των αριστοκρατών εργοδοτών και εντολέων του. Και έχασε τη μάχη. Το βήμα που έκανε από τη θέση του αυλικού μουσικού προς την ανεξαρτησία του «ελεύθερου καλλιτέχνη» ήταν παράτολμο, γιατί έγινε πολύ πρόωρα. Η τραγωδία του Μότσαρτ ήταν ότι προσπάθησε εντελώς μόνος και για δικό του λογαριασμό να σπάσει τους φραγμούς των μηχανισμών εξουσίας της κοινωνίας του.



ΘΑΝΑΣΗΣ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 22/06/2001