Το εγχειρίδιο πρακτικής γατικής του γερο-Πόσουμ

... ΑΝΗΣΥΧΗ ΣΑΝ ΤΗΝ ΑΚΥΜΑΝΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ

Συγγραφείς και γάτες

«Οι γάτες προσφέρουν στους συγγραφείς κάτι που οι ανθρώπινες συναναστροφές είναι αδύνατον να τους δώσουν: διακριτική συντροφιά που δεν απαιτεί ανταλλάγματα, ειρηνική και ανήσυχη σαν την ακύμαντη θάλασσα» γράφει σε ένα μικρό δοκίμιό της για τις γάτες η Πατρίτσια Χάισμιθ. Και είναι γεγονός ότι πολλοί συγγραφείς ζούσαν συντροφιά με αυτά τα ανήσυχα τετράποδα όπως ο Ζορζ Σιμενόν, ο Εντγκαρ Αλαν Πόε, ο Μποντλέρ, η Βιρτζίνια Γουλφ, ο Λ. Φ. Σελίν, ο Τ. Σ. Ελιοτ, ο Τ. Μπουκόφσκι, αλλά και ο Σεφέρης, ο Καββαδίας, η Ζυράννα Ζατέλη, ο Νίκος Δήμου κ.ά. δεν έγραφαν και δεν γράφουν αν δεν έχουν δίπλα τους τις γάτες τους.
Στην αγάπη των συγγραφέων για τις γάτες αναφέρεται και ο Εμμ. Ροΐδης στο περίφημο πόνημά του «Η ιστορία μιας γάτας»:
«Αξιοσημείωτον τω όντι είνε ότι οι πλείστοι τούτων, και ιδίως οι έξοχοι διπλωμάται, συγγραφείς, ποιηταί και καλλιτέχναι επροτίμησαν του σκύλλου τον γάτον. Παραλείποντες τους αρχαίους, αρκούμεθα να μνημονεύσωμεν τον Καρδινάλιον Ριχελιέ, τον Κολβέρ τον, τον Μονταίγνιον, τον Χόφμαν, τον Φοντενέλον, τον Γεράρδον Δόου, τον Λόπε δε Βέγας, τον Σατωβριάν, τον Εδγάρδον Πόου, τον Θεόφιλον Γκωτιέ, τον Χάρτμαν και τον Βωδελαίρον, οίτινες πάντες ηγάπησαν τους γάτους των περιπαθώς και αντηγαπήθησαν παρ’ αυτών ολοψύχως. Ουδ’ είναι ανάγκην’ ανατρέχωμεν, προς απόδειξιν της ανταποδόσεως ταύτης, εις άλλους και ρούς και τόπους, αφού οικείον και πρόσφατον έχομεν το παράδειγμα του γιγαντιαίου εκείνου λευκού γάτου του αοιδίμου Κουμουνδούρου όστις, αν και ήτο η εποχή των ερώτων, ουδ’ επί στιγμήν απεμακρύνθη του προσκεφα λαίου του κατά την πολυήμερον προς τον θάνατον πάλην, και έπειτα επήγε ν’ αποθάνη και εκείνος εκ της λύπης εις μίαν γωνίαν, ενώ οι σκύλλοι του μακα ρίτου εξηκολούθουν να τρώγουν, να πίνουν και να γαυγίζουν και οι θερμό τατοι φίλοι του μετέβαινον να προσκυ νήσωσι τον κύριον Τρικούπην».
Ομως η γάτα πέρα από πραγματική συντροφιά αποτελεί κι ένα λογοτεχνικό πνεύμα, το κίνητρο στην αφηγηματική εξέλιξη άλλοτε ως πρωταγωνίστρια και κάποτε ως κομπάρσος που κάνει περά
σματα σαν αυτά των μεγάλων σκηνοθετών στις ταινίες τους. Μια υπόμνηση ότι αυτές βάζουν την ουσιαστική πινελιά. Στο μυθιστόρημα θρίλερ κατέχουν κορυφαία θέση. Ο γάτος και μάλιστα ο μαύρος γάτος είναι εμβληματικό στοιχείο της διαταραγμένης ψυχής. Στο διήγημα του Εντγκαρ Αλαν Πόε «Ο μαύρος γάτος» ο Πλούτωνας - το όνομα του γάτου - είναι ένας δαίμονας, αντίστοιχος με αυτόν που ο ιδιοκτήτης του έχει στην ψυχή του. Η αυτοκαταστροφική δύναμη που διακατέχει τον ήρωα (ανα)τροφοδοτείται από την παρουσία του γάτου, που γι’ αυτόν είναι ο καθρέφτης της μαύρης ψυχής του. Καταστρέφοντάς τον νομίζει ότι καταστρέφει ό,τι τον τυραννάει. Το διήγημα αυτό ενέπνευσε και τον δικό μας Ιωάννη Κονδυλάκη που στο ομότιτλο διήγημά του ο μαύρος γάτος είναι η προσομοίωση του κακού. Η πορεία του ήρωά του, Παύλου, προς τη νευρασθένεια έχει σήμα έναν μαύρο γάτο.
Η Πατρίτσια Χάισμιθ στο διήγημά της «Κάτι που έφερε μέσα η γάτα» ο γάτος Πόρτλαντ Μπιλ φέρνει στο σπίτι δύο κομμένα δάκτυλα την ώρα που μια παρέα κυριών και κυρίων παίζουν επιτρα πέζια παιχνίδια για να τους εισάγει σε μια ιστορία τρόμου.
Αλλες φορές ο γάτος έχει κυρίαρχο ρόλο στα ερωτικά καθώς εμφανίζεται ως το «τρίτο πρόσωπο» ανάμεσα σε μια σχέση. Είναι συνήθως φίλος με τον άντρα, κατά κάποιον τρόπο αντίζηλος της γυναί κας και πυροδότης της έντασης στις σχέσεις του ζευγαριού. Ο μαύρος γάτος στο μυθιστόρημα του Ζορζ Σιμενόν με τίτλο «Ο γάτος» είναι ένας ενδιάμεσος μεταξύ ενός ηλικιωμένου ζευγαριού που τρώγεται με τα ρούχα του. Ο γάτος, φίλος του κυρίου, θα γίνει το θύμα σε μια διαμάχη μέχρις εσχάτων. Η δηλητηρίασή του από τη γυναίκα θα σημάνει ψυχολογικό πόλεμο μέχρις εσχάτων ανάμεσα στο ζευγάρι. Τρίτο πρόσωπο είναι ο γάτος, μαύρος κι αυτός, ονόματι Σάχα, ανάμε σα στον Αλέν και την Καμίγ στη νουβέλα «Η γάτα» της Κολέτ. Εδώ ο Αλέν δεν μπορεί να αποχωριστεί τη γάτα του και μετά τον γάμο του με την Καμίγ. Η γάτα λειτουργεί σαν μια κρυφή ερωμένη. Η νεαρή σύζυγος θα προσπαθήσει να τη δολοφονήσει, πράγμα που θα οδηγήσει τη σχέση στο τέλος της. Η Σάχα εκπροσωπεί εδώ την ανεμελιά της νιότης, την τεμπελιά, την αγάπη δίχως τελεολογικό σκοπό σε αντίθεση με την Καμίγ που θέλει μια αγάπη υποταγμένη στις κοινωνικές και οικογενειακές συνθήκες. Στο «Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ» της Π. Χάισμιθ ο γάτος Μινγκ αγαπά την κυρία του την Ελέιν.
Αντιπαθής για τον Τέντι, τον εραστή της Ελέιν, θα αναμετρηθεί μαζί του σε μια μονομαχία μέχρι θανάτου και θα κερδίσει την ερωτική εύνοια της κυρίας του.
Ο γάτος ή η γάτα πρωταγωνιστούν και σε έργα κατανόησης της σχέσης ανθρώπου - γάτας. Σε μια πολύ τρυφερή νουβέλα η Ελλη Παππά βιογραφεί τη γάτα της με τίτλο «Βίος και έργα της Γάτας της σο φής». Είναι η προσπάθεια ενός ανθρώ που να συμβιώσει με τη γάτα, να την καταλάβει, να αναπτύξει αυτές τις ιδιαίτερες σχέσεις που αναπτύσσει κανείς με τα ζώα όταν πια κι εκείνα νιώθουν ότι τα νιώθεις.
Το ίδιο και ο Βασίλης Βασιλικός στο «Οι γάτες της Rue d’ Ηauteville» μαθητεύει με τις γάτες που του κράτησαν συντροφιά στα μακρινά ξένα, και ασκούνται μαζί του στη μο ναξιά. Ο Νίκος Δήμου στο «Βιβλίο των γάτων» γράφει ποιητικές βι ογραφίες διάσημων και άσημων γάτων, γάτων σαν τον Μού ψη που τον σημάδεψαν ως άνθρωπο. Ο Τάκης Θεοδωρόπουλος στο «Οι εφτάψυχες των Αθηνών» περιγράφει με
χιούμορ τις δράσεις του σωματείου «Οι εφτάψυχες των Αθηνών» που με πρόεδρο τον Ιωάννη Δημητρακόπουλο φροντίζουν τη σωτηρία της κεραμιδό γατας στο κλεινόν άστυ πιστεύοντας ακράδαντα ότι είναι «οι ευγενείς μετεμψυχώσεις των αρχαίων φιλοσόφων».
Ενα μικρό πόνημα για τη σχέση ανθρώπου - γάτας έγραψε και ο Γουίλιαμ Μπά ροους με τίτλο «Η γάτα μέσα μας». Ο θεωρούμενος «σκληρός» μπιτ σε αυτό το πεζό φανερώνει έναν άλλον εαυτό καθώς στοχάζεται πάνω στη μακρόχρονη, μυστηριώδη αλληλεξάρτηση γάτας και ανθρώπου και συγχρόνως κάνει ένα αιχμηρό σχόλιο για τη σχέση των ζώων με τον άνθρωπο, τον μεγάλο καταστροφέα του περιβάλλοντος, που εξολοθρεύει ασυγκίνητος το ένα είδος με το άλλο, οδεύοντας σταθερά και ο ίδιος προς τη δική του εξαφάνιση.
Ομως αν υπάρχει μια αποθέωση της γάτας είναι στο έργο του Τ. Σ. Ελιοτ «Το εγχειρίδιο πρακτικής γατικής του γέρου Πόσουμ», πάνω στο οποίο στηρίχτηκε το περίφημο μιούζικαλ «Cats». Αυτός ο σοβαρός, σκυθρωπός, καθολικός ποιητής που σκιαγράφησε την ερημία της δυτικής ψυχής κοροϊδεύει τους αναγνώστες και τον εαυτό του σε αυτό τον περίτεχνο ύμνο για τις γάτες. Οι μελετητές του λένε ότι είναι η αναφορά του στην παιδική του ηλικία, η ανάγκη του να έχει έναν κρυφό εαυτό που θα σκανδαλίζει πρώτα αυτόν τον ίδιο. Στα ποιήματα του γέρου Πόσουμ (είναι το κρυφό παρατσούκλι του Ελιοτ) σατιρίζονται κοινωνικά φαινόμενα της εποχής, συγγραφείς, ηθοποιοί, πρόσωπα και προσωπεία. Οι γάτες είναι ο άλλος, ο απελευθερωμένος, εαυτός του ποιητή.
Φαίνεται ότι οι ποιητές ύμνησαν τη γάτα περισσότερο από όλους. Ποιήματα για γάτες και γάτους έγραψαν ο Λόρκα, ο Μποντλέρ, ο Νερούδα, ο Ρίλκε, ο Γέιτς, ο Κιτς, ο Πεσόα, η Σιμπόρσκα, ο Φερ λινγκέτι, ο Μοντάλε, ο Παβέζε αλλά και ο Καβάφης, ο Σεφέρης, ο Ρίτσος, ο Καββαδίας, ο Σαχτούρης, η Ρουκ, ο Δενέγρης, η Δημουλά, ο Πατρίκιος και άλλοι πολλοί.

ΒΗΜΑ ΙΔΕΩΝ - Τεύχος 06/8/2010