0
Your Καλαθι
Ελληνικό Θέατρο Σκιών. Φιγούρες από φως και ιστορία
Περιγραφή
ΚΡΙΤΙΚΗ
Το λαϊκό Θέατρο Σκιών, ο Καραγκιόζης και ο λαοφιλέστατος μπερντές του, έχουν αυτή την περίοδο την τιμητική τους. Με την ευκαιρία της έκθεσης Ελληνικό Θέατρο Σκιών. Φιγούρες από φως και ιστορία, που διοργανώνεται στην Τεχνόπολη (23 Μαρτίου - 9 Μαΐου) από το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ), στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας, κυκλοφορεί και ομώνυμο λεύκωμα - μικρό εγχειρίδιο και πανόραμα για τους φίλους και τους μελετητές του Καραγκιόζη.
Πρόκειται για μια ιδιαιτέρως επιμελημένη έκδοση, που κυκλοφορεί και στα αγγλικά, η οποία περιλαμβάνει κείμενα καθώς και πλούσιο εικονογραφικό υλικό (με πάνω από 300 έγχρωμα θέματα), το οποίο κατά μεγάλο ποσοστό είναι ανέκδοτο και άγνωστο. Στόχος του λευκώματος είναι η παρουσίαση των πρωτοπόρων καλλιτεχνών του Ελληνικού Θεάτρου Σκιών, κατά τον 19ο αιώνα, με έμφαση όμως στο έργο των τεσσάρων γενεών καραγκιοζοπαιχτών του 20ού αιώνα. Ανθολογούνται πάνω από 60 καλλιτέχνες - για πρώτη φορά παρουσιάζεται τόσο μεγάλο πλήθος λαϊκών δημιουργών σε ένα μόνο βιβλίο - ενώ υπάρχουν και αντιπροσωπευτικά παραδείγματα του διεθνούς Θεάτρου Σκιών. Ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να περιπλανηθεί στον μαγικό κόσμο του Καραγκιόζη και του Θεάτρου Σκιών γενικότερα, μέσα από ένα πλήθος εικόνων και πληροφοριών οι οποίες καταχωρούνται σε έξι ενότητες και αφορούν: ρεκλάμες και ποδιές σκηνής, διαφημιστικά μονόφυλλα, σκηνικά, φιγούρες, λαϊκά φυλλάδια και χαρτοκοπτικές. Το υλικό αυτό προέρχεται κυρίως από το Κέντρο Ερευνας και Μουσειακού Υλικού Θεάτρου Σκιών του ΕΛΙΑ, αλλά και από ιδιωτικές συλλογές καραγκιοζοπαιχτών, των οικογενειών τους, συλλεκτών, φορέων και ιδρυμάτων.
H γνωριμία με τον ήρωα
Το πανόραμα αυτό που προβάλλει το Ελληνικό Θέατρο Σκιών μέσα από το έργο δεκάδων ελλήνων καλλιτεχνών, συνοδεύεται από κείμενα των Βάλτερ Πούχνερ, κορυφαίου θεατρολόγου και προέδρου του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών, και του γνωστού ζωγράφου Σωτήρη Σόρογκα, καθηγητή του Πολυτεχνείου και της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, που υποστηρίζουν συμπληρωματικά το εικονογραφικό υλικό. Ειδικότερα, στο κείμενο του Βάλτερ Πούχνερ «H Μαγεία των Σκιών: Μικρό εγχειρίδιο του Καραγκιόζη», ανιχνεύεται η απώτερη καταγωγή του θεάτρου σκιών, αναλύεται η βαθιά λαϊκή υπόσταση του Καραγκιόζη ως δύναμη καθαρής ζωής, «που οδηγεί στα ύψη του φαντασιακού και στα βάθη του αρχετυπικού». Περιγράφεται η πορεία του στον οθωμανικό κόσμο και στα Βαλκάνια, η γνωριμία των Ελλήνων με τον ανατολίτη ήρωα και η ουσιαστική αφομοίωσή του από τον ελληνικό πολιτισμό, που είχε ως αποτέλεσμα τον εξελληνισμό του. Βασικότερη επισήμανση όμως είναι αυτή της λαϊκότητας του θεάματος του Καραγκιόζη, αφού συνδιαμορφώνεται από τους θεατές, που επεμβαίνουν σε αυτό, εκφράζουν δυνατά τη γνώμη τους και επιβάλλουν τη θέλησή τους. Στο κείμενό του, ο Βάλτερ Πούχνερ εξετάζει και το ζήτημα της φολκλοροποίησης του είδους καθώς και τις προοπτικές επιβίωσής του στο μέλλον.
Ο Σωτήρης Σόρογκας τονίζει την ελληνικότητα του λαϊκού αυτού θεάματος, η οποία προκύπτει όχι μόνο από το θέμα και το περιεχόμενο των έργων, αλλά και από το εικαστικό μέρος των παραστάσεων. H «μετ' ευτελείας φιλοκαλία» τόσο στις φιγούρες όσο και στις ρεκλάμες και στα σκηνικά, καθώς και οι σχηματοποιήσεις, οι απλοποιήσεις στα σχέδια και τα χρώματα, η εκφραστικότητα και η λιτότητα των προσώπων της παράστασης, είναι χαρακτηριστικά πιστά της συνοχής της ελληνικής τέχνης στο πέρασμα του χρόνου.
Συνολικά το εγχείρημα έκδοσης του λευκώματος δίνει μια μεστή, τεκμηριωμένη, πολύχρωμη και διασκεδαστική εικόνα για το Ελληνικό Θέατρο Σκιών και τον Καραγκιόζη, εξαίροντας τα δύο σημαντικότερα χαρακτηριστικά του, που είναι η ελληνικότητα και η γνήσια λαϊκότητα. H έκδοση διακρίνεται για την καλαισθησία και την αρτιότητά της. H ανάδειξη του εικαστικού μέρους του θεάματος του Καραγκιόζη, μέσα από πολυάριθμες και ανέκδοτες σε πολλές περιπτώσεις εικόνες, προσφέρει μέσα από τις σελίδες του λευκώματος μια ιδιαιτέρως διασκεδαστική και νοσταλγική περιήγηση στις περιπέτειες του δισδιάστατου ήρωα αλλά και στις περιπέτειες των ανθρώπων που τον ζωντάνευαν. Λαμβάνοντας υπόψη ότι για πρώτη φορά παρουσιάζεται σε τέτοιο εύρος η εικαστική αυτή πλευρά του Καραγκιόζη, γίνεται αντιληπτή η σπουδαιότητα του λευκώματος σε εκδοτικό, ερευνητικό και πολιτιστικό επίπεδο.
Αγωνίες της ελληνικής ψυχής
Μπορεί σταδιακά το λαϊκό αυτό θέαμα να ξεθώριασε, ο Καραγκιόζης όμως και το πάνθεον των χαρακτήρων του μπερντέ είναι πάντοτε εδώ και συμπυκνώνουν στη μορφή τους όλες τις αγωνίες της ελληνικής λαϊκής ψυχής, που αρέσκεται «να ίπταται μαζί του πάνω και πέρα από την πραγματικότητα, που ηδονίζεται στο να ανατρέπει το υπαρκτό, το μετρήσιμο και το μέτριο». Ο Καραγκιόζης έχει κατακτήσει πλέον πνευματική υπόσταση, είναι λαϊκό σύμβολο, και ως τέτοιο βρίσκει πια τη θέση του - όπως χαρακτηριστικά σημειώνει και ο Βάλτερ Πούχνερ - «σε δημοσιεύματα και ξαπλώνει ολοσέλιδος σε βιβλία. Θαυμάζει τον εαυτό του σε μουσεία και συλλογές, σε εκθέσεις και αφιερώματα. Πρώτος θεατρικός ήρωας του 20ού αιώνα! Και μεις ίσως κάπου φοβόμαστε πως θα τον χάσουμε. Τον πρωταγωνιστή του ελληνικού θεάτρου. Αλλά δεν μπορεί να πεθάνει. Από τόσα έργα έχει επιβιώσει. Από τόσους ξυλοδαρμούς. Είναι από τη φύση του αθάνατος».
Το λεύκωμα περιλαμβάνει ακόμη ευρετήριο δημιουργών (καραγκιοζοπαίχτες, ζωγράφοι, συγγραφείς) και εκτενή βιβλιογραφία ελληνόγλωσση και ξενόγλωσση για τον Καραγκιόζη και το Θέατρο Σκιών. Την επιμέλεια του λευκώματος είχε η Αλεξάνδρα Χαριτάτου, την επιστημονική εποπτεία ο Νίκος Πανδής, ενώ τη μετάφραση για την έκδοσή του στα αγγλικά επιμελήθηκε η Αννα Σταυρακοπούλου.
ΕΥΓΕΝΙΑ ΜΙΓΔΟΥ
ΤΟ ΒΗΜΑ, 11-04-2004
Το λαϊκό Θέατρο Σκιών, ο Καραγκιόζης και ο λαοφιλέστατος μπερντές του, έχουν αυτή την περίοδο την τιμητική τους. Με την ευκαιρία της έκθεσης Ελληνικό Θέατρο Σκιών. Φιγούρες από φως και ιστορία, που διοργανώνεται στην Τεχνόπολη (23 Μαρτίου - 9 Μαΐου) από το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ), στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας, κυκλοφορεί και ομώνυμο λεύκωμα - μικρό εγχειρίδιο και πανόραμα για τους φίλους και τους μελετητές του Καραγκιόζη.
Πρόκειται για μια ιδιαιτέρως επιμελημένη έκδοση, που κυκλοφορεί και στα αγγλικά, η οποία περιλαμβάνει κείμενα καθώς και πλούσιο εικονογραφικό υλικό (με πάνω από 300 έγχρωμα θέματα), το οποίο κατά μεγάλο ποσοστό είναι ανέκδοτο και άγνωστο. Στόχος του λευκώματος είναι η παρουσίαση των πρωτοπόρων καλλιτεχνών του Ελληνικού Θεάτρου Σκιών, κατά τον 19ο αιώνα, με έμφαση όμως στο έργο των τεσσάρων γενεών καραγκιοζοπαιχτών του 20ού αιώνα. Ανθολογούνται πάνω από 60 καλλιτέχνες - για πρώτη φορά παρουσιάζεται τόσο μεγάλο πλήθος λαϊκών δημιουργών σε ένα μόνο βιβλίο - ενώ υπάρχουν και αντιπροσωπευτικά παραδείγματα του διεθνούς Θεάτρου Σκιών. Ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να περιπλανηθεί στον μαγικό κόσμο του Καραγκιόζη και του Θεάτρου Σκιών γενικότερα, μέσα από ένα πλήθος εικόνων και πληροφοριών οι οποίες καταχωρούνται σε έξι ενότητες και αφορούν: ρεκλάμες και ποδιές σκηνής, διαφημιστικά μονόφυλλα, σκηνικά, φιγούρες, λαϊκά φυλλάδια και χαρτοκοπτικές. Το υλικό αυτό προέρχεται κυρίως από το Κέντρο Ερευνας και Μουσειακού Υλικού Θεάτρου Σκιών του ΕΛΙΑ, αλλά και από ιδιωτικές συλλογές καραγκιοζοπαιχτών, των οικογενειών τους, συλλεκτών, φορέων και ιδρυμάτων.
H γνωριμία με τον ήρωα
Το πανόραμα αυτό που προβάλλει το Ελληνικό Θέατρο Σκιών μέσα από το έργο δεκάδων ελλήνων καλλιτεχνών, συνοδεύεται από κείμενα των Βάλτερ Πούχνερ, κορυφαίου θεατρολόγου και προέδρου του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών, και του γνωστού ζωγράφου Σωτήρη Σόρογκα, καθηγητή του Πολυτεχνείου και της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, που υποστηρίζουν συμπληρωματικά το εικονογραφικό υλικό. Ειδικότερα, στο κείμενο του Βάλτερ Πούχνερ «H Μαγεία των Σκιών: Μικρό εγχειρίδιο του Καραγκιόζη», ανιχνεύεται η απώτερη καταγωγή του θεάτρου σκιών, αναλύεται η βαθιά λαϊκή υπόσταση του Καραγκιόζη ως δύναμη καθαρής ζωής, «που οδηγεί στα ύψη του φαντασιακού και στα βάθη του αρχετυπικού». Περιγράφεται η πορεία του στον οθωμανικό κόσμο και στα Βαλκάνια, η γνωριμία των Ελλήνων με τον ανατολίτη ήρωα και η ουσιαστική αφομοίωσή του από τον ελληνικό πολιτισμό, που είχε ως αποτέλεσμα τον εξελληνισμό του. Βασικότερη επισήμανση όμως είναι αυτή της λαϊκότητας του θεάματος του Καραγκιόζη, αφού συνδιαμορφώνεται από τους θεατές, που επεμβαίνουν σε αυτό, εκφράζουν δυνατά τη γνώμη τους και επιβάλλουν τη θέλησή τους. Στο κείμενό του, ο Βάλτερ Πούχνερ εξετάζει και το ζήτημα της φολκλοροποίησης του είδους καθώς και τις προοπτικές επιβίωσής του στο μέλλον.
Ο Σωτήρης Σόρογκας τονίζει την ελληνικότητα του λαϊκού αυτού θεάματος, η οποία προκύπτει όχι μόνο από το θέμα και το περιεχόμενο των έργων, αλλά και από το εικαστικό μέρος των παραστάσεων. H «μετ' ευτελείας φιλοκαλία» τόσο στις φιγούρες όσο και στις ρεκλάμες και στα σκηνικά, καθώς και οι σχηματοποιήσεις, οι απλοποιήσεις στα σχέδια και τα χρώματα, η εκφραστικότητα και η λιτότητα των προσώπων της παράστασης, είναι χαρακτηριστικά πιστά της συνοχής της ελληνικής τέχνης στο πέρασμα του χρόνου.
Συνολικά το εγχείρημα έκδοσης του λευκώματος δίνει μια μεστή, τεκμηριωμένη, πολύχρωμη και διασκεδαστική εικόνα για το Ελληνικό Θέατρο Σκιών και τον Καραγκιόζη, εξαίροντας τα δύο σημαντικότερα χαρακτηριστικά του, που είναι η ελληνικότητα και η γνήσια λαϊκότητα. H έκδοση διακρίνεται για την καλαισθησία και την αρτιότητά της. H ανάδειξη του εικαστικού μέρους του θεάματος του Καραγκιόζη, μέσα από πολυάριθμες και ανέκδοτες σε πολλές περιπτώσεις εικόνες, προσφέρει μέσα από τις σελίδες του λευκώματος μια ιδιαιτέρως διασκεδαστική και νοσταλγική περιήγηση στις περιπέτειες του δισδιάστατου ήρωα αλλά και στις περιπέτειες των ανθρώπων που τον ζωντάνευαν. Λαμβάνοντας υπόψη ότι για πρώτη φορά παρουσιάζεται σε τέτοιο εύρος η εικαστική αυτή πλευρά του Καραγκιόζη, γίνεται αντιληπτή η σπουδαιότητα του λευκώματος σε εκδοτικό, ερευνητικό και πολιτιστικό επίπεδο.
Αγωνίες της ελληνικής ψυχής
Μπορεί σταδιακά το λαϊκό αυτό θέαμα να ξεθώριασε, ο Καραγκιόζης όμως και το πάνθεον των χαρακτήρων του μπερντέ είναι πάντοτε εδώ και συμπυκνώνουν στη μορφή τους όλες τις αγωνίες της ελληνικής λαϊκής ψυχής, που αρέσκεται «να ίπταται μαζί του πάνω και πέρα από την πραγματικότητα, που ηδονίζεται στο να ανατρέπει το υπαρκτό, το μετρήσιμο και το μέτριο». Ο Καραγκιόζης έχει κατακτήσει πλέον πνευματική υπόσταση, είναι λαϊκό σύμβολο, και ως τέτοιο βρίσκει πια τη θέση του - όπως χαρακτηριστικά σημειώνει και ο Βάλτερ Πούχνερ - «σε δημοσιεύματα και ξαπλώνει ολοσέλιδος σε βιβλία. Θαυμάζει τον εαυτό του σε μουσεία και συλλογές, σε εκθέσεις και αφιερώματα. Πρώτος θεατρικός ήρωας του 20ού αιώνα! Και μεις ίσως κάπου φοβόμαστε πως θα τον χάσουμε. Τον πρωταγωνιστή του ελληνικού θεάτρου. Αλλά δεν μπορεί να πεθάνει. Από τόσα έργα έχει επιβιώσει. Από τόσους ξυλοδαρμούς. Είναι από τη φύση του αθάνατος».
Το λεύκωμα περιλαμβάνει ακόμη ευρετήριο δημιουργών (καραγκιοζοπαίχτες, ζωγράφοι, συγγραφείς) και εκτενή βιβλιογραφία ελληνόγλωσση και ξενόγλωσση για τον Καραγκιόζη και το Θέατρο Σκιών. Την επιμέλεια του λευκώματος είχε η Αλεξάνδρα Χαριτάτου, την επιστημονική εποπτεία ο Νίκος Πανδής, ενώ τη μετάφραση για την έκδοσή του στα αγγλικά επιμελήθηκε η Αννα Σταυρακοπούλου.
ΕΥΓΕΝΙΑ ΜΙΓΔΟΥ
ΤΟ ΒΗΜΑ, 11-04-2004
Κριτικές
Δεν βρέθηκαν δημοσιεύσεις
