Στον αγώνα για το ψωμί

«Τον πατέρα μου τον έπιασαν... Πήγαμε στη φυλακή, μα δε μας είπαν τίποτα. Δεν έχουμε καθόλου νέα του.» «Κι ίσως δε θα έχετε ποτέ. Οι περισσότεροι που συλλαμβάνονται δεν ξαναδίνουν σημεία ζωής. Απλά εξαφανίζονται. Έχω ένα θείο που εξαφανίστηκε.» Η Παρβάνα άρπαξε το μπράτσο της Σόζια και την ανάγκασε να σταματήσει το βάδισμα. «Ο δικός μου πατέρας θα γυρίσει» είπε. «Θα γυρίσει!»

Η Παρβάνα ανήκει στα προνομιούχα παιδιά του Αφγανιστάν. Και οι δύο γονείς της έχουν κάνει πανεπιστημιακές σπουδές. Η ίδια, στα έντεκά της χρόνια, ξέρει να διαβάζει και να γράφει τις δύο γλώσσες της χώρας της. Ακόμα και αφότου οι Ταλιμπάν έκλεισαν μέσα στα σπίτια τους όλες τις γυναίκες και τα κορίτσια, το 1996, εκείνη βγαίνει καθημερινά με τον πατέρα της στην αγορά και τον βλέπει να βγάζει το ψωμί τους σαν αναγνώστης και γραφέας επιστολών για τους πολλούς αναλφάβητους του τόπου. Τί γίνεται όμως όταν η οικογένεια μένει χωρίς αρσενικά μέλη; Όταν τελειώσουν οι λιγοστές οικονομίες, ποιός θα δουλέψει, αφού μόνο οι άντρες μπορούν να κυκλοφορούν έξω;





ΚΡΙΤΙΚΗ



Μετά την τρομοκρατική επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου τα ράφια των βιβλιοπωλείων, στην Αμερική τουλάχιστον, άδειασαν από τα βιβλία που μιλούσαν για το Αφγανιστάν. Τότε ήταν που η κριτική ανακάλυψε το μυθιστόρημα για παιδιά της καναδής συγγραφέως Ντέμπορα Ελλις που είχε κυκλοφορήσει ένα χρόνο πριν από το γεγονός που συγκλόνισε τον πλανήτη. Οταν το 1996 οι Ταλιμπάν κατέλαβαν την Καμπούλ, η Ελλις, ακτιβίστρια υπέρ μιας κοινωνίας χωρίς βία και υποστηρίκτρια των δικαιωμάτων των γυναικών για κοινωνική και οικονομική ισότητα, επισκέφθηκε τα στρατόπεδα των αφγανών προσφύγων του Πακιστάν και το μόνο που έκανε ήταν να ακούει τις διηγήσεις φρίκης των γυναικών για βιασμούς και βία, εξαθλίωση και ταπεινώσεις. Ολοι υπέφεραν από αυτό το πολιτικοθρησκευτικό καθεστώς και πολύ περισσότερο οι γυναίκες που κατέληξαν να είναι υποκείμενα χωρίς υπόσταση.

Η 11χρονη Παρβάνα από την Καμπούλ είναι μια φανταστική ηρωίδα. Τα γεγονότα που περιγράφονται όμως και όλα όσα αντιμετώπισε είναι πραγματικά. Η Παρβάνα έζησε τον εμφύλιο πόλεμο χάνοντας τον 14χρονο αδελφό της από μια από τις χιλιάδες νάρκες που είναι ακόμη σπαρμένες στη χώρα. Εζησε τον ακρωτηριασμό του πατέρα της που ως ανάπηρος πολέμου πούλησε το ξύλινο πόδι του σε εξευτελιστική τιμή για να κερδίσει χρήματα καθώς και τη φυλάκισή του από τους Ταλιμπάν για ανεξήγητους λόγους. Εζησε την κατάθλιψη της μητέρας της που από ενεργός εκπαιδευτικός κατέληξε ζωντανή νεκρή, κλειδωμένη σε ένα δωμάτιο. Η ίδια ήταν η μόνη που μπορούσε να βοηθήσει την οικογένεια αφού η γυναικεία της φύση δεν είχε ακόμη εκδηλωθεί. Εχοντας μάθει την αγορά της Καμπούλ από τότε που συνόδευε τον πατέρα της και όντας εγγράμματη, έκοψε τα μαλλιά της, ντύθηκε αγορίστικα και βγήκε για δουλειά: πούλησε ό,τι μπορούσε να πουληθεί από όσα είχαν μείνει στην οικογένεια. Μαζί με άλλα παιδιά μάζεψε κόκαλα νεκρών από το νεκροταφείο της Καμπούλ, γιατί της φάνηκε ότι ήταν πιο επικερδής αυτή η δουλειά, και τα πούλησε για ένα κομμάτι ψωμί. Και, τέλος, άσκησε το πανάρχαιο επάγγελμα του αναγνώστη και γραφέα στην αγορά διαβάζοντας γράμματα που της έδιναν οι αγράμματοι συμπατριώτες της. Διάβασε και το γράμμα ενός Ταλιμπάν που πενθούσε τον θάνατο της γυναίκας του. Στο παιδικό της μυαλό όλα μπερδεύτηκαν: ήταν δυνατόν αυτά τα τέρατα να κλαίνε;

Η ελπίδα όμως χάνεται τελευταία! Σ' αυτή την ιστορία η ελπίδα βρήκε την υπόστασή της στο πρόσωπο μιας γειτόνισσας, μέλους παράνομης γυναικείας οργάνωσης της χώρας. Οι συνειδητοποιημένες γυναίκες του Αφγανιστάν, ως άλας της γης, ανέλαβαν να στηρίξουν τις ομόφυλές τους σ' εκείνη την εξωπραγματική κατάσταση στην οποία ζούσαν: γυναίκες μόνες, που τους απαγορευόταν να βγουν χωρίς τη συνοδεία ενός άντρα, γυναίκες χωρίς ιατρική περίθαλψη, γυναίκες που λιμοκτονούσαν όταν οι άντρες τους χάνονταν στις φυλακές.

Διαβάζοντας την ιστορία τής κάθε Παρβάνα καλούμαστε να απαντήσουμε στο ερώτημα αν ο πόλεμος και η πολιτική μπορούν να γίνουν μυθιστόρημα και, αν ναι, τι μυθιστόρημα είναι αυτό. Το Στον αγώνα για το ψωμί δεν είναι ιστορικό μυθιστόρημα. Στα ιστορικά μυθιστορήματα το στίγμα δίνεται από την ανάπλαση της εποχής και την πλοκή που κινεί τους ήρωες. Στο συγκεκριμένο βιβλίο δεν υπάρχει ιδιαίτερη πλοκή, εκτός και αν η προσπάθεια για επιβίωση μπορεί να εκληφθεί ως τέτοια. Αυτό φαίνεται καθαρά στο τέλος του βιβλίου, όταν η Παρβάνα ετοιμάζεται να ταξιδέψει στον Βορρά. Το τι θα βρει στο Μαζάρ ελ Σερίφ είναι άγνωστο και όλα τα ενδεχόμενα είναι ανοιχτά.

Το μυθιστόρημα μπορεί να διαβαστεί σαν ένα ιστορικό ντοκουμέντο. Ο ρεαλισμός που χαρακτηρίζει τη γραφή του δεν οδηγεί στην ταύτιση με τους ήρωες αλλά αντίθετα αφήνει αιχμές για περαιτέρω ενημέρωση και σκέψη.

Η εποχή των Ταλιμπάν έχει εγγραφεί στη συνείδησή μας ως «ιστορία». Αυτή όμως η περίοδος στην ιστορία του Αφγανιστάν δεν τελείωσε με την πτώση του καθεστώτος, γιατί τα ήθη αλλάζουν δυσκολότερα από τα καθεστώτα. Τα θέματα που θέτει το βιβλίο ξεπερνούν το χρονικό διάστημα της κυριαρχίας των Ταλιμπάν και τον γυναικείο πληθυσμό της συγκεκριμένης χώρας και αγγίζουν εκατομμύρια γυναίκες των οποίων η ζωή ρυθμίζεται από αναχρονιστικούς θρησκευτικούς νόμους.

Η συγγραφέας πρόσφερε μια ανεκτίμητη υπηρεσία σε όλους μας: στις γυναίκες του Αφγανιστάν δίνοντας τα έσοδα του best seller της και κάνοντας γνωστή την κατάστασή τους, και στα δικά μας παιδιά λέγοντάς τους ότι και οι ανήλικοι επιδεικνύουν σε περιόδους κρίσης ωριμότητα και κουράγιο γιατί ελπίζουν να ζήσουν με αξιοπρέπεια σε αυτόν τον άγριο κόσμο.



Μαρίζα Ντεκάστρο (παιδαγωγός και συγγραφέας βιβλίων για παιδιά)

ΤΟ ΒΗΜΑ , 07-07-2002