Αμερικάνικο ταμπλόιντ

Βρισκόμαστε πίσω, και κάτω, από τις σκηνές της εκλογής του JFK στο προεδρικό αξίωμα, του Κόλπου των Χοίρων, της δολοφονίας του Ντάλλας τον Νοέμβριο του 1963 - και του υπόκοσμου που συνδέει το Μαϊάμι, το Λος Άντζελες και την Ουώσινγκτον.
Όπου η CIA, η Μαφία, ο Τζ. Ένγκαρ Χούβερ, ο Χάουαρντ Χιούζ, ο Τζίμμυ Χόφφα, Κουβανοί πολιτικοί εξόριστοι και διάφορα ανεξέλεγκτα στοιχεία συνωμοτούν σε μια συγκαλυμμένη αναρχία...
Όπου τα σωστά ναρκωτικά, η σωστή ποσότητα μετρητών, ο σωστός φόνος, αγοράζουν για μια στιγμή την τιμιότητα ενός άντρα...
Όπου τρεις λιποτάκτες υπηρέτες του νόμου -ένας πρώην αστυνομικός της αστυνομίας του Λος Άντζελες και δύο πράκτορες του Εφ Μπι Αι- διαμορφώνουν γεγονότα με τη δριμύτητα της απληστίας και του μίσους τους, καλπάζοντας με άγριους πυροβολισμούς μέσα στη ροή της ιστορίας...
Η απόλυτα ρεαλιστική απόδοση της πραγματικότητας, σήμα κατατεθέν του Ελλρόυ, η σκληρή γλώσσα και ο αμείλικτος αφηγηματικός ρυθμός περιέχονται εδώ σε αφθονία που ηλεκτρίζει και επιστρατεύονται σε ένα μυθιστόρημα εξίσου σοκαριστικό και τολμηρό όσο οτιδήποτε έχει γράψει: μια μυστική ιστορία που εστιάζει σε μια εποχή η οποία παραμένει στο σκοτάδι των μυστικών και την ξεσκεπάζει με εκρηκτικό τρόπο. [...]

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

ΚΡΙΤΙΚΗ



Εχει καταντήσει κοινός τόπος ο συσχετισμός λογοτεχνίας ή και Τέχνης, γενικότερα, με την ιστοριογραφία. Καλύτερα: αποτελεί, πλέον, συνείδηση ότι π.χ. τη μάχη του Βατερλό κανένα ιστορικό εγχειρίδιο δεν τη ζωντάνεψε καλύτερα από τις σελίδες των «Αθλίων» ή ότι το νόημα του ισπανικού εμφυλίου το δίνει εναργέστερα ένα μυθιστόρημα («Οι στρατιώτες της Σαλαμίνας»), παρά κάμποσοι επιστημονικοί τόμοι πάνω στο φαινόμενο.


Η αφήγηση, για να μην πάμε σε άλλες παραμέτρους, που πολύ βοηθούν στο να πλησιάσουμε με «αποκλίνον» ενδιαφέρον παρωχημένα γεγονότα, έχει βαρύνοντα λόγο επ' αυτού. Η λογοτεχνία πήρε τη θέση που της αξίζει όσον αφορά το φωτισμό του παρελθόντος. Για να το διευκρινίσω: είναι αυτή που μπορεί μέσα από το φαντασιακό της να δημιουργήσει το βάθος πεδίου που αρμόζει σε κάθε γεγονός.


Ποιος μπορεί να αμφισβητήσει σήμερα ότι μέσα από λογοτεχνικές σελίδες εισπνεύσαμε βαθιά το χθες, ότι πήραμε πιο ολοκληρωμένες γεύσεις για περιστατικά μισοβυθισμένα στο χρόνο ή και αγνοημένα ακόμα από την επίσημη, ιστορική αναπαράσταση;


Σήμερα, ώς και η «παραφιλολογία» μάς βοηθάει να δούμε όψεις του παρελθόντος, τραβώντας διάφορα, πολύ κρίσιμα ή και απλώς γοητευτικά παραβάν. Εχει τη δύναμη, μάλιστα, στην καλύτερη εκδοχή της, να αξιοποιήσει το μίνιμαλ, να θέσει σε λειτουργία παραμελημένους μηχανισμούς αναπαράστασης και να δώσει πνοή στους άχαρους πίνακες κάθε «επίσημης» άποψης περί Ιστορίας.


Το πολιτικό, αστυνομικό μυθιστόρημα, παγκοσμίως, έχει εδώ και χρόνια βάλει το χεράκι του σε όλη αυτή την επανεκτίμηση -να την πω έτσι- της πραγματικότητας, που οι νέες συνθήκες (ας μην μπούμε στη συζήτηση σχετικά με το ποιες...) έχουν επιβάλει. Από το γαλλικό «πολάρ» μέχρι το ισπανόφωνο και από το ασιατικό έως το αμερικανικό αστυνομικό είδος έχουμε έξοχα δείγματα ανασύνθεσης καταστάσεων, που άλλα εκφραστικά μέσα δεν είναι σε θέση να δώσουν, το εννοώ, μπλοκαρισμένα σε κάποιες αγκυλώσεις σοβαροφάνειας.


Ο Τζέιμς Ελρόι (1948), για παράδειγμα, είναι η αμερικανική περίπτωση, η οποία μέσα από τα ανελέητα βιβλία της μας έχει κάνει θεατές των πιο σκοτεινών πλευρών μιας άγριας κουλτούρας, σε διαρκή ...αυτοκαταστολή από την περίοδο της δημιουργίας της. Αυτή η τρομερή συνθήκη -η υπερατλαντική πραγματικότητα- με τις απύθμενες αντιφάσεις της, και μέσα από τα βιβλία/καθρέφτες του απερίφραστου τούτου δημιουργού (όπως και μέσα από πολλών ακόμα συγγραφέων), κοιτάζει το είδωλό της. Και βλέπει εκεί μία εικόνα σχεδόν παρανοϊκή από το φορτίο των μυθοποιήσεων, που αναγκάστηκε να υιοθετήσει προς επιβίωση, νιώθοντας, μεταξύ άλλων, τα γνωστά συμπλέγματα απέναντι στην ανωτερότητα της ευρωπαϊκής ...αρχαιολογίας.


Σε μια χώρα όπου η Ιστορία κατασκευάστηκε μέσα στο πλαίσιο της νεωτερικότητας, με όρους αδιανόητους για άλλες εποχές, αυτό που αποκαλούμε προσομοίωση λειτούργησε με τρόπο αξιοθαύμαστο, θα έλεγα. Η αμερικανική κουλτούρα χωρίς ίχνος κόπωσης ανανεώνεται διαρκώς, διότι έχει ανάγκη από το ζωτικό ψεύδος της Τέχνης, που έβαλε τα κοινωνικά θεμέλια αυτής της αυτοκρατορίας. Ας θυμηθούμε: χωρίς τη «Γέννηση ενός Εθνους», ενός φιλμ δηλαδή, διά χειρός του σκηνοθέτη Γκρίφιθ, οι Αμερικανοί προσπάθησαν να αποκτήσουν αναφορές ταυτοτικές. Χωρίς τις ηρωοποιήσεις του γουέστερν, επίσης, οι πρώην άποικοι θα αυτοκτονούσαν από τύψεις για τη γενοκτονία των Ινδιάνων.


Αυτά τα ψευδεπίγραφα και τις παντοειδείς αποκρύψεις μπορεί κανείς να τα δει και ως ένα συνεχές καλλιτεχνικό δρώμενο (έτσι, άλλωστε, τα αντιμετωπίζουν οι ίδιοι οι Αμερικάνοι), οπότε το παιχνίδι με τις μάσκες και τις αποκαλύψεις καλά κρατεί. Γι' αυτό άλλωστε βλέπουμε κάθε τόσο αντιστάσεις και καταγγελίες απίστευτες κατά της Εξουσίας να μπορούν να συμβαίνουν σε καθεστώς ελευθερίας που θα το ζήλευαν άλλα καθεστώτα πιο λιμπεράλ. Η Αμερική, το έχουν πει καλύτερα και αρκετά τέκνα της, είναι μια καλλιτεχνική σκηνή (κακού γούστου συνήθως) όπου τα πάντα παίζονται...


Ο Ελρόι είναι ένας πολύ φιλόδοξος νοβελίστας, που όνειρό του, φαντάζομαι, είναι να προτείνει μέσα από το υποτιμημένο είδος της «μαύρης», αστυνομικής λογοτεχνίας, ειδικά με το ανά χείρας βιβλίο, κάτι σαν ιστορική τοιχογραφία: ένα σύγχρονο, κυνικό (αντι-)έπος για τα ημαρτημένα του μεταπολεμικού κόσμου, και δη της πατρίδας του. Οχυρωμένος πίσω από τη συγκεκριμένη γραφή του -η οποία του εξασφαλίζει μια μορφή εσωτερικής ανατροπής: μια απόσβεση της καταγγελτικής δραματικότητας και δημαγωγίας που σοβεί στην «πολιτική» λογοτεχνία- χειρουργεί την αμερικανική συνθήκη χωρίς ...αναισθητικό.



Εκθρονίζοντας τα φετίχ



Θέλει να φιλοτεχνήσει τους δικούς του ανεπανάληπτους πίνακες στη θέση των κραταιών και να εγκαταστήσει εκεί το απελπισμένο σκηνικό του. Ναι, ο Ελρόι δεν έχει κανένα δισταγμό στο να αφηγηθεί σελίδες της μεταπολεμικής, αμερικανικής ιστορίας με όρους Μάριο Πούτζο, ήτοι αποτυπώνοντας το βίο και την πολιτεία μικρών και μεγάλων Νονών. Εκθρονίζοντας, μάλιστα, με απόλυτη ψυχραιμία, μεγάλ φετίχ της αμερικανικής και παγκόσμιας μυθολογίας: τους Κένεντι, εν προκειμένω...


Μπορεί, προηγουμένως, ο Γκορ Βιντάλ (ας μη μιλήσουμε για τον Μέιλερ, αυτός είναι μια άλλη περίπτωση, πιο ειδική, που λειτουργεί με δικούς του γλωσσικούς όρους...), να επιδίωξε μέσα από τα πιο ήπια και κάπως σαλονάτα έργα του μια ανορθόδοξη, είναι αλήθεια, προσέγγιση του νεότερου «αμερικανικού ονείρου», ανοίγοντας κάποιο δρόμο. Αλλά ο Ελρόι εδώ εισβάλλει βρόμικος και ελεεινός στο σαλόνι της επίσημης αμερικανικής πολιτικής ιστορίας, «μολύνοντας» τα πάντα. Σε βαθμό προκλητικό, θα έλεγα, που αγγίζει τα όρια της φτηνής, επιστημονικής φαντασίας...


Χρονικό τόξο δράσης των ηρώων του, μία πενταετία: μεταξύ 1958 και 1963. Εκείνη, δηλαδή, η περίοδος που έκλεισε μέσα της το φαινόμενο Κένεντι και τις παράπλευρες «απώλειες», όπως το κουβανικό ζήτημα. Ο δημιουργός τού «Λος Αντζελες εμπιστευτικό» παρουσιάζει το τελευταίο στάδιο της «βρόμικης» δυναστείας των Κένεντι (ο πατέρας Τζόε ήταν σκέτος μαφιόζος, ξαναδιαβάζουμε...), σε μια εποχή κρίσιμη για τις ΗΠΑ. Το «παρασκήνιο» που περιγράφει ο Ελρόι έχει να κάνει, βασικά, με τη δράση δυο-τριών τζιμανιών του FBI, και παρεμπιπτόντως με τους Τζο, Τζον ή Τζακ και Ρόμπερτ Κένεντι. Οι τύποι αυτοί, κατά τον Ελρόι, παίζουν σε πολλά ταμπλό, υπό τις διαταγές του απίστευτου ιντριγκαδόρου Εντγκαρ Αλαν Χούβερ, του εκατομμυριούχου και αλιτήριου Χιουζ, της CIA, του μαφιόζου εργατοπατέρα Χόφα και άλλων λουλουδιών του υποκόσμου.


Ο Ελρόι επιλέγοντας μια πολύ φιλόδοξη κατασκευή, όσον αφορά το είδος που υπηρετεί, για να αποτυπώσει πρόσωπα και συγκρούσεις, μοιάζει να πανικοβάλλεται από το εγχείρημά του, να παρουσιάσει, δηλαδή, όψεις της σύγχρονης ιστορίας της πατρίδας του σαν μία υπόθεση ξεκαθαρίσματος λογαριασμών ανάμεσα σε συμμορίες ή ως ένα σχέδιο επί χάρτου μυστικών υπηρεσιών, όπου διακυβεύονται πολλά. Παράλληλα, οι αφηγηματικές ανάγκες τού επιβάλλουν και τη διαγραφή χαρακτήρων, οι οποίοι να δίνουν ώθηση στη δράση, ελευθερώνοντάς την από το βαρετό «χρονικό». Ετσι, από τη μια, παρακολουθούμε ένα αρχιτεκτόνημα, πυκνό, δαιδαλώδες έως γριφώδες, σχεδόν αραβούργημα, που υποστηρίζεται, όμως, από την ατομική περιπέτεια των ευαρίθμων βασικών ηρώων (οι οποίοι αυτοκαταστρέφονται).


Δεν είμαι σίγουρος ότι έπιασα απολύτως όλα τα νήματα που συνδέουν, σ' αυτό το θηριώδες σταυρόλεξο, τις πολιτικές διαπλοκές και τις δραματουργικές λύσεις. Ομως, το έργο το φορτώνεσαι, όπως καθετί αξιόλογο άλλωστε, που ο όγκος του σου επιβάλλεται αδιαπραγμάτευτα, μαγικά σχεδόν.


Θα είχα πολλά να αναφέρω ακόμα γι' αυτό το βίαιο και αφτιασίδωτο ντοκιμαντέρ του «τρομερού» αυτού «παιδιού» της αμερικανικής, «λαϊκής» λογοτεχνίας. Αλλά η οικονομία του χώρου με αναγκάζει να μείνω στα στοιχειώδη...


Θα αδικούσε, επίσης, ο τηλεγραφικός έπαινος τη μετάφραση του Ανδρέα Αποστολίδη, ο οποίος «εξημέρωσε» ακόμα και εκφράσεις διαφόρων ιδιολέκτων της υπερατλαντικής επικράτειας...



ΤΑΣΟΣ ΓΟΥΔΕΛΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 05/05/2006