Η ιστορία των νεφών και άλλα ποιήματα

Γερμανός, αριστερός διανοούμενος, ποιητής –όπως δηλώνει με έμφαση ο ίδιος– δοκιμιογράφος, εκδότης, θεατρικός συγγραφέας και μεταφραστής από τη Νυρεμβέργη, με έντονη κοινωνική και πολιτική δράση, παραμένοντας ωστόσο ελεύθερος από μακροχρόνιες κομματικές δεσμεύσεις. Το έλλειμμα δημοκρατίας εντοπίζει ως ένα από τα βασικά αίτια ανόδου του ναζισμού στη Γερμανία. Την απουσία δημοκρατίας διακρίνει και στις αριστερές οργανώσεις και ομάδες από τις κυβερνητικές μέχρι τις περιθωριακές γκρούπες. Εύστοχη επισήμανση που δεν φαίνεται να απασχολεί κανέναν σε Ανατολή και Δύση, παρά την πλειάδα αναλύσεων που κατά καιρούς επιχειρούν λογής κέντρα. Ίσως γιατί το αυτονόητο θεωρείται περιττό. Ο Εντσενσμπέργκερ ταξίδεψε από τη Σοβιετική Ένωση μέχρι την Αβάνα, την Πνομ-Πεχν και την Κολομβία, συναναστρεφόμενος συγγραφείς, πολιτικούς, αντιφρονούντες, οραματιστές, ανθρώπους της δράσης, από τον Κάστρο και τον Αλιέντε μέχρι την Λίλια Μπρικ, τον Μαρκούζε και την Ουρλίκε Μάινχοφ. Στην Ελλάδα γνωστός περισσότερο από Το σύντομο καλοκαίρι της αναρχίας με τον Ισπανό αναρχικό Μπουεναβεντούρα Ντουρούτι που κηδεύτηκε στη Βαρκελώνη στις 23 Νοεμβρίου 1936.
Ο φασισμός είναι ένα επεισόδιο, μια διακοπή. Δεν έχω αυταπάτες. Αν πεθάνει ο Φράνκο, θα έρθει ο επόμενος που δεν θα ’ναι καλύτερος. Ίσως χειρότερος. Έτσι ήταν πάντα στην ιστορία. Άσχετα απ’ το αν είναι μια κυβέρνηση της δεξιάς, της αριστεράς ή του κέντρου, την πολεμάς γιατί είναι κακή κυβέρνηση, και τι έρχεται; Μια ακόμη χειρότερη. Αν ήταν διαφορετικά, η γη θα ήταν παράδεισος, περιγράφει τη διαχρονική πραγματικότητα, από την εξορία του στη Γαλλία, ο επιπλοποιός Φλολεντίνο Μονρόυ, ένας από τους συναγωνιστές του Ντουρούτι. Δεν είχα την ευκαιρία να διαβάσω ποιήματα του Hans Magnus Enzensberger και χάρηκα το βιβλίο του Γιώργου που επέλεξε με πολύ νηφάλιο τρόπο να παρουσιάσει την Ιστορία των νεφών: 99 διαλογισμοί (2003) και ποιήματα από τις συλλογές Μουσική του Μέλλοντος (1991), Κιόσκι (1995) και Ελαφρότερα του αέρα (1999) επιχειρώντας να αποδείξει την ποιητική εξέλιξη του γερμανού συγγραφέα. Συνήθως η επιλογή να μεταφράσουμε έναν ποιητή υποδηλώνει μια σχέση προσωπική, μια ταύτισή μας μαζί του. Διαβάζοντας ήδη από το ξεκίνημα του βιβλίου τα ποιήματα του Εντσενσμπέργκερ «Αμαρτωλές παραλείψεις» (Όντως, υπήρξα αδικαιολογήτως απών./ Δεν έσπευσα/ όταν το υπαγόρευσε η ανάγκη./ [ ] δεν έμαθα να κολυμπάω σωστά.// Όντως, απέφυγα/ να πολεμήσω μέχρι τελευταίας ρανίδας./ Παρέλειψα να φιλήσω/ το αδερφικό χέρι του αλήτη,/ ούτε πότισα εγκαίρως τις βαλεριάνες του γείτονα.// Ξέχασα να εξομολογηθώ,/ δίστασα/ να βελτιώσω τον κόσμο,/ ποτέ δεν ήρθα ή δεν έφυγα τη σωστή στιγμή,/ λησμόνησα να παίρνω τα χάπια μου/ τρεις φορές την ημέρα.// Όντως,/ απείχα [ ] Όντως δεν τηλεφώνησα./ Άσε που προς το παρόν έχω αρνηθεί/ ακόμα και να πεθάνω./ Συγχώρεσέ με, αν μπορείς.// Ή απλώς, άστο να πάει.), «Καταμερισμός εργασίας» (Όλα όσα δεν μπορείς να κάνεις [ ]) και «Έρευνα κινήτρων» [Δυστυχώς δεν έχω άλλη επιλογή από το να σας σκοτώσω./ επειδή αρνείστε να μιλήσετε Βασκικά/ επειδή η τράπεζα αρνήθηκε να υπερβώ το δάνειό του/ επειδή δεν αντέχω τη θέα ημίγυμνων γυναικών/ [ ] και τέλος πάντων Επειδή έτσι.// Σας ευχαριστώ για την κατανόησή σας.// (Παρακαλώ, πριν δράσετε, σταυρώστε αντιστοίχως!)], καταλαβαίνω τη συγγένεια της ποιητικής πορείας του Πρεβεδουράκη.
Άρα και την επιλογή του. Μια άμεση σχέση με το καθαρό απλό ύφος που ενίοτε έρχεται να ξαφνιάσει, μια απόπειρα αποκαθήλωσης του εαυτού μας, ένας σαρκασμός, μια στάση ζωής (άρα λόγος πολιτικός) και θέση, ενίοτε υποδορίως διατυπωμένη (αλλά και γιατί όχι αμέσως;), τόλμη εκφραστική που εμμένει στη λιτότητα, το χιούμορ και την αυτοϋπονόμευση.
Από την άποψη αυτή σίγουρα η παρουσίαση των ποιημάτων πέραν από την ουσιαστική προσφορά στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό που ’χει την ευκαιρία να
διαβάσει μια καθαρή μετάφραση σε καλά, λιτά και ρέοντα ελληνικά δίχως φιλολογικές σχολαστικότητες και μεταφραστική επιδειξιομανία, συμβάλλει και στην
καθεαυτώ ποιητική δουλειά του Γ.Π. ως ένα είδος μαθητείας κι εξάσκησης. Κλείνοντας με το τελευταίο ποίημα του βιβλίου, κι αφού έχω σταθεί με εξαιρετικό
ενδιαφέρον σε όλα τα ποιήματα που ανθολογεί και παρουσιάζει ο μεταφραστής, θα έλεγα ότι το ποιητικό ύφος του Εντσενσμπέργκερ παραμένει αναλλοίωτο,
καθημερινό, αφηγηματικό, συνήθως πρωτοπρόσωπο με χρήση πολλών ενεργητικών ρημάτων σε υποτακτική φωνή: να τηλεφωνήσω, να ψάξω, να μην ξεχάσω, να αλλάξω, να μεταφέρω, να παρατηρήσω, να αναπολήσω, να καπνίσω. Το ύφος της γραφής του διακριτό σε όλες τις συλλογές που νομίζω ότι αποτελούν ένα όλον μεταξύ τους και συνδέονται σαφώς με το ύφος του συγγραφέα που συναντάμε και στην πεζογραφία. Προς τεκμηρίωση της συνάφειας του ύφους του παραθέτω και το ποίημα «Υπολειπόμενο φως» από τη συλλογή του 1991: «Όντως, ανήκω σε αυτούς που αντέχουν/ να κατοικούν στο μέρος αυτό./ Ευκολότερα μάλιστα απ’ ό,τι στο Κατοβίτσε ή το Μοντεβιδέο./ Εδώ κι εκεί υπολείμματα του τοπίου,/ σκουριασμένες ράγες,/ σφίγγες, σκλήθρες και φουντουκιές/ στην όχθη ενός παραπόταμου/ που γλίτωσε την εκτροπή/ λόγω έλλειψης αναπτυξιακών πόρων. Δεν με ενοχλεί/ το βουητό των καλωδίων υψηλής τάσης/ πάνω απ’ τα θολά νερά του ποταμού. [ ] Μες στο ημίφως, πριν με πάρει ο ύπνος/ δεν αισθάνομαι κανέναν κολικό, ούτε ίχνος/ πραγματικού πόνου./ Μάλλον, σαν ένα μούδιασμα ελαφρύ/ από λεπτό σε λεπτό,/ πρέπει να νιώθουμε, εσείς κι εγώ,/ τον χρόνο που λιγοστεύει.» Συμβολή στη μετάφραση ως προς το σκέλος των γερμανικών θα πρέπει να είχε κι ο πατήρ [Εμμ] Πρεβεδουράκης αν κρίνω από τον επιλεγόμενο στίχο του ποιήματος «Οι Σοφίτες»,
του Γ.Π. στην Οδό των Ρόδων: Δεν σκαμπάζει και πολλά από ποίηση, ωστόσο κάποια στιγμή θα βοηθήσει το βλαστάρι του να μεταφράσει Εντσενσμπέργκερ.