Μύθοι και ιδεολογήματα στη σύγχρονη Ελλάδα

Είναι πολύ νωρίς, είναι σαν χθες, που διακόπηκε η επικοινωνία μας με τον Τάσο Χριστίδη, για να μπορεί κανείς που είχε συνεργαστεί μαζί του, και είχε δεχτεί το δώρο της φιλίας του, να μιλήσει για το έργο του χωρίς να θέλει να μιλήσει κυρίως για τον ίδιο. Αυτό ωστόσο θα επιχειρήσω εδώ, ανταποκρινόμενη στην ευγενική και υπεύθυνη πρόσκληση του Βασίλη Κρεμμυδά, να παραβλέψουμε την απώλεια, αλλά και να την πάρουμε στα σοβαρά: θα δοκιμάσω, εσπευσμένα και πρόωρα, ομολογώ, να κρατήσω από τη μεριά μου ανοιχτή τη συζήτηση, ώστε να μην ανασχεθεί η επιστημονική συνομιλία που είχαμε κατ' ιδίαν, να μη μείνει η συνέχισή της για μένα εκκρεμής. Ας είναι αυτή μια πρώτη -προσωπική- διευκρίνιση του τίτλου.
Η σημερινή πρόσκληση της Εταιρείας Σπουδών, ακριβώς ένα χρόνο από την τελευταία δημόσια ομιλία του Χριστίδη, στο Συμπόσιο της Ε.Σ. με θέμα τις χρήσεις της γλώσσας [...] προσφέρει την ευκαιρία ώστε να μην ανακοπεί η ροή της ευεργετικής κριτικής παρουσίας του στο δημόσιο χώρο· ώστε τώρα, έστω χωρίς τη φυσική του παρουσία, το συντελεσμένο έργο του Χριστίδη να διατηρήσει ανοιχτή την ατζέντα, τα ερεθίσματα και τη συζήτηση που εκείνος, με πολλαπλούς -προφορικούς και γραπτούς- τρόπους, επιδίωξε να αναπτύξει. Σε αυτή την ατζέντα η συνάντηση γλωσσολογίας και ιστορίας κατείχε αναμφίβολα θέση κεντρική. [...]
Ανάμεσα στην πλούσια σε μεγάλες πρωτοβουλίες και επιμέρους δράσεις επιστημονική διαδρομή του Χριστίδη, την κορυφαία θέση κατέχει η "Ιστορία της ελληνικής γλώσσας. Από τις απαρχές έως την ύστερη αρχαιότητα" (Θεσσαλονίκη 2001). Έργο συλλογικό στην εκτέλεση, αλλά έργο προσωπικής έμπνευσης και πνοής, το οποίο συνέλαβε και αρχιτεκτόνησε με θαυμαστή διεισδυτικότητα, κριτική επάρκεια και πνευματική τόλμη ο ίδιος. Η ελληνική αυτή έκδοση, που θα μείνει μάλλον για καιρό χωρίς την προσδοκώμενη συνέχεια (ένας δεύτερος ανάλογος τόμος με αντικείμενο την ιστορία της ελληνικής γλώσσας από την ύστερη αρχαιότητα έως σήμερα ήταν μέσα στα σχέδια του Χριστίδη), αποτέλεσε διεθνές επιστημονικό γεγονός. Η επικείμενη έκδοση σε αγγλική μετάφραση του τόμου (υπό έκδοση από το Cambridge University Press στα τέλη του 2006) συνιστά για την ελληνική κοινότητα των ανθρωπιστικών επιστημών, επίτευγμα πρώτης γραμμής, καθώς έμπρακτα επιβεβαιώνει μια αιρετική διάγνωση, αλλά και στοίχημα μαζί, που είχε ο ίδιος, σε άλλη ευκαιρία, καίρια διατυπώσει: η περιφέρεια μπορεί να έχει τα δικά της πλεονεκτήματα ως προς την παραγωγή κριτικής σκέψης και επιστημονικής γνώσης.
Σε αυτό το έργο ειδικά θα ήθελα να στρέψω την προσοχή μας σήμερα, όχι στο σύνολό του, καθώς δεν είμαι προφανώς αρμόδια να μιλήσω επί του όλου με αξιώσεις. [...]
Στις "Ιστορίες της ελληνικής γλώσσας", κείμενο εισαγωγικό και προγραμματικό μαζί, αφετηρία αποτελεί η θέση του Χριστίδη για τη "συστατική ιστορικότητα" της γλώσσας, θέση που υπαγορεύει ό,τι εξακολουθεί να αποτελεί, κατά τον ίδιο, το κεντρικό ζητούμενο της γλωσσολογίας. Όπως αποφθεγματικά εκεί τονίζει: "δεν υπάρχει γλώσσα εκτός ιστορίας, όπως δεν υπάρχει ιστορία χωρίς τη γλώσσα".
Το πρόβλημα της ιστορικότητας της γλώσσας, όπως απασχολεί, όχι μόνο στο συγκεκριμένο κείμενο, το Χριστίδη, δεν αντιστοιχεί, προς τις διαιρέσεις, που -παρά τη συμβολή τους- κατακερματίζουν, τεχνητά, το σώμα της γλώσσας, μέσω των γνώριμων υποδιαιρέσεων, π.χ., της ιστορικής γλωσσολογίας ή της κοινωνιογλωσσολογίας. Αποτελεί μια θέση για τη φύση της γλώσσας και υπαγορεύει μια στάση απέναντι στην επιστημονική της μελέτη, η οποία αποτελεί ζητούμενο ακόμη και μετά την "εκρηκτική ανάπτυξη της γλωσσολογίας κατά τον 20ό αι." και τις κατακτήσεις της -κυρίως τη συγχρονική συστηματικότητα του γλωσσικού φαινομένου. Πρόκειται όμως για απόφανση που δεν έχει ως μόνο αποδέκτη τη γλωσσολογία. [...] (Νάσια Γιακωβάκη, «Η εκκρεμής συνάντηση ιστορίας και γλωσσολογίας στις "Ιστορίες της ελληνικής γλώσσας" του Τάσου Χριστίδη»)