Άνθρωποι Χρόνια Ζωή

Το έργο αυτό είναι μια εκτενής καταγραφή των προσωπικών βιωμάτων του συγγραφέα, σε μορφή απομνημονευμάτων, όπως και η αποτύπωση της συλλογικής μνήμης. Η προσωπική διαδρομή του έχει ως φόντο έναν καμβά που συντίθεται από τα ιστορικά γεγονότα της πολυτάραχης εποχής, του πρώτου μισού του περασμένου αιώνα. Η γραφή του χαρακτηρίζεται από διεισδυτικότητα και οξυδέρκεια, καθώς και διάθεση κριτικής, χωρίς να αποτελεί αυτοσκοπό του η ανάπτυξη πολεμικής. Τα απομνημονεύματά του χαρακτηρίζονται από θεμελιώδη αμφισημία, μιας και ο ίδιος κινούνταν πάντοτε στα σύνορα διαφόρων συμπάντων, τόσο φυσικών όσο και ψυχικών. Ο Έρενμπουργκ, άλλοτε άμεσα κι άλλοτε έμμεσα, εκδηλώνει το κατασταλαγμένο όραμα για ένα παρελθόν που –εμμέσως πλην σαφώς– αποτελεί καταγγελία για το παρόν και ένα βουβό κάλεσμα για ένα διαφορετικό μέλλον. Δεν γράφει απλώς μια μαρτυρία για τους νεκρούς, κάνει κάτι περισσότερο από αυτό: δίνει ένα μήνυμα στους ζωντανούς. Αν και το έργο δεν θα μπορούσε εύκολα να χαρακτηριστεί ουμανιστικό με τυπικά κριτήρια, θέτει τον άνθρωπο στο επίκεντρο και προκρίνει την αγάπη και την αρμονική συμβίωση ως ύστατο καταφύγιο της ανθρώπινης ύπαρξης.

«Ο αναγνώστης αυτού εδώ του βιβλίου ξέρει πως σ’ όλη μου τη ζωή άλλο δεν έκανα παρά να πασχίζω να συνδέσω τη δικαιοσύνη με την ομορφιά και το νέο κοινωνικό κα­θεστώς με την τέχνη. Υπήρχανε δυο Έρενμπουργκ, σπάνια ζούσανε ειρηνικά, πολύ συχνά ο ένας συνέθλιβε, ποδοπατούσε μάλιστα τον άλλον, αυτό δεν ήτανε διπροσωπία, μα δύσκολη μοίρα ενός ανθρώπου, που του τύχαινε κάθε τόσο να υποπίπτει σε σφάλματα, μα που μισούσε με όλη τη δύναμη της ψυχής του την ιδέα της προδοσίας».

«Κάθομαι και σκέφτομαι αυτά που είδα και έζησα, ψάχνω να βρω μια διέξοδο. Κατά πώς φαίνεται, είχα δίκιο στα νιάτα μου, όταν νόμιζα ότι το φως διώχνει το σκοτάδι, μόνο που εκείνα τα μακρινά χρόνια έπαιρνα την εκπαίδευση για παιδεία και τις γνώσεις για συνείδηση».

«Λέμε συχνά για την ηθική της κοινωνίας που έχει θεμελιωθεί στην απληστία, την πάλη για το καρβέλι. Δύο αιώνες π.Χ., ο Πλαύτος διασκέδαζε τους Ρωμαίους με τις κωμωδίες του· απ’ όλα αυτά τα έργα, έμειναν στη μνήμη μας τέσσερεις λέξεις όλες και όλες: “Homo homini lupus est” (Άνθρωπος ανθρώπω λύκος). Κακώς τους ανακάτεψε ο Πλαύτος στην υπόθεση αυτή τους λύκους. Ο Λ.Α. Μάντεϊφελ, που μελέτησε τη ζωή τους, μου έλεγε πως οι λύκοι σπάνια τσακώνονται μεταξύ τους, μα και αν τύχει να ριχτούν στους ανθρώπους, αυτό συμβαίνει μόνο όταν δεν ξέρουν πια τι τους γίνεται απ’ την πείνα. Εγώ, όμως, είδα πολλές φορές στη ζωή μου ανθρώπους να καταδιώκουν, να βασανίζουν, να σκοτώνουν άλλους, χωρίς να τους σπρώχνει σ’ αυτό κα­μιά ανάγκη. Αν είχαν σκέψη τα θεριά και μπορούσανε να διατυπώνουν αφορισμούς, τότε σίγουρα, ένας ασπρομάλλης λύκος, που ο γείτονάς του θα του είχε ξεριζώσει με τα δόντια μια τούφα απ’ το τρίχωμά του, θα ούρλιαζε: “Λύκος λύκω άνθρωπος”».