Τέλος ή επιστροφή; Το «τέλος της ιστορίας» τριάντα χρόνια μετά

«Το έτος 1989 ολοκληρώθηκε με ένα γιγάντιο ΤΕΛΟΣ. Η πτώση του Τείχους του Βερολίνου σηματοδότησε το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και την αδιαμφισβήτητη Δευτέρα Παρουσία της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Λίγους μήνες πριν από την Πτώση του Τείχους ένας σκοτεινός σύμβουλος του Αμερικανικού Πενταγώνου είχε δημοσιεύσει ένα άρθρο, στο οποίο δήλωνε ότι η καθολικοποίηση του δημοκρατικού μοντέλου της Δύσης αποτελεί το τελικό σημείο στην ιδεολογική εξέλιξη της ανθρωπότητας ή, με μία ευρύτερη διατύπωση, ο κόσμος υπήρξε μάρτυρας του «Τέλους της Ιστορίας».

Ο Φράνσις Φουκουγιάμα έγινε, λόγω του ομωνύμου άρθρου, η πνευματική φυσιογνωμία της νέας εποχής. Όποιος φιλοδοξούσε να συμμετάσχει στην δημόσια συζήτηση έπρεπε να τοποθετηθεί, από εδώ και στο εξής, γύρω από αυτήν την ιδέα που συμπύκνωνε το πνεύμα (zeitgeist) της νικηφόρας Δύσης. Η θέση αυτή -που αναπτύχθηκε σε βιβλίο το οποίο δημοσιεύτηκε το 1992- προκάλεσε ένα σκάνδαλο, που δυσκόλεψε την ψυχρή ανάλυσή του. Τι ακριβώς ήθελε να πεί ο Φουκουγιάμα;

Όμως, το μεγάλο ερώτημα το διατυπώνουμε τριάντα χρόνια μετά. Ύστερα από τρεις δεκαετίες πολιτικών αναταραχών, οικονομικών κρίσεων, τρομοκρατίας, θρησκευτικών φονταμενταλισμών, εθνοφυλετικών συγκρούσεων, λαικισμών, πανδημιών, εισβολών και πολέμων βρισκόμαστε πράγματι στο «Τέλος της Ιστορίας»; Δεν βρισκόμαστε μάλλον ενώπιον της επιστροφής της; Δεν είμαστε μάρτυρες της επιτάχυνσής της;».