Οι κήποι του φεγγαριού

Η απέραντη, ιμπεριαλιστική Αυτοκρατορία της Μαλαζάν προσπαθεί να υποτάξει τις τελευταίες ελεύθερες πόλεις του γνωστού κόσμου, ενώ ταυτόχρονα το εσωτερικό της βράζει σαν ηφαίστειο έτοιμο να εκραγεί. Σε έναν κόσμο επικών μαχών, όπου τρομεροί μάγοι που αφανίζουν με τις δυνάμεις τους ολόκληρα συντάγματα πολεμούν πλάι πλάι με κοινούς στρατιώτες, όπου μυστικές μηχανορραφίες διαπερνούν απ' άκρη σ' άκρη ένα αφάνταστα πολύπλοκο σύστημα εξουσίας, όπου μαγικά βουνά ταξιδεύουν στον αέρα και οι ίδιοι οι θεοί επεμβαίνουν στις ζωές των θνητών, μια ατέλειωτη σειρά πρωταγωνιστών παρελαύνει μπροστά στα μάτια του αναγνώστη, δίνοντας σάρκα σ' έναν κόσμο που μοιάζει πραγματικός.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Η ηρωική φαντασία, ως έντεχνο λογοτεχνικό είδος, μπορεί να δίνει την εντύπωση ότι επαναγράφει αρχαίους μύθους, θρύλους και παραμύθια ως προς το εξωτερικό τουλάχιστον σχήμα της μυθολογίας της και της θεματικής της χρησιμοποιώντας τα στερεότυπα της φανταστικής γεωγραφίας, της μαγείας και του ήρωα, στο βάθος, όμως, δεν παύει να αντικατοπτρίζει και να εκφράζει την εποχή στην οποία γράφεται. Για παράδειγμα, το αμοραλιστικό πνεύμα της αμερικανικής κοινωνίας, όπως διαμορφώθηκε από τις αρχές του περασμένου αιώνα έως σήμερα, αντανακλάται εύστοχα στην εργασία του Αμερικανού συγγραφέα Ρόμπερτ Χάουαρντ. Ο πλέον διάσημος εκ των ηρώων του, Κόναν ο Κιμέριος, συνισταμένη του προαναφερθέντος πνεύματος, επιβιώνει σε έναν αμφίβολο κόσμο χάρη στη δεξιοτεχνική χρήση του ξίφους και τη δύναμη των μυώνων του. Ανάλογο παράδειγμα η εργασία του Αγγλου συγγραφέα Μάικλ Μούρκοκ. Ο ασπρομάλλης ήρωάς του, Ελρικ της Μελνιμπονέ, που εμφανίζεται σε ένα μεγάλο μέρος της, ασθενής, στα πρόθυρα της κατάρρευσης, συμβολίζει εμφανέστατα το παρακμιακό κλίμα της άλλοτε κραταιάς βρετανικής αυτοκρατορίας.

Ο Καναδός Στίβεν Έρικσον (Τορόντο 1959), αρχαιολόγος και ανθρωπολόγος, ανήκει στην παραπάνω ευρύτερη ομάδα των «αποκρυπτογραφιστών» της πραγματικότητας· η ηρωική φαντασία του επιχειρεί να συλλάβει το φιλοσοφικοπολιτικό πνεύμα της σύγχρονης εποχής. Το πρώτο του τεράστιο μυθιστόρημα-ποταμός, με το οποίο αποφάσισε να διοχετεύσει τις συγγραφικές του ανησυχίες, εντάσσεται στο είδος αλλά διαφοροποιείται από τα κλασικά πρότυπά του και ως προς τη σύνθεση και ως προς τη γραφή, επιλέγοντας την κινηματογραφική διεκπεραίωση της πρώτης και τη σπασμωδική χρήση της δεύτερης. Από το παραδοσιακό επίσης σώμα του είδους διατηρεί το φανταστικό τοπίο και τη μαγεία, αφαιρεί όμως -κι αυτό είναι η καινοτομία του- τον κεντρικό υπερήρωα που οδηγούσε την ιστορία προς το αίσιο τέλος της. Αντ' αυτού υπάρχουν ένα πλήθος πρόσωπα που κινούνται στο ευρύτερο πλαίσιο της μυθολογίας του, η οποία θέλοντας να σκιαγραφήσει το κατακερματισμένο πρόσωπο του παρόντος κόσμου, με όλες τις πολιτικές αλλά και θρησκευτικές ιδιομορφίες που τον χαρακτηρίζουν, παρουσιάζεται και αυτή τελείως διασπασμένη σε πάμπολλες επί μέρους εστίες. Τα λίγο πριν αναφερόμενα πρόσωπα που κατοικούν σ' αυτές ως αυτόνομες ομάδες, αλλά οργανικά τμήματα ενός ενιαίου συνόλου, ανεξαρτήτως συμμετοχής τους στα δρώμενα, χαρακτηρίζονται στη γενικότητά τους από μικροψυχία, κερδοσκοπία, τυχοδιωκτισμό και σχεδόν απόλυτο αμοραλισμό. Καιροσκόποι, αδίσταχτοι έως και απάνθρωποι οι εν λόγω «ήρωες» -σύμβολα ενός κόσμου που έχει χάσει μάλλον οριστικά το νόημα της πορείας του, όπως ο σημερινός- δεν διστάζουν μπροστά σε τίποτα προκειμένου να ενταχθούν σε μια παγκόσμια δύναμη που επιχειρεί απροκάλυπτα να απορροφήσει τους πάντες στον ιμπεριαλιστικό ιστό της, πιστεύοντας ότι έτσι θα σωθούν και θα επιβιώσουν.



Τρομώδης ατμόσφαιρα



Ο ρευστός μύθος του έργου, ο οποίος στερείται και «τέλους», εφόσον όλα συνεχίζουν να «μαγειρεύονται» στη δύσοσμη κουζίνα της Ιστορίας, είναι ενδεικτικός αυτού του πνεύματος. Κάπου στο βάθος του και πίσω από τα πολυποίκιλα συμβάντα που διαδραματίζονται διάσπαρτα σε εσωτερικά και εξωτερικά αστικά, κυρίως, τοπία, και που μάλλον αποπροσανατολίζουν με τον ερμητικό και καθόλου εύκολα αναγνώσιμο χαρακτήρα τους, υπάρχει ασαφής και νεφελώδης η πανίσχυρη αλλά απρόσωπη αυτοκρατορία της Μαλαζάν, που προσπαθεί να κατακτήσει όσες πόλεις-κράτη παραμένουν ακόμη ελεύθερες και εκτός κυριαρχίας της. Γύρω απ' αυτό τον κεντρικό άξονα διακλαδώνονται ένα πλήθος ιστορίες που εκφυλίζονται συνήθως στις προσωπικές διενέξεις των διαφόρων προσώπων, οι οποίες μοιάζουν άσχετες με το βασικό θέμα. Δολοπλοκίες, μηχανορραφίες, συνωμοσίες, δολοφονίες και πολεμικές εκρήξεις, στις οποίες το υπερφυσικό με τους εκπροσώπους του κάνει την εντυπωσιακή εμφάνισή του, δημιουργούν μια σκοτεινή, τρομώδη ατμόσφαιρα αβεβαιότητας, ανησυχίας και ανασφάλειας, που ο κάτοικος αυτού του μύθου βιώνει στην αγχωτική καθημερινότητά του, της οποίας το αύριο μοιάζει απειλητικό και απρόβλεπτο. Ένα διάχυτο κλίμα καχυποψίας, φιλυποψίας και δυσπιστίας διαποτίζει ολόκληρο το έργο, που αποπνέει παρακμή, φθορά και σήψη. Καθόλου τυχαίο ότι κυρίαρχος θεός στο ερημικό του στερέωμα είναι ο θάνατος, υποσυνείδητο καταλυτικό σύμβολο στα μάταια παιχνίδια των ανθρώπων, που έτσι κι αλλιώς μοιάζουν καταδικασμένα.

Πολλά τα δάνεια του συγγραφέα από την παγκόσμια μυθολογία και λογοτεχνία, τα οποία εντέχνως ενσωματώνει στην ιστορία του. Το «Κοράκι» του Ε. Α. Πόε, για παράδειγμα, εμφανίζεται τεράστιο, με άνοιγμα φτερών που φτάνει τα πέντα μέτρα. Ο μάγος Ανομάντερ Γδάρτης, ηλικίας εκατό χιλιάδων χρόνων, που μεταμορφώνεται σε δράκο αφού έχει τραφεί από το αίμα του, συγγενεύει άμεσα με τον Νοσφιστή του Τζ. Ρ. Ρ. Τόλκιν. Το ιπτάμενο βουνό Φεγγαρογέννημα δεν είναι παρά το ουράνιο νησί Λαπούτα που συνάντησε ο Τζόναθαν Σουίφτ στα «Ταξίδια του Γκιούλιβερ». Η ξύλινη μαριονέτα στην οποία έχει «μετοικήσει» η ψυχή ενός μάγου είναι βέβαια ο κατάλληλα «μεταλλαγμένος» Πινόκιο του Κάρλο Καλόντι. Ο υπερφυσικός σκύλος μεγέθους μουλαριού είναι αδελφός του Λύκου, συνοδού του θεού Οντίν της σκανδιναβικής μυθολογίας. Η φωτιά που καίει χωρίς, όμως, να αποτεφρώνει είναι η κλασική βιβλική Φλεγόμενη Βάτος. Οι νεκροζώντανοι που φυτρώνουν από το έδαφος ανήκουν στην οικογένεια των πολεμιστών που γεννήθηκαν με ανάλογο τρόπο όταν ο Ιάσονας έσπειρε τη γη με τα δόντια του δράκοντα και, τέλος, το ξίφος Οταταράλ είναι κατασκευασμένο στο ίδιο εργαστήριο στο οποίο σφυρηλατήθηκε το Εξκάλιμπερ του βασιλιά Αρθούρου.



Ένας ολόκληρος φανταστικός κόσμος



Όλο αυτό το πλούσιο υλικό επιστρατεύεται για να δημιουργηθεί, όσο πιο πειστικά γίνεται, ένας ολόκληρος φανταστικός κόσμος, ακόμη και στις παραμικρές του λεπτομέρειες. Ωστόσο, η αδικαιολόγητη έκταση του έργου, που συχνά φλυαρεί, πλατειάζει και περιττολογεί, η συσσώρευση μέχρι κορεσμού ονομάτων και τοπωνυμιών, καθώς επίσης και η πληθώρα γεγονότων που συνωθούνται αναποτελεσματικά μεταξύ τους, δυσχεραίνουν την παρακολούθησή του, αν δεν αφήνουν και μια γεύση ανικαντοποίητου στον αναγνώστη. Βεβαίως, πρόκειται για μια φιλόδοξη αναμφισβήτητα προσπάθεια, για μια οπωσδήποτε εντυπωσιακή κατασκευή η οποία, όμως, θα λειτουργούσε πολύ πιο αποτελεσματικά και καίρια αν ο συγγραφέας δεν προσπαθούσε να τα πει και να τα γράψει όλα στην πρώτη του αυτή εμφάνιση.

Ολοφάνερη η προσπάθεια του μεταφραστή Θωμά Μαστακούρη να τιθασεύσει και να «εξελληνίσει» όλο αυτό το δύσκολο και στρυφνό κείμενο· κατάφερε τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα.

ΜΑΚΗΣ ΠΑΝΩΡΙΟΣ, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 07/09/2001