Ζερόμ Λεντόν

Ο Ζαν Εσενόζ, από τους σημαντικότερους σύγχρονους Γάλλους συγγραφείς, που αναδείχθηκε μέσα από τις Editions de Minuit, σκιαγραφεί το πορτρέτο του Ζερόμ Λεντόν και ρίχνει φως στην πάντα έντονη και ενδιαφέρουσα σχέση εκδότη-συγγραφέα, με τρυφερότητα και χιούμορ.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Σαν παραμύθι φαίνεται η ιστορία που αφηγείται στο βιβλίο του ο γάλλος μυθιστοριογράφος Ζαν Εσενόζ. Πώς είναι ποτέ δυνατόν, εις Παρισίους, ακόμη μέχρι προχθές, να διατηρείται ανάμεσα σε έναν εκδότη και έναν συγγραφέα παρόμοια σχέση κτητικότητας και υποταγής. Από την πλευρά μας θα τη χαρακτηρίζαμε τουλάχιστον αναχρονιστική, διαφωνώντας ριζικά με τον γαλλικό Τύπο που την προβάλλει τάχατες ως ειδυλλιακή. Πού ακούστηκε την σήμερον ο εκδότης και να καθορίζει τα συγγραφικά δικαιώματα κατά βούληση και να ζητεί απόλυτη πίστη. Και από την πλευρά του, ο συγγραφέας να δηλώνει πανευτυχής και μόνο που στεγάζεται στον εν λόγω εκδοτικό οίκο. Μάλιστα η ψυχική υποτέλειά του να φτάνει στο ακραίο σημείο ένα απορριφθέν χειρόγραφο να το καταχωνιάζει στο συρτάρι του αντί να σπεύδει προς αναζήτηση έτερου εκδότη.

Ισως όλα αυτά να φαντάζουν σε εμάς αποπνικτικά, επειδή έχουμε τη σπάνια πράγματι τύχη να είμαστε μάρτυρες της ταχύτατης μετεξέλιξης του ελληνικού εκδοτικού χώρου από βιοτεχνία βιβλιαρίων σε βιομηχανία μπεστ σέλερ. Μια μεταμόρφωση στην οποία συνεργάστηκαν ασμένως όλοι οι εκδότες μας, μεγαλύτεροι και μικρότεροι, ο καθείς στο μέτρο των δυνατοτήτων του. Και τα κατ' έτος εκδιδόμενα βιβλία πολλαπλασίασαν και νέες σειρές έστησαν και το υπαλληλικό προσωπικό τους αύξησαν με συμβούλους και επιτελεία. Ούτε σύγκριση με τις παρισινές Εκδόσεις του Μεσονυκτίου, που στη διάρκεια μισού αιώνα, όσο τουλάχιστον κρατούσε τα ηνία ο Ζερόμ Λεντόν, παρέμειναν κολλημένες στους 20 τίτλους τον χρόνο και ένα μόλις δεκαμελές προσωπικό. Τι να τα κάνουν δύο βραβεία Νομπέλ και τρία Γκονκούρ (τα γνωστά ιδιωτικά γαλλικά βραβεία, ουδεμία σχέση με τα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας) όταν είναι υποχρεωμένες να συγχρωτίζονται με υποτακτικούς συγγραφείς - καλή ώρα σαν τον Εσενόζ - αντί για επαγγελματίες.

Το ελληνικό επίτευγμα, για το οποίο δικαιούμεθα όλοι να είμαστε υπερήφανοι, δεν περιορίζεται στη βιομηχανική πλέον παραγωγή και διακίνηση του βιβλίου, με τις εκδοτικές επιχειρήσεις να εισέρχονται στο Χρηματιστήριο και τα βιβλιοπωλεία να απλώνονται σε πολλούς ορόφους και τετραγωνικά μέτρα, αλλά αγκαλιάζει και το καινούργιο προφίλ των συγγραφέων μας, χάρη στο οποίο οικοδομούνται τόσο υγιείς σχέσεις ανάμεσα σε αυτούς και στους εκδότες. Στις Εκδόσεις του Μεσονυκτίου, μετά τον Σάμιουελ Μπέκετ, προσέτρεξαν οι Ρομπ-Γκριγέ, Ναταλί Σαρότ και Κλοντ Σιμόν, τους οποίους ακολούθησαν και πολλοί άλλοι· όλοι με απόλυτη εμπιστοσύνη στην κρίση του εκδότη Ζερόμ Λεντόν και μοναδική φιλοδοξία να ανήκουν και αυτοί στην ίδια εκδοτική οικογένεια. Τόσο ολιγαρκείς και ανασφαλείς, όταν οι συγγραφείς μας, αδιαφορώντας αν θα φιλοξενηθούν στον εκδοτικό οίκο του Τσίρκα ή του Βενέζη, κάθονται στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με απόλυτη συνείδηση της αξίας του εμπορεύματος που κομίζουν. Σιγά μη θεωρήσουν ένα μπόνους επί τη παραδόσει του χειρογράφου ανάληψη χρέους, όπως διατείνεται ο Εσενόζ, τη στιγμή που αυτοί προσφέρουν στον εκδοτικό οίκο τις δάφνες του ονόματός τους. Αλλωστε η δυνατή προσωπικότητα των συγγραφέων μας φαίνεται και στην εν γένει συμπεριφορά τους. Ποτέ δεν θα αποδέχονταν να αλλάξουν το τέλος στο μυθιστόρημά τους, πόσο μάλλον να ξαναγράψουν κάποιο κεφάλαιο, όπως ο ενδοτικός Εσενόζ· το πολύ πολύ να συζητούσαν τον τίτλο. Και αν, παρ' ελπίδα, ένας εκδότης θεωρούσε πως είχε το κύρος για υποδείξεις αισθητικής φύσεως, ένας δικός μας συγγραφέας θα τον εγκατέλειπε αυθωρεί και παραχρήμα, αναζητώντας κάποιον άλλον με τον οποίον να επικοινωνεί επί των ουσιωδών και όχι να συζητεί περί εννοιών, όπως η λογοτεχνικότητα, που αγνοεί ακόμη και το περιεχόμενό τους.

Επιπροσθέτως ο Εσενόζ ανιστορεί και διάφορες παράλογες απαιτήσεις του εκδότη του. Ως φαίνεται, ο Ζερόμ Λεντόν απέτρεπε τους συγγραφείς του από δημοσιεύσεις σε περιοδικά και συλλογικούς τόμους, καθώς και από συμμετοχές σε συνέδρια, παρεμποδίζοντας ακόμη και την αποδοχή παραγγελιών από τον κινηματογράφο και την τηλεόραση, υποστηρίζοντας την άποψη πως πρόκειται για χρονοβόρες απασχολήσεις που παρεμποδίζουν τη συγγραφή. Αν είναι ποτέ δυνατόν ένας εχέφρων εκδότης να προτάσσει της προβολής των συγγραφέων του τη γραφή. Παρόμοια σύγχυση προτεραιοτήτων δεν θα συνέβαινε ποτέ στα καθ' ημάς. Οι έλληνες εκδότες, ανεξαρτήτως της επιφανείας τους, γνωρίζουν ότι όλα κρέμονται από τις εντυπώσεις. Ποτέ, λ.χ., δεν θα απαντούσαν αυθημερόν ή την επομένη σε έναν συγγραφέα για την τύχη του χειρογράφου του, όπως έκανε όταν ενθουσιαζόταν ο Ζερόμ Λεντόν· αντίθετα, οι επιτροπές τους, εν ανάγκη και φανταστικές, συσκέπτονται επί εβδομάδες. Πιστεύουμε ότι μεγάλο μέρος της επιτυχίας των εκδοτών μας οφείλεται ακριβώς στις άοκνες φροντίδες τους διά το θεαθήναι. Γι' αυτό και δίνουν όλως ιδιαίτερη προσοχή στις εγκαταστάσεις τους. Θα τους ήταν αδιανόητο, π.χ., να στεγαστούν, όπως οι Εκδόσεις του Μεσονυκτίου, επί μισό και πλέον αιώνα, στο ίδιο παλαιό οίκημα, πρώην οίκο ανοχής. Τελικά δικαίως ορισμένοι κάνουν λόγο για Γηραιά Ηπειρο.

Στα 75 του πέθανε ο Ζερόμ Λεντόν, στις 9 Απριλίου 2001, και έξι μήνες αργότερα ένας από τους συγγραφείς του, ο Ζαν Εσενόζ, έγραψε γι' αυτόν ένα βιβλίο, προσθέτοντας το όνομα του εκδότη, αυτή τη φορά ως τίτλο, στον κατάλογο των Εκδόσεων του Μεσονυκτίου. Κακογραμμένο δεν είναι· αντίθετα, ο Ζαν Εσενόζ βρίσκεται στην καλύτερη στιγμή του, για να δανειστούμε και εμείς το γνωστό διαφημιστικό σλόγκαν. Ωστόσο, για παρόμοιο θέμα, το βρίσκουμε υπερβαλλόντως συνοπτικό, χωρίς συγκινησιακή φόρτιση ούτε την παραμικρή συναισθηματική κορύφωση, και μόλις 64 σελίδες. Ποτέ ένας έλληνας συγγραφέας δεν θα το έκανε αυτό στον εκδότη του.



ΜΑΡΗ ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ , 23-02-2003