Ένας κόσμος για τον Τζούλιους

Ένα παιδί μεγαλώνει στη Λίμα, στο Περού, τη δεκαετία του '40. Είναι η χρυσή εποχή της Λατινικής Αμερικής όταν ο πόλεμος αυξάνει τη ζήτηση των προϊόντων της και οι γαιοκτήμονες και φεουδάρχες κάνουν χρυσές δουλειές. Σ' ένα ολιγαρχικό και αριστοκρατικό περιβάλλον όπου οι πατρίδες του γκολφ, τα κοκτέιλ και τα ταξίδια στο εξωτερικό είναι η πιο σημαντική ασχολία, ο μικρός Τζούλιους ανακαλύπτει, μέσα πό το παλάτι των γονιών του, τον κόσμο. Ινδιάνοι υπηρέτες, μιγάδες νταντάδες, μαύροι σωφέρ, φτωχές πλύστρες ή μαγείρισσες τον περιτριγυρίζουν και του διηγούνται ιστορίες των Άνδεων και της ζούγκλας, ιστορίες των φτωχών. Οι καθολικές αμερικάνες καλόγριες του κολεγίου του τού μαθαίνουν αγγλικά και τον εθνικό ύμνο των Ηνωμένων Πολιτειών. Η γοητευτική κι αγγλοθρεμμένη μητέρα του, αιωνίως αφηρημένη, του μιλάει συχνά στην ίδια γλώσσα.
Με μεγάλη ευαισθησία, ανεπανάληπτο χιούμορ και εξαιρετική αληθοφάνεια, ο συγγραφέας αναπλάθει τα παιδικά χρόνια ενός περίεργου, συμπονετικού και υπερευαίσθητου παιδιού που η ελαφρότητα και επιπολαιότητα του κόσμου δεν αγγίζουν.

Γ.Ρ.

ΚΡΙΤΙΚΗ



Γνωρίσαμε τη λογοτεχνία της Λατινικής Αμερικής μέσα από το έργο μεγάλων μορφών, που επισκίασαν εξίσου μεγάλες μορφές οι οποίες δεν εγγράφονταν στη δεδομένη εκείνη τη στιγμή αντίληψη αυτού του μακρινού και εξωτικού τότε κόσμου, μια αντίληψη επαναστατικότητας, ανατροπών και πολιτικών οραματισμών, προϊόντων μιας ζωντάνιας ικανής να δημιουργεί εκπλήξεις, σε βαθμό που η καθημερινότητα να λάβει τον παραπλανητικό ορισμό του «μαγικού ρεαλισμού». Κερδίσαμε με αυτό τον τρόπο τον Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες και τους μιμητές του, του τύπου της Ιζαμπέλ Αλιέντε, βρήκαμε μπροστά μας τον Μπόρχες και τον εξαντλήσαμε σε λογιών αναλύσεις, άλλες χρήσιμες και άλλες υπερυψούμενες, ανακαλύψαμε τον Μάριο Βάργκας Γιόσα, αλλά και τον ταχυδακτυλουργικά πειστικό Λουίς Σεπούλβεδα. Χάσαμε έτσι εκείνους τους συγγραφείς που οικοδόμησαν τις θεμελιώδεις αναφορές διάρκειας και αξίας τής λογοτεχνίας τής Λατινικής Αμερικής, σύγχρονους των συγγραφέων που προτιμήσαμε, με αποτέλεσμα οι μεταφράσεις των έργων τους στη γλώσσα μας να περάσουν απαρατήρητες, ασχολίαστες, και να χαθούν μεμιάς από τα ράφια των βιβλιοπωλείων. Τέτοια περίπτωση είναι ο Ουρουγουανός μυθιστοριογράφος Χουάν Κάρλος Ονέτι και ο Χιλιανός Χοσέ Δονόσο, που ένα και μόνο έργο τους πέρασε μπροστά από τα μάτια μας, τέτοια περίπτωση είναι ο Κουβανός Χοσέ Λεσάμα Λίμα, του οποίου το ογκώδες Paradiso, έργο που συναγωνίζεται τον Οδυσσέα του Τζόις, δεν έτυχε καμίας προσοχής, δίχως γι' αυτό να φταίνε οι μεταφραστικές αβλεψίες, προφανείς για τους επαΐοντες και μόνο.

Καλό θα ήταν να μη συμβεί το ίδιο με τον Αλφρέδο Μπράις Ετσενίκε (Περού, 1939), που έχει πια διατρέξει μια δημιουργική πορεία η οποία επιτρέπει να τον θεωρήσουμε κρίκο απαραίτητο της λεγόμενης «λογοτεχνικής έκρηξης» στην ισπανόφωνη Λατινική Αμερική, μια έκρηξη που παρέμεινε στο προσκήνιο από το 1965 ώς το 1985 (περίπου), πλημμύρισε την αγορά με πολλά και ποικίλα έργα και μπορεί σήμερα να τύχει μιας πρώτης αποτίμησης, προς δικαίωση εκείνων των προσπαθειών που υπήρξαν ειλικρινείς και αλώβητες από τις μαγγανείες της φήμης. Το μυθιστόρημά του Ενας κόσμος για τον Τζούλιους αποτελεί την καλύτερη δυνατή εισαγωγή σε ένα πολύμορφο και πολυσήμαντο έργο, που αποτελεί υπόδειγμα μιας παιδευτικής ευρυμάθειας, μιας αφοσίωσης στην άσκηση της έκφρασης, μιας ειλικρινούς αγωνίας τονισμού του αναγκαίου και παραμερισμού του περιττού. Αν σε όλα αυτά διακρίνονται το χιούμορ, η γνώση της συγγραφικής τεχνικής, η ολίσθηση από την ειρωνεία στην πίκρα, από τα ομολογημένα στα συμφραζόμενα, μπορεί κανείς να πει πως πρόκειται για χαρακτηριστικά τα οποία κυριαρχούν σε όλους σχεδόν τους εκπροσώπους της «λογοτεχνικής έκρηξης» στην ισπανόφωνη Λατινική Αμερική.

Εκείνο που διακρίνει τον Ετσενίκε είναι το πέρασμα της ευρωπαϊκής λογοτεχνικής παράδοσης στις ιδιαιτερότητες της εντοπιότητας της Λατινικής Αμερικής. Ο αναγνώστης νιώθει ότι διαβάζει έναν συγγραφέα που έχει επιλέξει ως θέμα του τον κοινωνικό περίγυρο της πατρίδας του, του Περού, το οποίο χειρίζεται έχοντας αφομοιώσει τον Μαρσέλ Προυστ, τον Οσκαρ Γουάιλντ, τον Νικολάι Γκόγκολ μάλλον, δίχως τη βασανιστική καχυποψία του Προυστ έναντι του λόγου, δίχως την υστερική μαεστρία τού Γουάιλντ, δίχως την αβέβαιη ορμητικότητα του Γκόγκολ. Χάρη σε έναν μετρημένο αυτοέλεγχο, σε μια διαρκώς αναζητούμενη ισορροπία παρουσίασης και αξιοποίησης γεγονότων, περιγραφών και σκέψεων, ο Ετσενίκε προσφέρει μια προσωπική δημιουργία, που φέρει με θάρρος τη σφραγίδα του.

Στο Ενας κόσμος για τον Τζούλιους το θέμα είναι η μεγαλοαστική τάξη της χώρας του, μια συγκεκαλυμμένη αναφορά στην παιδική του ηλικία, χρωματισμένη από την οικογένειά του, η οποία πρόσφερε πολιτικές προσωπικότητες στο Περού και έζησε στη χλιδή ενός παρακμάζοντος πλούτου. Αυτή η λίγο-πολύ χρησιμοποιημένη συγγραφική αφορμή έχει την πρωτοτυπία ότι περνάει μέσα από το βλέμμα ενός παιδιού, του Τζούλιους, το οποίο φέρνει τα πράγματα σε εκείνη την αιχμηρή παιδική αθωότητα που είναι συνώνυμη της αποκάλυψης όσων αποκρύπτονται και δεν λέγονται. Διάχυτη λοιπόν παραμένει μια κατάσταση γέλιου, που οδηγεί στη σοβαρότητα, την ίδια στιγμή που το σοβαρό χωνεύεται μέσα σε ένα είδος «γκαγκ», που θυμίζει τον Μπάστερ Κίτον αλλά και τον Τσάρλι Τσάπλιν. Ετσι, μια σειρά από «σεκάνς» δίνει κινηματογραφικό ρυθμό στο ξετύλιγμα της αφήγησης. Ο συγγραφέας παραδίδει στον αναγνώστη το καλύτερο που ο αναγνώστης είναι σε θέση να αναμένει.

Ξεχωριστή μνεία πρέπει να γίνει της μετάφρασης. Ο μεταφραστής Γιώργος Ρούβαλης, βαθύτατος γνώστης της λογοτεχνίας τής Λατινικής Αμερικής, για πολλά χρόνια εγκαταστημένος στη Βενεζουέλα και το Μεξικό, ταξιδευτής στις περισσότερες χώρες αυτής της νότιας ηπείρου, πέτυχε να δώσει στην ελληνική εκδοχή τη ροή εκείνη που καθιστά την ανάγνωση ευχερή και εξυπηρετεί απολύτως το λόγο και την τεχνική τού συγγραφέα. Πολύ λογικά, έχει προτάξει ένα σύντομο εισαγωγικό σημείωμα, που δίνει τις απαραίτητες γενικές πληροφορίες για τον άγνωστο σε εμάς δημιουργό.

Ο απαιτητικός αναγνώστης, πολύ περισσότερο εκείνος που γνωρίζει την ισπανική γλώσσα, θα βρει στοιχεία ήχου, εικόνας, πολυμέσων για τον Ετσενίκε στο Διαδίκτυο, στη θαυμαστά οργανωμένη ψηφιακή βιβλιοθήκη που φέρει το όνομα του Θερβάντες και ανοίγει στη διεύθυνση www.cervantesvirtual.com.



Φ. Δ. ΔΡΑΚΟΝΤΑΕΙΔΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 15/07/2005