Ευφυΐα και παιδεία

Η ενδογενής φυσική δωρεά: το DNA, και η εξωγενής πληροφόρηση, η αγωγή που δέχεται το DNA, αυτή η διφυής ενότητα είναι ο άνθρωπος.
Κατά τον Δημόκριτο: "Η φύση πλάθει και η αγωγή μεταπλάθει τον άνθρωπο· και μεταπλάθοντάς τον, τον κάνει φύση (φυσιοποιεί)". Και η λαϊκή ρήση λέει: "Έξις, Δευτέρα φύσις".
Ωστόσο η Ευφυΐα, ως φυσική δωρεά, μπορεί να είναι ένα αμφίσημο τάλαντο για την ανθρώπινη σταδιοδρομία, ενώ η Αγωγή, η Παιδεία παραμένει πάντα μια σταθερή αξία.
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος, αυτός ο υπερ-υπολογιστής με την απίστευτη χωρητικότητα μνήμης και τη θαυμαστή ευφυΐα (που ανακάλυψε το DNA, διέσπασε το άτομο και πάτησε στη σελήνη) είναι το βασικό αντικείμενο αναφοράς και έρευνας (θεωρητικής και πρακτικής) όλων των επιστημών. Στην ανατολή της φιλοσοφικής σκέψης βλέπουμε τον Αριστοτέλη να επισημαίνει: "Τον νουν ο Θεός, φως ανήψεν εν τη ψυχή " (Ρητορ. Γ. 1411 b). Με τον προβολέα αυτόν ο άνθρωπος φωτίζει και ερευνά το σύμπαν στο οποίο εμπεριέχεται και το οποίο περιέχει. Και το φως αυτό της διάνοιας, με την παιδεία γίνεται προβολέας ισόβιος.
Απ' όλες τις πνευματικές δραστηριότητες του εγκεφάλου, η ευφυΐα φαντάζει ως η πιο διακεκριμένη και πρώτιστη για τη ζωή, την ευτυχία και τον πολιτισμό. Το χάρισμα της ευφυΐας είναι συνώνυμο με την τύχη του ανθρώπου, και θεωρείται πλούσιος όποιος έχει αυτό το τάλαντο.
Η ευφυΐα θεωρείται το σημείο αναφοράς και το κριτήριο αξιολόγησης της ικανότητας ενός ανθρώπου, για την εκτέλεση κάθε είδους δραστηριότητας. Σήμερα, οι νευροεπιστήμονες και οι γενετιστές στρέφονται στη διερεύνηση (και επίδραση) του DNA στο χώρο της ευφυΐας, και οι επιστήμονες των ηλεκτρονικών υπολογιστών εργάζονται πάνω σ' έναν ιδιαίτερο κλάδο: της "τεχνητής νοημοσύνης".
Η ευφυΐα είναι ένα από τα βασικά θέματα της ψυχολογίας και ψυχιατρικής, της κοινωνιολογίας και φιλοσοφίας, της παιδαγωγικής και της πολιτικής, των οικονομικών και ανθρωπιστικών επιστημών, της τεχνολογίας και του πολιτισμού.
Παρόλα αυτά η ευφυΐα είναι και ένα πρόβλημα δυσεπίλυτο σε βάθος για τους ειδικούς ερευνητές, που αγωνίζονται να διευκρινίσουν τους συντελεστές της.
Ευφυΐα σημαίνει Νους, και ο "Νους ορά και Νους ακούει" και μ' αυτό το προσόν της ευφυΐας ο άνθρωπος εξελίχθηκε και εκπολιτίσθηκε. Χωρίς ευφυΐα θα είχε μείνει στάσιμος ή θα είχε εξαφανισθεί. Επειδή όμως η ευφυΐα είναι στην ουσία μια όχι απλή, αλλά σύνθετη και πολυδιάστατη νοητική δραστηριότητα, από θετική και ωφέλιμη εκτρέπεται κάποτε σε αρνητική και καταστρεπτική πανουργία. Η ποιότητα λοιπόν της ευφυΐας και ιδιαίτερα η διαχείρισή της προσδιορίζουν το μέγεθος της αξίας ή της απαξίας της.
Η "θετική" ευφυΐα είναι ένα τάλαντο που οδηγεί στη σωστή διαχείριση της "πρακτικής νοημοσύνης" (του Νου) με τη "συναισθηματική νοημοσύνη" (της καρδιάς). Και επιστημονικότερα, στη σωστή αλληλεπίδραση της νοητικής αντίληψης με τη θυμική παρόρμηση. Είναι ένα πολυπόθητο χάρισμα του φωτισμένου ανθρώπου που την κατέχει.
Και είναι σπουδαία η ανακάλυψη και η συνειδητοποίηση της ευφυΐας του ατόμου (που επιδρά στην ομάδα) έστω κι αν σηκώνει ένα μεγάλο φορτίο, αφού συχνά αποκόβεται από τον ζηλόφθονο περίγυρο (αφού η διάνοιά του προηγείται της εποχής του). Ιστορικά παραδείγματα: ο Σωκράτης, ο Δαρβίνος, ο Ρουσώ κ.α. Ο ευφυής - καινοτόμος και δημιουργός είναι ένας κοινωνικός θησαυρός που θα πρέπει το έθνος να τον εκμεταλλεύεται από νωρίς.
Η "αρνητική" ευφυΐα είναι η κακή διαχείριση αυτού του τάλαντου που οδηγεί στην καταστροφή αυτού που το κατέχει, αλλά και των άλλων που επηρεάζει. Ο Schopenhauer είπε: "Ενώ οι πρωτόγονοι αλληλοεξοντώνονταν, οι πολιτισμένοι αλληλοεξαπατώνται".