Σενάριο γάμου

Το διάβασα στο πρωτότυπο (δηλ. όχι μεταφρασμένο). Δεν με ενθουσίασε ιδιαίτερα, κατώτερο σίγουρα από το Middlesex.

Ο γάμος στη λογοτεχνία

Ο Ελληνοαμερικανός συγγραφέας Τζέφρυ Ευγενίδης έχει το ίδιο επίθετο με τον Σμυρνιό έμπορο που ο Τόμας Ελιοτ απαθανάτισε στους στίχους της «Ερημης Χώρας», αλλά και με τον παντοπώλη του Σεμπάστιαν Μπάρρυ στο μυθιστόρημά του «Εις Γη Χαναάν». Κάλλιστα λοιπόν θα μπορούσαμε να τον θυμόμαστε ως έναν λογοτεχνικό ήρωα, αν δεν γινόταν πασίγνωστος με το βραβείο Πούλιτζερ και τα 3,5 εκατομμύρια κομμάτια που πούλησε το βραβευμένο του βιβλίο «Middlesex».

Το πρόσφατο μυθιστόρημά του, που κυκλοφόρησε στα ελληνικά με τον τίτλο «Σενάριο γάμου» (εκδόσεις Πατάκη) έχει όλα τα στοιχεία να γίνει και αυτό ευπώλητο. Σίγουρα πολλές γυναίκες θα ταυτιστούν με τη νεαρή ηρωίδα του που διχάζεται ανάμεσα σε δύο τόσο διαφορετικούς άνδρες, ενώ οι άρρενες αναγνώστες θα θυμηθούν τα νιάτα τους, όταν ήταν περισσότερο «κυνηγοί» και λιγότερο «σύντροφοι». Μπορεί οι πολλές λογοτεχνικές αναφορές των πρωταγωνιστών, να κουράσουν ή να δυσκολέψουν τους αμύητους, ωστόσο η πλοκή θα τους αποζημιώσει.

Το ίδιο και οι παρατηρήσεις του Ευγενίδη για τους Ελληνες, καθώς ο ένας από τους δύο εραστές της κεντρικής ηρωίδας, έχει ρίζες ελληνικές. Η επίσκεψή του μάλιστα στην Ελλάδα, τη δεκαετία του ογδόντα, περιγράφεται σε αρκετές σελίδες ως μια επίσκεψη σε τριτοκοσμική χώρα της Μέσης Ανατολής, που διοικούν κάποιοι «τρελοί σοσιαλιστές».

Παρά τα πολλά προτερήματα του μυθιστορήματος, δεν είναι λίγοι εκείνοι στις Ηνωμένες Πολιτείες, που κατηγόρησαν τον συγγραφέα για ρηχότητα, απλοϊκότητα, έλλειψη φαντασίας. Μα του αναγνώρισαν και ορισμένα θετικά. Το κυριότερο, σύμφωνα με τους Αμερικανούς κριτικούς, είναι ότι ξανανοίγει έναν διάλογο για τις ερωτικές σχέσεις, τη συμβίωση, τους όρους και τις προϋποθέσεις που μας οδηγούν στον γάμο, τον ίδιο τον γάμο και την τεκνοποιία, παρατηρώντας πως μετά τους μυθιστοριογράφους του 19ου αιώνα, ελάχιστοι δημιουργοί ασχολήθηκαν με αυτά τα καθημερινά, οικεία, θέματα.

Κι όμως κανείς σήμερα δεν συμμερίζεται, φανερά τουλάχιστον, την άποψη του παππού του ή του πατέρα του για τις προγαμιαίες σχέσεις, την επιλογή της νύφης, την προίκα κ.ά.

Η ζωή μας έχει γίνει εξαιρετικά πολύπλοκη, νέα δεδομένα έχουν ανατρέψει παλιές θεωρίες και δοξασίες, αλλά οι άνθρωποι εξακολουθούν να αρραβωνιάζονται, να παντρεύονται, να κυνηγούν την ευτυχία που θα τους χαρίσει το μοναδικό έτερον ήμισυ.

Η συζήτηση που έχει ανοίξει το βιβλίο στην απέναντι όχθη του Ατλαντικού, μας υπενθυμίζει ότι τα μεγάλα μυθιστορήματα, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, δεν παρεμβαίνουν μόνο στον χώρο της λογοτεχνίας, μα και στην ίδια την κοινωνία δημιουργώντας ρήγματα, αντιπαραθέσεις, νέες συνθέσεις. Θυμάστε εσείς κάποιο ελληνικό μυθιστόρημα που να απασχόλησε έντονα την ελληνική κοινωνία τα τελευταία είκοσι χρόνια; Εγώ, εκτός από την «Ορθοκωστά» του Θανάση Βαλτινού δεν θυμάμαι κάποιο άλλο.

Η Καθημερινή, 7/4/2012

Ο ελληνικής καταγωγής συγγραφέας πραγματεύε­ται τις σχέσεις τριών φοιτητών του Πανεπιστημίου Μπράουν, όπου σπούδασε και ο ίδιος. Έτσι ο χώρος του μυθιστορήματος περιορίζεται εν μέρει εντός των τειχών της αμερικανικής πανεπιστημιακής κοινότητας των αρχών της δεκαετίας του ’80. Ο συγ­γραφέας, γνωρίζοντας καλά αυτή τη διαφορετική άποψη ζωής που χωρίζει την πανεπιστημιακή πραγ­ματικότητα από αυτή της αληθινής ζωής, πετυχαίνει να μας κεντρίσει το ενδιαφέρον με το πιο βαρετό θέμα: αυτό του γάμου. Επειδή όμως στη λογοτεχνία τα στοιχήματα δεν κερδίζονται από τα βαρετά ή τα ενδιαφέροντα θέματα, αλλά από τους συγγραφείς, όλα μένουν ανοιχτά μέχρι να αρχίσει η ανάγνωση.

Έτσι, από την αρχή ο Ευγενίδης κερδίζει το ενδιαφέρον του αναγνώστη με την ηρωίδα του Μάντλιν Χάνα, που γράφει τη μεταπτυχιακή της πάνω στα μυθιστορήματα της Τζέην Ώστιν και της Τζωρτζ Έλι-οτ, στα οποία ο γάμος αποτελεί την υπέρτατη αξία της ζωής και τα παντρολογήματα ολοκληρώνουν τον προορισμό του ανθρώπου επί της γης. Τότε είναι που εμφανίζονται δυο φοιτητές, ανάμεσα στους οποίους η Μάντλιν Χάνα αλλά και το μυθιστόρημα μαζί της θα αναμετρηθούν με το τι είναι ξεπερασμέ­νο και το τι είναι αληθινό. Ανάμεσα στον κόσμο των ιδεών και σ’ αυτόν της καθημερινότητας, οι αποστά­σεις που καλούνται να καλύψουν οι τρεις πρωταγω­νιστές, εκτός από μεγάλες, είναι και ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες. Το ιδιαίτερο σε αυτή τη μυθιστορηματική εξιστόρηση είναι ότι ο συγγραφέας ανακαλύπτει τη βαθύτητα και τους ισχυρούς δεσμούς αξιών στις οποίες επιμένουν οι κοινωνίες μέσα από μια κριτική - ανατρεπτική θεώρηση, όπως αυτή ευδοκιμεί στα σοβαρά πανεπιστημιακά ιδρύματα.

Το Ποντίκι, 19/4/2012

Σενάρια ενηλικίωσης

Μια δροσερή καθημερινή ιστορία δοσμένη με χιούμορ και ευστροφία

Αν θέλαμε να δώσουμε έναν εναλλακτικό τίτλο στο πρόσφατο μυθιστόρημα του Τζέφρι Ευγενίδη, αυτός θα ήταν «Σενάρια ενηλικίωσης». Οπως και στα δύο προηγούμενα μυθιστορήματά του, «Αυτόχειρες παρθένοι» και «Middlesex: Ανάμεσα σε δύο φύλα», στο «Σενάριο γάμου» ο Ευγενίδης αφηγείται την περιπέτεια ενηλικίωσης τριών νέων, μιας νεαρής γυναίκας και δύο ανδρών που μόλις έχουν αποφοιτήσει από το Πανεπιστήμιο Μπράουν του Ρόουντ Αϊλαντ στις αρχές της δεκαετίας του ’80. Και αν στο «Αυτόχειρες παρθένοι» οι πέντε εκκεντρικές νεαρές κοπέλες καταφεύγουν στην αυτοκτονία πριν προλάβουν να ενηλικιωθούν για να ξεφύγουν από τον προστατευτικό μικρόκοσμό τους, ενώ στο «Middle sex» η ερμαφρόδιτη Καλλιόπη Στεφανίδη ανακαλύπτει με οδυνηρό τρόπο στην εφηβεία ότι διαφέρει από όλα τα άλλα κορίτσια, στο «Σενάριο γάμου» οι τρεις απόφοιτοι καλούνται να χαράξουν την πορεία της ζωής τους, αξιοποιώντας αλλά και συχνά αποδομώντας τόσο την επιστημονική γνώση που έλαβαν στο κολέγιο όσο και τις γενικές αλήθειες που διέπουν τη ζωή στην ιστορική εποχή στην οποία οι τρεις νέοι ανήκουν.

Η ιστορική εποχή δεν είναι άλλη από τη συντηρητική Αμερική του Ρόναλντ Ρέιγκαν: τότε που, ενώ η Αμερική έκανε την πολιτική της στροφή προς τη Δεξιά, η έννοια της ντεριντιανής «αποδόμησης» έκανε τη θριαμβευτική της είσοδο στα αμερικανικά πανεπιστημιακά ιδρύματα. Βέβαια, η διαδικασία της αποδόμησης, δηλαδή της υπονόμευσης και της αμφισβήτησης της σταθερότητας του νοήματος ενός «κειμένου», δεν περιορίστηκε στον χώρο της λογοτεχνικής κριτικής, αλλά, υπό τη γενικευμένη, απλοποιημένη μορφή της, μπορούσε να εκλάβει ως «κείμενο» έναν θεσμό, όπως τον γάμο, μια φιλοσοφική έννοια, όπως την αλήθεια ή ένα σώμα που νοσεί.

Αναλυτικές ψυχογραφίες

Ετσι, η Μάντλιν Χάνα είναι μια ευσυνείδητη φοιτήτρια της αγγλικής φιλολογίας που γράφει την πτυχιακή της με θέμα τον γάμο στα βικτωριανά μυθιστορήματα, γιατί, όπως ομολογεί η ίδια, απολαμβάνει την «αναζωογονητική μυρωδιά της μούχλας» που αναδίδουν και την ασφάλεια που την κάνουν να νιώθει. Ομως, σ’ ένα σεμινάριο σημειωτικής ανακαλύπτει τα «Αποσπάσματα του ερωτικού λόγου» του Ρολάν Μπαρτ και ταυτόχρονα ερωτεύεται παράφορα τον συμφοιτητή της Λέναρντ Μπάνκχεντ. Μέσα από τα θραύσματα του λόγου του ερωτευμένου υποκειμένου, η Μάντλιν καλείται να ανασυνθέσει την προσωπική της ερωτική ιστορία, τη μοναξιά, τις πτήσεις και τους μικρούς θανάτους του έρωτά της για τον Λέναρντ. Εκείνος είναι ένας ευφυής, δραστήριος και ελκυστικά αινιγματικός φοιτητής βιολογίας. Οσο πιο απρόσιτη, ασταθής και μυστηριώδης γίνεται η συμπεριφορά του τόσο περισσότερο τον ποθεί η Μάντλιν, χωρίς να αντιληφθεί παρά μόνον εκ των υστέρων ότι οι δραματικές αλλαγές στη διάθεσή του αποτελούν χαρακτηριστικές ψυχικές καταστάσεις της μανιοκατάθλιψής του. Ομως, διεκδικητής της αγάπης της Μάντλιν είναι και ο παλιός της φίλος, ο ελληνικής καταγωγής Μίτσελ Γκραμάτικους, ένας ιδιόρρυθμος, εσωστρεφής νέος που μελετά τον χριστιανικό σκεπτικισμό και είναι πεπεισμένος πως η Μάντλιν είναι προορισμένη από τη μοίρα να γίνει γυναίκα του.

Οι εναλλαγές στην αφηγηματική προοπτική ανάμεσα στη Μάντλιν, στον Λέναρντ και τον Μίτσελ επιτρέπουν στον Ευγενίδη να αποδώσει στο μέγιστο τις αναλυτικές ψυχογραφίες των ηρώων του, ενώ συγχρόνως η υιοθέτηση διαφορετικών οπτικών κάνει δυνατή την παλίνδρομη κίνηση στον χρόνο με αναδρομές στο παρελθόν των πρωταγωνιστών, αλλά και μιας ολόκληρης γενιάς και μιας εποχής. Με χιούμορ και ευστροφία, αλλά και με εξαιρετική ευαισθησία, ο Τζέφρι Ευγενίδης υφαίνει μια ιστορία σύγχρονη, δροσερή και πάνω απ’ όλα καθημερινά αληθινή. Ωστόσο, αν στόχος του Ευγενίδη ήταν να συνθέσει ένα μεταμοντέρνο μυθιστόρημα για την αγάπη και τον έρωτα, χαρτογραφώντας την πολύπλοκη και αντιφατική τους φύση, το «Σενάριο γάμου» μόνο περιστασιακά πετυχαίνει να συγκινήσει τον αναγνώστη.

Η Καθημερινή, 6/5/2012

Ο Ευγενίδης άργησε, αλλά μας αποζημίωσε με το παραπάνω. Το καινούργιο μυθοστόρημα είναι έξυπνο, με χιούμορ, τρυφερό. Κάποιες στιγμές πραγματικά ήταν σα να γυρνούσα πίσω στα φοιτητικά μου χρόνια. Καλή η μετάφραση, γενικά προσεγμένη έκδοση.