Ουτοπήματα

Τα ΟΥΤΟΠΗΜΑΤΑ αποτελούν μια ανορθόδοξη σύνθεση δεκαέξι, φαινομενικά μόνο, ανόμοιων κειμένων, που μπορούν να διαβαστούν με διαφορετικούς τρόπους, όπως άλλωστε και ο ίδιος ο τίτλος τους.
Είναι μικρογραφίες, ανοιχτές εικόνες με λέξεις, κομμάτια ζωής, φαντασίας ή αφήγησης στο μικροσκόπιο.
Όλα όσα έρχονται για μια στιγμή κι αμέσως πάλι χάνονται. Πράγματα που κρύβονται στην απόχρωση και στο ηχόχρωμα, και άλλα που προβάλλονται κραυγαλαία. Ιστορίες γι' αυτό το τόσο λίγο που στο τέλος μένει μετέωρο. Σαν σχεδιάσματα παρελθούσης ή μελλοντικής ανάπτυξης που ποτέ όμως δε θα ολοκληρωθεί, λες και είναι σκόπιμα επεξεργασμένα για να είναι αποσπάσματα.
Ιστορίες ανθρώπων εντελώς διαφορετικών μα και συνάμα όμοιων έξω από αυτό που ονομάζουμε κανονική ζωή.
Ιστορίες που η μοναξιά, το γέλιο, ο φόβος, η χαρά, η φρίκη, η νοσταλγία, ο θυμός, η λύπη, άλλοτε παρωδούνται και άλλοτε εικονογραφούνται με μια εκφραστική γκάμα από την πιο ανορθόδοξη ώς την οιονεί συμβατική, όπου το παράδοξο μας κλείνει το μάτι μέσα στην πιο απλή καθημερινότητα.

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

ΚΡΙΤΙΚΗ



Τηρώντας σχολαστικά τη ρήση «Πρέπει να συντέμνεις», του Francis Bacon, την οποία μάλιστα έχει θέσει ως εποπτική προμετωπίδα στο βιβλίο της, η διερευνητική Μαρία Ευσταθιάδη συμπύκνωσε κατά ιδιαίτερα δραστικό τρόπο τα «Ουτοπήματά» της, ένα δυνάμει μυθιστόρημα. Διαβάζοντας τα δεκαέξι αυτά κομμάτια ως να ήταν μέρη ενός ευρύτερου, μητρικού κειμένου, που αυτοπεριορίστηκε σε συνέχεια αφανών, αλλεπάλληλων επεξεργασιών, έχω σχηματίσει την εντύπωση ότι προσλαμβάνω τις εξομολογήσεις ενός αφηγηματικού εγώ, το οποίο θέλει να υπομνηματίσει με θέρμη τόσο τα κειμενικά του είδωλα όσο και να εκμυστηρευθεί τις κρίσιμες ενδοδιηγητικές ρήξεις-απορρίψεις - στάσεις - στρατηγικές, που υιοθέτησε συνειδητά, προκειμένου να ολοκληρώσει σταδιακά τη συγγραφική του πρόταση.


Από την άποψη αυτή τα «Ουτοπήματα», που έχουν το ομολογούμενο χάρισμα να είναι κεντρομόλα και ευρηματικά, χωρίς όμως να φτάνουν στα άκρα της ανούσιας λεκτικής πρόκλησης, θα μπορούσαν να διαβαστούν ως κεφάλαια ενός οδηγού νεωτερικής, σαφώς πειραματικής, δημιουργικής πάντως, γραφής. Από το μόλις δισέλιδο, αρκούντως κρυπτικό «Ο θάνατος θα σου μοιάζει» (βλ. σ. 83 επ.), έως το ανατρεπτικό pastiche «Μαριωρή Ολατάχη, Στιγματογραφίες - ιστοριογραφική μεταμυθοπλασία», (βλ. σ. 145 επ.), με το οποίο κλείνει το βιβλίο, έχει όντως διανυθεί πολύς δρόμος. Κατά τρόπο γόνιμο. Το κέρδος της γραφής συνοψίζεται μάλιστα στην έκδηλη από κάθε πλευρά ευχέρειά της να συνδιαλέγεται με τις μορφές και τα πολλαπλά ειδολογικά δεδομένα με την προβεβλημένη αθωότητα της δήθεν πρώτης φοράς.


Αν η Ρέα Γαλανάκη ομολογεί απερίφραστα στην επιλογική πρόταση του «Καινούργιο γεύμα σε παλιό σερβίτσιο», που συμπεριλαμβάνεται στον τόμο με τα διηγήματά της «Ενα σχεδόν γαλάζιο χέρι» («Καστανιώτης», 2004), «Εσείς όμως δεν θα με μαλώσετε, αφού μπορείτε να το καταλάβετε: Ο συγγραφέας είναι ένα μικρό παιδί, που παίζει, παίζει, παίζει ασταμάτητα», η Μαρία Ευσταθιάδη δεν διστάζει να δείξει, να αναδιανείμει, να εξαρθρώσει τελετουργικά, να ταξινομήσει κάποια άλλη στιγμή τα αφηγηματικά παίγνια. Η περιπέτεια της γραφής είναι μια περιπέτεια μέσα σε διασπασμένα, επαρκώς διυλισμένα, ενίοτε αυτοϋπονομευόμενα νοήματα.


Οι δηλώσεις στη «Λιποταξία»« (βλ. σ. 13) επιβεβαιώνουν σε μεγάλο βαθμό την αρχική πρόθεση, που θέλησε να αποτυπώσει τον κόσμο από τις άλλες, τις αθέατες πλευρές του: «Να φανταστείς να επινοήσεις όσα δεν κατορθώνεις ή αποφεύγεις να θυμηθείς. Η φαντασία, η φαντασία εμποδίζει την απόλυτη συντριβή (...). Ακουσμα που κουδουνίζει, που αντηχεί πριν αποκτήσει νόημα. Σαν τα πουλιά που όταν πλησιάζεις στο πηγάδι ξεχύνονται όλα μαζί από μέσα κι εξαφανίζονται μα προλαβαίνεις να τα δεις».


Το βιωματικό υλικό δεν μεταπλάθεται, δεν συσκοτίζεται μέσα από περιττές, άγονες ενδοσκοπήσεις. Φτάνει ακέραιο έως εμάς, ακαριαίο. Παραθέτω εδώ ακόμη ένα ενδεικτικό απόσπασμα, αυτή τη φορά από το «Ιλχάν ο διανοητής» (βλ. σ. 59). «Ακου, ζωάκι μου, ονειρεύομαι ένα μεγάλο ταξίδι και θέλω να σου πω δύο λόγια που όσο κρατήσει η απουσία μου, φέρνοντάς τα στο νου σου πότε πότε, θα δεις ότι κανείς δεν μπορεί να αντικαταστήσει κανέναν, κανείς δεν μπορεί να καταλάβει κανέναν. Ο έρωτας είναι μια σοβαρή παρεξήγηση. Αν δεν είναι ένας τρόπος να ονειρεύεσαι όταν είσαι με τον άλλον, και αποκτήσεις τη συνήθεια να ονειρεύεσαι στη θέση του άλλου, την έχεις πατήσει. Πάντα τον εαυτό σου αγαπάς...». Ο διάλογος συνεπώς με τους μεγάλους μάστορες του παρελθόντος είναι αδιάπτωτος. Εδώ ακούγεται φέρ' ειπείν καθαρά ο απόηχος των καταστατικών εκείνων αφορισμών του 1899: «Νο, [...] it is imposible. We live, as we dream-alone ...» (βλ. την «Καρδιά του σκότους» του Τζόζεφ Κόνραντ). Και ο διακειμενικός χορός καλά κρατεί έως την τελευταία αράδα του βιβλίου. Το ένα «εξωτικό» κομμάτι μάς οδηγεί στο άλλο, χωρίς να ταράζεται η όλη οικονομία της εξιστόρησης. Κι αυτό είναι το κρατούμενο της Μαρίας Ευσταθιάδη στη σημερινή του πεζογραφική εκδοχή.


Τα «Ουτοπήματα», συμπεραίνω, λειτουργούν ποικιλοτρόπως, διακρινόμενα αμέσως για την εναντιωματική, κυρίως πολυπρισματική τους φύση. Εντάσσονται στο κλίμα των κατακτήσεων των ύστερων, αιρετικών τρόπων γραφής και κλείνουν το μάτι στο νοήμονα αναγνώστη, που είναι μυημένος στα σύγχρονα κειμενικά «μυστήρια».



ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 28/01/2005