Δωμάτιο παντού

"Αισθάνεται ένοχος μνήμης, αισθάνεται άτομο με ειδικές ανάγκες λησμονιάς, θέλει να ξεχάσει και να ξεχαστεί, θέλει να βαδίσει μόνος σε σιωπηλούς νεκρότοπους."

Στα 17 σύντομα, ως επί το πλείστον, διηγήματα αυτού του βιβλίου, περισσότερο και από τους ήρωες πρωταγωνιστεί η ροή του χρόνου και η τελεσίδικη μελαγχολία της. Το Δωμάτιο Παντού αφηγείται -σαν σπουδή πάνω στο συντελεσμένο- τις περιπέτειες της μνήμης και τα ημίφωτα ή διαυγή απομεινάρια της.

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο κόσμος της γεύσης και της γαστρονομίας έχει απασχολήσει ποικιλοτρόπως μέχρι σήμερα τον Γιάννη Ευσταθιάδη. Ως Απίκιος μας έχει δώσει δύο θεάρεστα σχετικά με το θέμα βιβλία: το «Εγχειρίδιο Γαστρογνωμίας» (2000) και τις «Πένες σε μελάνι» (2005). Η καλλιέργεια, η πρωτότυπη σκέψη και η διαρκής αίσθηση ενός ιδιαίτερα λεπτού γούστου προκύπτουν αβίαστα από τα κομμάτια του Απίκιου και προδίδουν ένα εξαιρετικά ανοιχτό και συνάμα ανήσυχο πνεύμα. Ο Ευσταθιάδης έχει, ωστόσο, στραφεί στο φαγητό χρησιμοποιώντας και άλλους δρόμους: ως πεζογράφος με τη συλλογή κειμένων «Με γεμάτο στόμα» (2002), αλλά και ως συγγραφέας παιδικών βιβλίων με τα τρισχαριτωμένα «Πεινιαουρίσματα» (2002). Η σχέση με τη γεύση και το φαγητό ή το αλκοόλ είναι εμφανής και στο καινούριο του βιβλίο, που κυκλοφορεί με τον ιδιότυπο τίτλο «Δωμάτιο παντού», αλλά τώρα μοιάζει να προκύπτει με έναν άλλο, εντελώς διαφορετικό τρόπο, τόσο στο επίπεδο της σύλληψης και του σχεδιασμού της δράσης ή της πλοκής όσο και σε εκείνο της θέσης η οποία της επιφυλάσσεται στη δομή της αφήγησης.

Τα περισσότερα από τα διηγήματα τα οποία φιλοξενούνται στο «Δωμάτιο παντού» (ο τόμος αποτελείται από δεκαεφτά κομμάτια) έχουν το φαγητό και τη γεύση στη βάση του κορμού τους. Οσα, παρ' όλα αυτά, συμβαίνουν κατά τη διάρκεια της ανέλιξής τους δείχνουν να παρακάμπτουν το φαγητό και να το τοποθετούν εντέλει εκτός κεντρικής εστίασης. Το φαγητό αποτελεί εδώ είτε μια δίοδο για την ενεργοποίηση και τη λειτουργία της μνήμης είτε ένα πέρασμα για να εκδιπλωθεί ο μύθος σε ένα χαμηλά ή πλαγίως φωτισμένο δραματικό πεδίο εντός του οποίου εκδηλώνονται διάφορα πάθη και αδιέξοδα. Και ως προς την προυστική μνημονική ανακίνηση (μια απρόσμενη γευστική στιγμή γίνεται αφορμή για να ανοίξει μια μεγάλη πόρτα στο παρελθόν) ο Ευσταθιάδης κινείται μάλλον σε γνωστά λημέρια: πρόκειται για κάτι που δοκίμασε κατά τον καλύτερο τρόπο, καθώς και με φανερά γόνιμα αποτελέσματα, στο «Με γεμάτο στόμα». Εκείνο που κάνει τη διαφορά στο «Δωμάτιο παντού» από τα παλαιότερα βιβλία του είναι το λεπταίσθητο δραματικό παιχνίδι το οποίο στήνει διά μέσου των ερεθισμάτων του ουρανίσκου, όπως και η μέθοδος με την οποία απομακρύνει βαθμιαία αυτά τα ερεθίσματα από τη σκηνική δράση.



Το φαγητό ως μοίρα ζωής



Πώς επιδρά το φαγητό στους ήρωες του Ευσταθιάδη και πώς καθορίζει τις επιλογές και τη μοίρα τους; Ενας αστακός μπορεί αίφνης να εξελιχθεί σε ζωντανό εφιάλτη («Ενυδρείο»), ένα γεύμα σε ένα μικρό εστιατόριο μπορεί να αποκαλύψει μιαν απίστευτα μοναχική και αποτυχημένη ζωή και καριέρα («Βιογραφικό»), μια σειρά από πιάτα finger food μπορεί να ανεβάσει στην επιφάνεια έναν άκρως θλιβερό επαγγελματικό εξανδραποδισμό («Deep is the ocean»), ένα στήθος από περιστέρι μπορεί να μετατραπεί σε σκηνή μιας εξαιρετικά βίαιης σύγκρουσης («Γυναίκα και περιστέρι»), μια μπουκιά πασπαλισμένη με μπόλικα μυρωδικά μπορεί να γίνει όχημα για μιαν επιστροφή σε λατρεμένους χώρους και αντικείμενα μιας αλλοτινής ζωής («Υλικά»), μια πιατέλα με βασιλόπιτα μπορεί να συδαυλίσει ένα πολύχρονο μίσος («Ποιος φοβάται τη βασιλόπιτα»), μια κατά μόνας έξοδος προς βρώσιν μπορεί να ζωγραφίσει ένα τεράστιο κενό μοναξιάς («Ενα κουβέρ»), μια διαιτητική απαγόρευση μπορεί να οδηγήσει σε μια σχεδόν παράλογη πράξη κατά της εξουσίας («Συνταγή ζαχαροπλαστικής»), ένας food stylist μπορεί να πέσει απροειδοποίητα σε μιαν άγρια υπαρξιακή κρίση («Η φωτογράφιση»), κάποιοι κατάλογοι για ψώνια λαχανικών, μακαρονιών και κρασιού μπορεί να χρωματίσουν με τα πιο μελαγχολικά χρώματα το γήρας («Ψώνια»), μια κοπή πίτας μπορεί να ανασύρει ένα αβάσταχτα οδυνηρό κομμάτι από το παρελθόν («Συνεστίαση»), κάποια ευρωπαϊκά απεριτίφ ή το κυνήγι ορισμένων ζωντανών στην άκρη της υδρογείου μπορεί να μεταβληθούν σε αφορμή για το ξέσπασμα ενός πολλαπλού παραληρήματος («Παράξενες ιστορίες»), μια μακρά περίοδος εξωοικιακών εστιάσεων μπορεί να επιφέρει την ερωτική καταστροφή («Ο συνοδός της νύχτας»), ένα μπουκάλι κόκκινο κρασί μπορεί να είναι αντικείμενο επαγγελματικής αποστροφής («Φρέσκα του θανάτου»), ενώ η αυτοκτονία ενός σεφ μπορεί να μετασχηματιστεί σε μιαν ασυγκράτητη μαύρη κωμωδία («Requiem»). Κι όταν, όμως, το φαγητό και το ποτό δεν είναι παρόντα στην αφήγηση τα δραματάκια του Ευσταθιάδη δεν χάνουν διόλου τη δύναμή τους. Στο «Βιολοντσέλο» μια νεαρή πόρνη ψάχνει επί ματαίω τις χαμένες δυνατότητές της, ενώ στο «Δωμάτιο παντού» (μια ιστορία που φλερτάρει ευθέως με τη λογοτεχνία του φανταστικού) ένας μεσόκοπος παλεύει πρώτα με την αμνησία και κατόπιν με τη σούπερ μνήμη του.



Δυνατή σκηνοθεσία



Είναι, νομίζω, πέραν πάσης αμφιβολίας πως το φαγητό και η γεύση συνιστούν στο καινούριο βιβλίο του Ευσταθιάδη ένα ισχυρό σκηνοθετικό μέσον. Οι δεσμοί που αναπτύσσουν με τη γεύση και το φαγητό οι πρωταγωνιστές του είναι ο τρόπος για να δούμε σε αναπεπταμένο πεδίο την πικρή και στυφή κατά κανόνα ζωική τους εμπειρία, που αποκτά έτσι έναν πολύ ανάγλυφο, πρισματικό, αλλά και πειστικό χαρακτήρα, στο πλαίσιο μιας λογοτεχνίας η οποία θέλει να υποδείξει τις κακοτράχαλες όψεις του καθημερινού μας βίου χωρίς κανένα συναισθηματικό φτιασίδι, αλλά και χωρίς τον παραμικρό κλαυθμηρισμό. Το φαγητό, όμως, διεκδικεί και έναν άλλο ρόλο στο «Δωμάτιο παντού»: λετουργεί ως ένας δυνατός πόλος αντιστροφής ή αντίστιξης. Η ευφορική αναγνωστική προσδοκία, την οποία προκαλεί αμέσως σχεδόν μετά την εμφάνισή του στην αφήγηση, οδηγείται στο ακριβώς αντίθετό της με την ανέλιξη της δράσης, για να υπογραμμιστεί γι' άλλη μια φορά ο βαρύς προσωπικός κόσμος των ηρώων, όπως και ο σκληρός δραματικός πυρήνας των καταστάσεων τις οποίες βιώνουν.

Με το «Δωμάτιο παντού» ο Ευσταθιάδης αποδεικνύεται ορκισμένος στιλίστας ενόσω το λογοτεχνικό του παιχνίδι προδίδει συνεχώς, από όποια πλευρά του κι αν το εξετάσουμε, όποιο στοιχείο του κι αν ελέγξουμε, το βάθος, το βάρος, τη συνέπεια και τη σοβαρότητά του. Μακάρι να είχαμε συχνότερα τέτοια βιβλία στην κατά τ' άλλα υπερμεγέθη και περί πολλά τυρβάζουσα πεζογραφική μας παραγωγή.



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 10/03/2006