Γραμμένα φιλιά

Πώς γέμισαν οι χώροι με εκατοντάδες προτομές σου; Πώς χαράχτηκες ξαφνικά σε κάθε τοίχο, σε κάθε επιγραφή, σε κάθε υλικό;
Αντικατοπτρίζεσαι σε όλες τις βιτρίνες που περνάω, ανασυντίθεσαι από τα σχήματα των πιδάκων. Είσαι σε όλες τις διαφημίσεις των δρόμων, καταναλώνοντας αναψυκτικά, δοκιμάζοντας ρούχα. Είσαι στις φωτεινές επιγραφές, επιστρέφοντας τη λάμψη στη διαρκή σκοτεινότητα. Ενσωματώνεσαι στο φωσφορίζον ένδυμα νυκτόβιων τροχονόμων.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο κόσμος ο οποίος ανακύπτει από την πεζογραφία του Γιάννη Ευσταθιάδη είναι ένας κόσμος θεμελιωμένος στο ευ ζην, τόσο κατά τη σύγχρονη έννοια του όρου (την επιλεκτική απόλαυση των αγαθών του υλικού πολιτισμού) όσο και κατά την αρχαία εκδοχή του, τη σωκρατική «επιμέλεια εαυτού» (την άσκηση του πνεύματος για την αντιμετώπιση του καλού, αλλά και του κακού). Με αυτά τα δεδομένα υπόψη, το καινούριο βιβλίο τού συγγραφέα αποτελεί και δεν αποτελεί έκπληξη για όσους έχουν παρακολουθήσει κάπως συστηματικά την πρόζα του είτε ως Ευσταθιάδη («Ο Εψιλον Ερως», «Με γεμάτο στόμα» και «Δωμάτιο παντού») είτε ως Απίκιου, ο οποίος συνιστά το γαστρονομικό του προσωπείο («Εγχειρίδιο Γαστρονομίας» και «Πένες σε Μελάνι»).

Τα «Γραμμένα φιλιά» απομακρύνονται εκ πρώτης όψεως τα μάλα από τη μέχρι πρότινος παραγωγή τού Ευσταθιάδη, μια και το περιεχόμενό τους είναι ένα χαμηλόφωνο ελεγείο για τον θάνατο του γιου τού ενός και μοναδικού αφηγητή τους σε ηλικία 25 ετών. Λίγα μαθαίνουμε για τα περιστατικά τα οποία οδήγησαν σε αυτό τον θάνατο, που ακόμη κι αν είχε προειδοποιήσει για τον ερχομό του, δεν θα κατάφερνε εξ αυτού να γίνει αποδεκτός με μικρότερη οδύνη. Εκείνο που έχει τη μεγαλύτερη σημασία εν προκειμένω είναι η ίδια η απώλεια. Η μορφή του χαμένου γιου καλύπτει για τον αφηγητή τα πάντα: τους χώρους στους οποίους έζησε το παιδί, τους δρόμους στους οποίους ο ίδιος τώρα κινείται και βαδίζει, αλλά και οτιδήποτε συνέδεσε τους δυο τους, πατέρα και γιο, στα είκοσι πέντε χρόνια της συμβίωσής τους.



Η ένταση της οδύνης



Η οδύνη για τον θάνατο είναι πάντα, όσο κι αν κατεβάσει ή μειώσει την έντασή του ο θρήνος, ανείπωτη. Πώς να συνηθίσει κανείς την ιδέα του οριστικού αποχωρισμού; Πώς να βολευτεί με την παραδοχή πως ο νεκρός δεν θα παρουσιαστεί ποτέ ξανά μπροστά του, καθώς και με το ότι δεν θα μπορέσει εφεξής να παραβρεθεί παρά μόνο στη μνήμη του, με τον κίνδυνο να θολώσει κάποτε η εικόνα του και εκεί και να αρχίσει σιγά σιγά να εξατμίζεται από παντού; Κι ακόμη, πόση δύναμη χρειάζεται για να αντέξουμε την αποτύπωση της αγαπημένης φιγούρας σε ό,τι μας συνοδεύει και μας περιβάλλει καθημερινά;

Ο,τι μας περιβάλλει και μας συνοδεύει καθημερινά. Νομίζω πως σε αυτό ακριβώς το πεδίο, στον τρόπο, δηλαδή, με τον οποίο ο αφηγητής συνδέει τον λατρεμένο νεκρό του με την καθημερινή πραγματικότητα, συναντιέται το πνεύμα του καινούριου βιβλίου τού Ευσταθιάδη με τις κατευθύνσεις και τις προδιαγραφές του παλαιότερου έργου του. Η απουσία του νεκρού αποκτά, και στα 33 κομμάτια της συλλογής, μιαν εντελώς σωματική υπόσταση, σημαδεμένη από τα πιο απτά χαρακτηριστικά: οι μυρωδιές και οι γνώριμοι ήχοι στο δωμάτιο στο οποίο κοιμόταν και ξυπνούσε το παιδί, το σκοτάδι στον κήπο όπου αναπαυόταν και περπατούσε, οι ποικιλώνυμες επιστολές που εξακολουθούν να φτάνουν με το όνομά του στο σπίτι ερήμην τής ανεπίστροφης φυγής του, το πρόσωπο και το βλέμμα του στις φυλαγμένες φωτογραφίες, το τελευταίο δείπνο πριν από τον θάνατό του (ένα πιάτο πάπια με πορτοκάλι), η γραβάτα την οποία έδενε πάντοτε με τη βοήθεια του μπαμπά, το πουλόβερ που παραμελούσε ενδεχομένως να βάλει όποτε σκόπευε να βγει, η οσμή της σάρκας του σ' ένα ξεχασμένο μπουφάν, αλλά και ο συναγερμός του αυτοκινήτου, η οθόνη του υπολογιστή ή η μηχανή του καφέ -όλα εκείνα που άγγιξε και λειτούργησε με το χέρι του, αφήνοντας εσαεί στην επιφάνειά τους το σχήμα του.



Ενα διττό ευ ζην



Την ώρα που ο αφηγητής δυσκολεύεται να συγκρατήσει τα δάκρυά του για τον σωματικό και τον πνευματικό θάνατο του παιδιού του, για τη διάλυση της ύλης του οργανισμού του εις τα εξ ων συνετέθη, η υλικότητα της ζωής ορμά γύρω από το αφανισμένο κορμί, για να το περιζώσει με την ορμή των χυμών και των χρωμάτων της και να το αποθεώσει με μια μεταφυσική φωτιά. Οπως στον σπουδαίο εκείνο παλαμικό στίχο από τον «Τάφο»: «Μέσα σου κι απέξω σου / κι όπου να κάμης γύρω / τ' αδειανού χρυσογυαλιού / μυρίζεσαι το μύρο». Να, λοιπόν, μέσα από ποιον δρόμο διαλέγει ο Ευσταθιάδης να στραφεί στα προγενέστερα πεπραγμένα του: ο θάνατος ως μια υψηλής θερμοκρασίας απότιση φόρου τιμής στην έστω υπερβατική χαρά των αισθήσεων (της προνομιακής έδρας όλων των εκδηλώσεών μας), αλλά και ως ένας τόπος με τον οποίο πασχίζει με κάθε της απόθεμα να εξοικειωθεί η συνείδηση. Ο θάνατος ως ένα διττό ευ ζην -ως επιμέλεια της οργανικής και της διανοητικής μας ύπαρξης.

Αλλά πώς φαντάζει η αξία ενός τέτοιου εγχειρήματος στο καθαρώς λογοτεχνικό επίπεδο; Θέλω και πάλι να θυμίσω τον Παλαμά όταν προλογίζει τον «Τάφο», εν έτει 1929, στα εβδομήντα του: «Το παιδί πέθανε. Το ωραίο παιδάκι. Το βλέπω ακόμα, και κάθε φορά που το βλέπω, μου ανοίγεται μέσα μου μια συγκίνηση δακρυοστάλαχτη· η στοργή του πατέρα; η προσήλωση του ποιητή; Νομίζω και τα δυο· το ένα ύπαρξη δεν έχει δίχως το άλλο». Ετσι αξεχώριστες καταγράφονται και στα κείμενα των «Γραμμένων φιλιών» οι δύο ιδιότητες του αφηγητή, του πατέρα και του γραφιά, με τη σύμπραξη των οποίων ο Ευσταθιάδης κερδίζει την έντονη συγκίνηση και συμμετοχή του αναγνώστη χωρίς τον παραμικρό συναισθηματικό εκβιασμό -δίχως ούτε μία αισθηματική έκπτωση.



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 09/02/2007





ΚΡΙΤΙΚΗ



Τα Γραμμένα φιλιά είναι μια άσκηση μνήμης για τον Νικόλα Ευσταθιάδη, γιο του Γιάννη και της Νίκης Ευσταθιάδη, που έφυγε από κοντά μας ανήμερα Χριστούγεννα του 1997 σε ηλικία μόλις 25 χρόνων. Είναι μια άσκηση μνήμης με λέξεις, παραστάσεις, εικόνες, φαντάσματα, που την πλάθει στοργικά ο πατέρας, χαϊδεύοντας την κάθε μέρα της δεκάχρονης απουσίας του γιου με καθαρότατες λάμψεις πόνου, στοργής, νοσταλγίας πάνω στον καμβά της σύντομης ζωής. Ο χρόνος φαίνεται να είναι ο κύριος συγκινησιακός και συναισθηματικός άξονας, καθώς, ενώ κατορθώνει να διασώζει όσα έχει αφήσει πίσω του, συγχρόνως τα παραχαράσσει για να είναι κοντινή σε εμάς η μορφή του νεκρού. Είναι σαν να νοσταλγεί απεγνωσμένα βλέμματα που δεν είναι διαθέσιμα. Ο χρόνος έχει γίνει μια βαλίτσα όπου χωράει το άδειο δωμάτιο του απόντος και η καθημερινότητά του με όλα όσα άφησε πίσω της η μνήμη, προσποιούμενη την ανάμνηση: οι στιγμές, τα ρούχα, οι μυρωδιές, τα ακούσματα, τα φαγητά, οι μουσικές, οι ήχοι, ο υπολογιστής, τα έπιπλα, οι έξοδοι, το μαρσάρισμα του αυτοκινήτου, τα τριξίματα της πόρτας, τα γράμματα που εξακολουθούν να φτάνουν για έναν παραλήπτη που έχει φύγει διά παντός. Και μέσα από όλα αυτά η οδύνη όχι ως μελό, αλλά ως συγκροτημένος και βιωμένος πόνος, πλάθει την απώλεια και την απουσία, ταξινομώντας σκηνές ζωής μέσα από τα συντρίμμια όσων άλλαξαν για πάντα.

Η αύρα της απόστασης που χωρίζει το νεκρό παιδί από τον πατέρα αναδεικνύεται από μια γνήσια λογοτεχνική φλέβα. Τα 33 σύντομα άτιτλα μέρη του βιβλίου είναι ένα πρελούδιο που αναπτύσσει τις νότες του σε όσα άφησε πίσω του το παλικάρι που έφυγε, στο δυσαναπλήρωτο κενό της απουσίας και σε όσα έχουν αλλάξει από τον θάνατό του και μετά: εικόνες, καταστάσεις και μέρη τα οποία ο πατέρας-αφηγητής έχει ταυτίσει με τον απόντα γιο, αναπαλαιώνοντας ό,τι έμεινε. Και είναι ακόμη ένα χάραγμα νοσταλγίας πάνω στη μνήμη που δεν ησυχάζει, αλλά όσο περνάει ο καιρός αποζητά σημάδια να επιχειρήσει μια ολική επαναφορά για να εγκαθιδρύσει ένα παρελθόν που διαλέγεται με το σήμερα. Στην ουσία τα Γραμμένα φιλιά είναι ένα βιβλίο που συνδιαλέγεται με τον χρόνο, αλλά και με τις ασύμμετρες «μεταξοτυπίες μνήμης» που ακούγονται σαν ψίθυροι, καθρεφτίζοντας απόηχους, όπως «Κελαηδίσματα πουλιών και τηλεφώνων, μυρωδιές βενζίνης που ανακατώνονται με το καμένο λάδι από τηγανητές πατάτες, πρωινό ζεστό γάλα με γνώριμες άριες ιταλικές, φωτογραφίες σε μεταξοτυπίες μνήμης, μέσα από υγρά, οικεία δάκρυα». Τέλος τα Γραμμένα φιλιά, εκτός από δείγμα υψηλής λογοτεχνίας, είναι και μια συναισθηματική υπέρβαση του κενού αλλά και μια περιδιάβαση στα τοπία που φώτισε η σύντομη ζωή.



Ντίνος Σιώτης

Το ΒΗΜΑ, 15/04/2007