Εγώ και ο Μαγγελάνος

Γνωστός Αθηναίος δοκιμιογράφος, για να βελτιώσει τα οικονομικά του, δημοσιεύει ιστορίες τρόμου χρησιμοποιώντας το ψευδώνυμο Μαγγελάνος. Ο φόβος μήπως αποκαλυφθεί τον αναγκάζει να καταφύγει στο Παρίσι.
Τρία χρόνια αργότερα, στο ισόγειο της πολυκατοικίας όπου μένει, ανακαλύπτει μια πινακίδα με το όνομα του Μαγγελάνου γραμμένο στα ελληνικά. Ποιος την τοποθέτησε; Και για ποιο λόγο;
Ξαφνικά τα πρόσωπα εμπλέκονται σε καταστάσεις παράδοξες, ο πρωταγωνιστής παρασύρεται σε περιπέτεις επίνδυνες με ανεξέλεγκτη τροπή. Και ο Μαγγελάνος γίνεται η διακριτική υπόκρουση των σελίδων, ως ιστορική μορφή, ως φαντασίωση, ως σύμμαχος, ως εχθρός.
Μα τίποτα δεν προδίδει ακόμη την απροσδόκητη κατάληξη.

Ένα μυθιστόρημα δηκτικό για τον σύγχρονο άνθρωπο, τις ανάγκες, τις ουτοπίες και την προβληματική του, με τους θαλασσοπόρους του Μεσαίωνα να χαμογελούν από το βάθος σαρκαστικά, και τα νερά του Σηκουάνα να γίνονται ο μοιραίος καταλύτης.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Υπάρχει μια μικρή, αλλά η πλέον σημαντική και ενδιαφέρουσα μειονότητα στο σώμα τής σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας που αναζητά -και επιχειρεί να συλλάβει μέσω της πολυδιάστατης σημασίας του Λόγου- όχι απλώς το εξωτερικό κέλυφος του σύγχρονου ανθρώπου αλλά τις υπόγειες και φευγαλέες κινήσεις της «ψυχής» τού άλλου εαυτού, που βρίσκεται κάτω από το εξωτερικό ένδυμα που υποχρεώνεται να χρησιμοποιεί στην καθημερινότητά του. Οι συγγραφείς του «κύκλου» -χωρίς αυτό, βεβαίως, να σημαίνει ότι ανήκουν σε «γκέτο» ή ότι είναι συστρατευμένοι κάτω από ένα κοινό για όλους πολιτικό-κοινωνικό-φιλοσοφικό-καλλιτεχνικό μανιφέστο- δεν καταφεύγουν στην επιδερμική και επιφανειακά ανώδυνη αναπαραγωγή της επίπεδης τηλεοπτικής σαπουνόπερας ούτε στη στείρα φωτογράφηση της αμφιλεγόμενης, πολύμορφης πραγματικότητας, εκδοχές οι οποίες, ούτως ή άλλως, αποτυγχάνουν παταγωδώς να εντοπίσουν το υπόγειο ρεύμα και τις φλέβες της προαναφερθείσης «ψυχής». Προβληματίζονται, κυρίως, πάνω στη φόρμα, στη μορφή, σ' αυτήν καθεαυτήν την πολυδιάστατη λειτουργικότητα της γραφής και στην ουσιώδη σημασία του Λόγου ως όργανο δημιουργίας λογοτεχνικού έργου, προκειμένου, αφ' ενός, να οικοδομήσουν την προσωπική μυθολογία τους, αφ' ετέρου, να ρίξουν ένα αγωνιώδες βλέμμα στο άγνωστο ανθρώπινο τοπίο. Απ' αυτή την άποψη, ο μύθος -που επιστρατεύεται προκειμένου να κατατεθεί και τεκμηριωθεί η πρόταση - άποψη- αποκτά, με την κατάλληλη μεταχείριση, υπαρξιακές διαστάσεις που ξεπερνούν τα συμβατικά όριά του, καθώς αποκαλύπτει τις πτυχές, τις κινήσεις, τις αποχρώσεις που ενυπάρχουν στο ημίφως αλλά και πίσω απ' αυτό. Είναι και τα στοιχεία-υλικά που απουσιάζουν απ' το σύγχρονο τηλεοπτικό, μελοδραματικό μυθιστόρημα, και που καταξιώνει το προαναφερθέν της «μειονότητας».

Τη συλλογιστική προκάλεσε το ανά χείρας νέο μυθιστόρημα της Ν. Ευθυμιάδη, η εμφάνιση του οποίου επιτρέπει να προσβλέπει κανείς με αισιοδοξία την πορεία του είδους στο μέλλον. Διότι, υπό ευρεία έννοια, επανατοποθετεί τις βάσεις του, όσο ρευστές και επαναπροσαρμοζόμενες στο πνεύμα της εκάστοτε εποχής μπορεί να είναι αυτές, υπενθυμίζοντας -και αποδεικνύοντας- ότι το σώμα του μυθιστορήματος οικοδομείται με την πολυσημία του Λόγου. Μέσω αυτού, εξάλλου, δημιουργείται και αποκτά υλική υπόσταση και «πνευματικές» προεκτάσεις. Υπό αυτή τη θεώρηση, ο όποιος μύθος εγκαλείται, όχι απλώς για τη φαντασμαγορία και την περιγραφή του, αλλά (μάλλον) ως πρόσχημα αποκάλυψης του αυθεντικού (;) προσώπου το οποίο (ενδεχομένως) υποκρύπτεται κάτω από το προσωπείο, και, βεβαίως, για να εκτεθούν οι άπειρες δυνατότητες του Λόγου. Λειτουργία κυρίως ερεθιστικά ελκυστική, εφ' όσον το αίνιγμα της «μάσκας» παραμένει έως το αμφιλεγόμενο τέλος του έργου άλυτο, καθώς τα δύο σύμβολα, «πρόσωπο-προσωπείο», συνεχώς ανταλλάσσουν θέσεις και ρόλους και στο προσκήνιο και στο παρασκήνιό του. Ο μύθος, ενδεικτικός στη συγκεκριμένη περίπτωση, τονίζει με συγκρατημένη έμφαση το «εύρημα», δίνοντας την ευκαιρία στη συγγραφέα, μέσω αυτού, να τολμήσει αποκαλυπτικές προσεγγίσεις -και απομυθοποιήσεις- των σχέσεων, των καταστάσεων, όχι μόνο του κεντρικού ήρωα αλλά και όλων των άλλων προσώπων που κινούνται γύρω του ως δορυφόροι κάποιου σκοτεινού πλανήτη.

Το εξωτερικό σχήμα της ιστορίας δεν στερείται ενδιαφέροντος έναντι της εσωτερικής «ανάγνωσής» του, κάθε άλλο μάλιστα. Παραμένει, βεβαίως, μέσα σε αυστηρά αλλά οπωσδήποτε αμφιλεγόμενα ρεαλιστικά όρια, τουλάχιστον επιφανειακά, αφού η φαντασία εντέλει είναι αυτή που την υπονομεύει συνεχώς· κάποια στιγμή, για παράδειγμα, ο ήρωας πληρώνει έναν νεαρό μαύρο να τρέξει μαζί του, άνευ λόγου και αιτίας, σε μια πλατεία του Παρισιού -προσδίδοντάς της μιαν άλλη, σχεδόν φουτουριστική διάσταση. Σύμφωνα, λοιπόν, με το μύθο της, ο συγγραφέας Χάρης Αλεξίου πιστεύει ότι είναι δοκιμιογράφος, έχει γράψει μάλιστα δύο ενδιαφέροντα βιβλία περί ακτιβισμού και ουτοπίας. Οικονομικά προβλήματα, όμως, τον «υποχρεώνουν» να γράψει «φτηνές ιστορίες τρόμου» με το ψευδώνυμο Μαγγελάνος. Και τότε διαπιστώνει οδυνηρά έκπληκτος έναν «άλλο», και όχι μόνο, συγγραφέα και, κυρίως, εαυτό. Θα επιχειρήσει να τον αποποιηθεί «δραπετεύοντας» από αυτόν στο Παρίσι. Αλλά η Πόλις, φυσικά, θα τον ακολουθήσει. Και κάποια μέρα θα το διαπιστώσει: Στην ταμπέλα ενός διαμερίσματος του ισογείου της πολυκατοικίας που έχει εγκατασταθεί, βλέπει γραμμένο το όνομα Μαγγελάνος. Τώρα οφείλει -και πρέπει- όχι μόνο να ανακαλύψει τι κρύβεται κάτω από το γεγονός, ποιος και γιατί έχει χρησιμοποιήσει το συμβολικό «ψευδώνυμό» του, αλλά κυρίως να αντιμετωπίσει τον εαυτό του χωρίς μεταμφιέσεις και χωρίς ψευδαισθήσεις.

Η Ν. Ευθυμιάδη επικεντρώνει το ενδιαφέρον της στο πρόβλημα του εαυτού, στον επαναπροσδιορισμό του, στις σχέσεις του με τους άλλους, με το περιβάλλον, με την ομάδα, με την ίδια τη ζωή ως οντολογικό φαινόμενο, μέσα από τη συναρπαστική αστυνομικής υφής γοητεία των ανατροπών, τονίζοντας την αινιγματική σημασία τού «είμαι». Ο δοκιμιογράφος διανοούμενος (που πιστεύει ότι είναι) και ο συγγραφέας διηγημάτων τρόμου (που πιστεύει ότι δεν είναι) συγκατοικούν και συνυπάρχουν στο ίδιο «σώμα» και «είναι» το ίδιο πρόσωπο. Αλλά: ποιο είναι το πραγματικό πρόσωπό του προσώπου; Το ενδεχομένως ρητορικό ερώτημα που αναδύεται από το μύθο, δεν τίθεται προκειμένου να επιχειρηθεί μια πιθανή απάντησή του. Τίθεται βασικά ως πρόσχημα αναζήτησης του Εαυτού, όπως ήδη προειπώθηκε, του σκοπού, του νοήματος, της ταυτότητας, κυρίως. Απ' αυτή την άποψη η κίνηση των ηρώων λειτουργεί αποκαλυπτικά: Τα πρόσωπα που συνθέτουν το ανθρώπινο τοπίο φωτίζονται απ' όλες τις «γωνίες» του, ώστε να διαφανεί η υπαρξιακή πολυεδρικότητά τους. Αυτό επιτυγχάνεται εξαιτίας της κατάλληλης χρησιμοποίησης του Λόγου, στον οποίο η συγγραφέας δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα. Και είναι αυτός ο Λόγος τελικά, με τους εσωτερικούς κυματισμούς του, που οικοδομεί το έργο, προσδίνοντάς του υπόσταση και καθιστώντας το λογοτεχνικό είδωλο μιας πραγματικότητας που επινοείται για να υπονομεύσει ως μύθος τον τόπο καταγωγής του. Ετσι, στο σώμα του μυθιστορήματος, ως αποτέλεσμα του Λόγου, δίνεται ο πρώτος λόγος, ώστε να καταδειχτεί η κεφαλαιώδης σημασία του -ότι δηλαδή οικοδομείται με την ποιητική τεχνική του ψηφιδωτού. Ολες οι λέξεις λειτουργούν ως σύμβολα που σχεδιάζουν με την υπαρξιακή πολυχρωμία τους το μυστηριώδες ανθρώπινο σύμπαν, στο βάθος του οποίου καραδοκεί πάντα η τραγωδία της απώλειας. Εδώ -κι αυτό είναι, ίσως, το πλέον σημαντικό- λειτουργεί ως έναυσμα για μια περαιτέρω διερεύνησή του, αφού ο ήρωας-άνθρωπος, ως σύμβολο στην προκειμένη περίπτωση, αποφασίζει θαρραλέα, αποδεχόμενος την ήττα του (;), να ξεκινήσει ένα νέο ταξίδι αυτογνωσίας «από το μηδέν».



ΜΑΚΗΣ ΠΑΝΩΡΙΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 26/08/2005