Αμερικανική έρημος

Καθηγητής πανεπιστημίου, οικογενειάρχης, πεπεισμένος πως, σαραντάρης πια, έχασε το τρένο της ζωής, ο Θίοντορ Στρητ, καθοδόν προς την αυτοκτονία, οδηγώντας προκειμένου να πάει (κυριολεκτικά) να πνιγεί, συγκρούεται μετωπικά με ένα φορτηγό, διαπερνά το παρμπρίζ του αυτοκινήτου του και προσγειώνεται στο οδόστρωμα. Το κεφάλι του αποκόπτεται πλήρως από το σώμα του, κι έτσι ο πρώην υποψήφιος αυτόχειρ πεθαίνει όπως το επιθυμούσε, αν και όχι από το ίδιο του το χέρι.
Στην κηδεία του, τρεις μέρες αργότερα, σε μια εκκλησία στην οποία ο δηλωμένος άθεος Θίοντορ δεν θα έμπαινε επ' ουδενί ζωντανός, ο νεκρός ανακάθεται στο φέρετρό του, αποκαλύπτοντας σε κοινή θέα τις πρόχειρες βελονιές με τις οποίες οι υπεύθυνοι του γραφείου τελετών έραψαν το κεφάλι στη γνωστή του θέση. Όταν, δε, αποφασίζει να σηκωθεί και να φύγει με τη γυναίκα και τα δυο του παιδιά, σκορπά τον πανικό, προκαλεί ερήμην του συλλαλητήρια σε ολόκληρη την πόλη και γίνεται πρώτο θέμα στα ΜΜΕ της Αμερικής.[...]

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Σε άριστη μετάφραση κυκλοφορεί στην ελληνική γλώσσα το δεύτερο βιβλίο του αφροαμερικανού συγγραφέα Πέρσιβαλ Εβερετ Αμερικανική έρημος. Στα 48 του χρόνια ο Εβερετ διδάσκει Αγγλική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας και έχει δημοσιεύσει τουλάχιστον 15 λογοτεχνικά βιβλία, εκ των οποίων το Σβήσιμο (εκδόσεις Πόλις) είναι το πιο εμπορικά πετυχημένο και καταξιωμένο από την κριτική. Αν στο Σβήσιμο ο συγγραφέας επιχειρεί μια ευφυή ανάλυση της έννοιας της «αφροαμερικανικής ταυτότητας» και με σαρκαστική διάθεση υποδηλώνει τη διαρκή ύπαρξη των φυλετικών στερεοτύπων και των ρατσιστικών αντιλήψεων, στην Αμερικανική έρημο ασκεί σαρωτική κριτική στην αμερικανική κοινωνία και στους πιο ισχυρούς θεσμούς της, όπως είναι τα MME, η θρησκεία, το πανεπιστήμιο και οι μυστικές στρατιωτικές οργανώσεις.



Προς την αυτοκτονία



Καθηγητής και αυτός στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας (αλλά χωρίς μονιμότητα), (αποτυχημένος) σύζυγος και πατέρας δύο ανήλικων παιδιών, ο ήρωας του μυθιστορήματος, ο σαραντάρης Θίοντορ (Τεντ) Στριτ, έχοντας πεισθεί για τη ματαιότητα της ζωής του, κατευθύνεται με το αυτοκίνητό του προς την αυτοκτονία, όταν ο θάνατος τον συναντά προτού προλάβει ο ίδιος να διαπράξει το απονενοημένο εγχείρημά του. Αποτέλεσμα της μετωπικής σύγκρουσής του με διερχόμενο φορτηγό δεν είναι απλώς ο ακαριαίος θάνατός του, αλλά και η πλήρης αποκόλληση του κεφαλιού του από το υπόλοιπο σώμα. H Αμερικανική έρημος ξεκινά με μια αφοπλιστική πρόταση: «Οτι ο Θίοντορ Στριτ ήταν νεκρός ήταν ένα θέμα που δεν σήκωνε αμφισβήτηση». Τη βεβαιότητα αυτή επιχειρεί στη συνέχεια να ακυρώσει το υπόλοιπο της πλοκής με μια σειρά από ριζοσπαστικές ανατροπές και δαιδαλώδεις αφηγηματικές παρεκκλίσεις: ο ήρωας δεν μεταμορφώνεται σε γιγάντια καφκική κατσαρίδα, αλλά την ημέρα της κηδείας του ανακάθεται στο φέρετρό του, ψαχουλεύοντας τις πρόχειρες ραφές που συγκρατούν το κεφάλι του, και στη συνέχεια επιστρέφει σπίτι του. Ακολουθούν συλλαλητήρια στην πόλη και κινητοποίηση των MME σε όλη την Αμερική. Ο άσημος Τεντ γίνεται πρώτο θέμα στα MME, το επίκεντρο μιας δίνης, καθώς οι δημοσιογράφοι τον προπηλακίζουν, πέφτει θύμα απαγωγής μιας παραθρησκευτικής οργάνωσης που τον θεωρεί όργανο του Σατανά, ενώ αργότερα μια κρατική στρατιωτική υπηρεσία τον καθιστά ακούσιο πειραματόζωό της προκειμένου να ανακαλύψει τα μυστικά της αναγέννησης. Παραδόξως, αν και από κλινική άποψη νεκρός, σε όλη τη διάρκεια των περιπετειών του ο Τεντ έχει πλήρη συνείδηση του εαυτού του και των όσων διαδραματίζονται γύρω του. Επιπλέον νιώθει τις αισθήσεις του οξυμμένες, γίνεται πιο αποφασιστικός, πιο γενναιόδωρος, πιο ετοιμόλογος και πιο διορατικός.



Κυβερνητικές ίντριγκες



Χτίζοντας πάνω στο παραδοσιακό αφήγημα επιστημονικής φαντασίας, ο Πέρσιβαλ Εβερετ δημιουργεί ένα μυθοπλαστικό σύμπαν, στο οποίο εναλλάσσεται με αξιοθαύμαστη ευρηματικότητα και χιούμορ πλήθος λογοτεχνικών ειδών και παραδόσεων. Πέραν της πρόδηλης κριτικής που ο συγγραφέας ασκεί στη σύγχρονη αμερικανική κοινωνία, το βιβλίο διεκδικεί τον χαρακτηρισμό του φιλοσοφικού μυθιστορήματος (όπου ευφυέστατα υπονομεύεται το διαφωτιστικό ιδεώδες), το οποίο ωστόσο εμπεριέχει στοιχεία θρίλερ (με τον ήρωα να παγιδεύεται σε σκοτεινά σχέδια, κυβερνητικές ίντριγκες και μεταφυσικές πλεκτάνες) ή και στοιχεία picaresque αφήγησης. Ο Χούσερλ και ο Χάιντεγκερ, λουθηριανοί και προτεστάντες θεολόγοι και αιρετικοί εμφανίζονται στις σελίδες του βιβλίου, ενώ το κείμενο στοιχειώνουν (εκτός από το ενσαρκωμένο φάντασμα του Τεντ) μυριάδες φωνές λογοτεχνικών προδρόμων, όπως του Σουίφτ, της Μαίρης Σέλεϊ, του Κάφκα, του Μπόρχες, της Τόνι Μόρισον (και της ηρωίδας της, Αγαπημένης), ακόμη και της Τζούλια Κριστέβα (και της αποκεφαλισμένης πρωταγωνίστριας του Possessions, Γκλόρια Χάρισον) που καταδεικνύουν ότι η διακειμενικότητα αποτελεί τον κατ' εξοχήν ιστό πάνω στον οποίο υφαίνεται η μυθοπλασία. Πολύ περισσότερο όταν πρόκειται για τον Εβερετ, ο οποίος έχει αποδείξει ότι τοποθετεί την τέχνη υπεράνω κάθε πολιτικής ατζέντας ή ιδεολογίας, συνεπαρμένος από τον ζωντανό λαβύρινθο της δημιουργικής φαντασίας.



Ντόρα Τσιμπούκη (καθηγήτρια Αγγλικής Λογοτεχνίας)

Το ΒΗΜΑ, 23/07/2006