Η γυναίκα και το φάντασμα

Η Σίαν, ανάπηρη ύστερα από ένα τραγικό ατύχημα, δουλεύει σε μια ανασκαφή στο κοιμητήριο του αβαείου του Γουίτμπι, μιας παραθαλάσσιας αγγλικής πόλης. Κάθε βράδυ βλέπει τον ίδιο φρικτό εφιάλτη, πως ένας άντρας της κόβει με λεπίδα το κεφάλι. Όταν ένα παλιό χειρόγραφο θα πέσει ξαφνικά στα χέρια της, το παρελθόν θα ξυπνήσει με έναν απρόσμενο τρόπο στο παρόν.

Ένα εγγλέζικο πενταμελές σύνολο φωνητικής μουσικής πηγαίνει για πρόβες σ' ένα απομονωμένο σπίτι στο Βέλγιο, καταμεσής ενός μυστηριώδους, σιωπηλού δάσους. Στις δύο εβδομάδες που διαρκούν οι πρόβες, οι μουσικοί θα μάθουν να γνωρίζουν μέσα από τη συμβίωση τα όριά τους και θα έρθουν αντιμέτωποι με το φάντασμα του θανάτου.


ΚΡΙΤΙΚΗ



Δύσκολα θα μπορούσε να βρεθεί τίτλος που να αποδίδει καλύτερα το περιεχόμενο των δύο τούτων αφηγημάτων του Μισέλ Φέιμπερ, αφού και στις δύο ιστορίες έχουμε να κάνουμε με γυναίκες που έρχονται αντιμέτωπες με φαντάσματα - φαντάσματα «αληθινά», δηλαδή εικόνες ή μηνύματα αποθανόντων, αλλά και φαντάσματα εσωτερικά, εφιάλτες που έχουν τις ρίζες τους στην παιδική ηλικία ή σε κάποια τραυματική εμπειρία. Εκτός από τη θεματολογία τους, πανομοιότυπο είναι και το ύφος τους: γραφή τριτοπρόσωπη, χιούμορ υποδόριο, υπαινικτικοί διάλογοι, αινιγματικές αντηχήσεις, ανοιχτό τέλος. Επιπλέον και τα δύο αφηγήματα διαθέτουν το εξής «σπάνιο» χαρακτηριστικό: είναι - όπως πολύ σωστά τονίζει και ο υπότιτλος στην ελληνική έκδοση - νουβέλες.

Τι είναι όμως μια νουβέλα; Σε τι εξυπηρετεί η διάκρισή της από ένα μεγάλο διήγημα ή από ένα μικρό μυθιστόρημα; Δύσκολο, ίσως και πληκτικό, να απαντήσει κανείς διεξοδικά· οι έλληνες εκδότες πάντως το έχουν προ πολλού παρακάμψει το ζήτημα βαφτίζοντας μυθιστόρημα κάθε αφήγημα που ξεπερνά τις 100 σελίδες. Ο Μισέλ Φέιμπερ φαίνεται ωστόσο να έχει άλλη άποψη, αλλιώς δεν εξηγείται πώς κατάφερε να στήσει το ένα μετά το άλλο δύο αφηγήματα που να υπηρετούν με τόση ακρίβεια το παραγνωρισμένο αυτό πεζογραφικό είδος - τόσο ως προς το μέγεθός τους (αυστηρά κοντά στις 100 σελίδες έκαστο) όσο και προς τα λοιπά χαρακτηριστικά τους (στενός αφηγηματικός χρόνος, περιορισμένος αριθμός προσώπων κ.ά.)

H πρώτη από τις δύο νουβέλες έχει τον τίτλο Τα εκατόν ενενήντα εννιά σκαλοπάτια (The hundred and ninety-nine steps) - τόσα ακριβώς όσα χρειάζεται να ανεβαίνει καθημερινά η ανάπηρη από το ένα πόδι Σίαν για να φθάσει στην αρχαιολογική ανασκαφή όπου εργάζεται, στο κοιμητήριο του αβαείου του Γουίτμπι, μιας παραθαλάσσιας αγγλικής πολίχνης. H Σίαν βασανίζεται κάθε βράδυ από τον ίδιο φρικτό εφιάλτη: ένας άντρας, ο οποίος κατά τα άλλα φαίνεται ότι την αγαπάει, της κόβει τον λαιμό με μια λεπίδα ενώ αυτή είναι ανήμπορη να αντιδράσει. Το νόημα του επαναλαμβανόμενου εφιάλτη της θα πάρει νέα διάσταση όταν ο Μακ, ένας όμορφος άντρας που συναντά κάθε τόσο κοντά στο αβαείο, θα της εμπιστευθεί ένα μπουκάλι του 19ου αιώνα μέσα στο οποίο υπάρχει ένα παράξενο μήνυμα: είναι η τελευταία εκμυστήρευση ενός παλιού κατοίκου του Γουίτμπι λίγο προτού πεθάνει.

Οι αντηχήσεις από το παρελθόν επηρεάζουν την ψυχική κατάσταση της κεντρικής ηρωίδας και στη δεύτερη νουβέλα, τη Γυναίκα και το φάντασμα (The Courage Consort είναι ο πρωτότυπος τίτλος). H Κάθριν και ο σύζυγός της Ρότζερ είναι δύο από τα πέντε μέλη ενός φωνητικού συνόλου μοντέρνας μουσικής. Για τις ανάγκες της συμμετοχής τους σε ένα φεστιβάλ στο Βέλγιο συγκεντρώνονται σε μια φλαμανδική αγροικία που τους παρέχεται από τους διοργανωτές ώστε να προβάρουν απερίσπαστοι το μουσικό έργο που έχουν αναλάβει να παρουσιάσουν. Τις νύχτες όμως η Κάθριν ακούει μια σπαρακτική ανθρώπινη κραυγή που φθάνει στα αφτιά της από το γειτονικό δάσος και η οποία ημέρα με την ημέρα την αποσταθεροποιεί όλο και περισσότερο. Τα πράγματα θα πάρουν άλλη τροπή όταν ο μάνατζερ του φεστιβάλ θα της αποκαλύψει ότι κι άλλοι ένοικοι αυτού του σπιτιού έχουν ακούσει κατά καιρούς την ίδια νυχτερινή κραυγή.

Περισσότερο και από μια τυπική «αλλόκοτη ιστορία», H γυναίκα και το φάντασμα είναι μια δεξιοτεχνική τοιχογραφία προσώπων που τοποθετημένα σε ένα κλειστό και ελεγχόμενο περιβάλλον απελευθερώνουν την επιθετικότητά τους, τις φιλοδοξίες τους, τα άγχη και τις φοβίες τους. Είναι επίσης μια σαρκαστική αλληγορία σχετικά με τα αδιέξοδα της σύγχρονης τέχνης, αδιέξοδα που εντέχνως παραλληλίζει ο συγγραφέας με εκείνα των ανθρώπινων σχέσεων. Ο Φέιμπερ καταφέρνει να «κεντήσει» πέντε εξαιρετικά λεπτεπίλεπτους και διακριτούς χαρακτήρες, τόσο συμπαγείς και μεστούς που εύκολα θα μπορούσε να πορευτεί μαζί τους για αρκετές ακόμη σελίδες.

Γοτθική ατμόσφαιρα, λεπτή ειρωνεία, το παρόν και το παρελθόν σε μια παράξενη συνήχηση, γυναίκες πάσχουσες και άντρες ελαφρώς αυτιστικοί συνθέτουν τον κόσμο του Μισέλ Φέιμπερ σε αυτές τις δύο νουβέλες που, καίτοι αυτοτελείς, αποτελούν ένα σύνολο πλασμένο από παρόμοια υλικά και όμοια τεχνοτροπία. Εχοντας κάνει ένα από τα πλέον εντυπωσιακά ντεμπούτα στη σύγχρονη πεζογραφία με το ανατριχιαστικό όσο και ιδιοφυές μυθιστόρημά του Κάτω από το δέρμα (Καστανιώτης, 2001), ο Φέιμπερ δείχνει με τις δύο αυτές νουβέλες ότι έχει πάρει στα σοβαρά το αφηγηματικό ταλέντο του: μεστός, οξυδερκής και στοχαστικός, μας κάνει να περιμένουμε με ανυπομονησία την ολοκλήρωση της μετάφρασης του ογκωδέστατου δεύτερου μυθιστορήματός του.



Κώστας Κατσουλάρης (συγγραφέας)

ΤΟ ΒΗΜΑ, 24-08-2003