Τα δίδυμα Φαρενάιτ

Ένας αγνοούμενος, με το όνομά του, την ηλικία του κι όλα τα υπόλοιπα στοιχεία του μυστηριωδώς γραμμένα στην μπλούζα του, αναζητεί καταφύγιο. Ένας άντρας ξυπνά από πεντάχρονο κώμα και ξαναβρίσκει την οικογένειά του, που όμως είναι ξένη πια. Μια γυναίκα φράζει τα παράθυρά της με τηλεοπτικές οθόνες, ξεφεύγοντας έτσι από την άθλια ζωή της. Ένας πατέρας ταξιδεύει με την κόρη του σ' έναν κόσμο βυθισμένο στο σκοτάδι. Μια συγγραφέας ιστοριών με ζώα ταυτίζεται απόλυτα με τους τετράποδους ήρωες των βιβλίων της. Δυο δίδυμα αδέρφια στην Αρκτική ταξιδεύουν για να θάψουν τη νεκρή μητέρα τους.

Αυτές είναι μόνο μερικές από τις ιστορίες σ' αυτό το βιβλίο του Μισέλ Φέιμπερ, που άλλες είναι παράδοξες ή σκληρές κι άλλες είναι βαθιά ανθρώπινες, και που οι καλύτερες αποδεικνύουν περίτρανα το σχόλιο που γράφτηκε για τον συγγραφέα στην Guardian: «Δε βλέπεις συχνά σάτιρα δοσμένη με τόση ανθρωπιά ή τραγωδία παρουσιασμένη με τόση λεπτότητα».

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Τα έργα του Μισέλ Φέιμπερ δεν διακρίνονται για τον ρεαλισμό τους αλλά τα θέματα και οι χαρακτήρες του είναι άκρως πραγματικοί, παρότι η πραγματικότητά τους διαστέλλεται ή συστέλλεται ανάλογα με τις ανάγκες της αφήγησης. Τα συναισθήματά τους, οι έκρυθμες στιγμές τους, τα υπαρξιακά τους αδιέξοδα και ο εκτροχιασμός τους δίνονται με ιδιαίτερη ακρίβεια, ενώ στον αβέβαιο, μυστηριώδη κόσμο τους συνυπάρχουν -έστω και σε ισορροπία τρόμου- το μακάβριο με το εκκεντρικό, το υπερφυσικό με το καθηλωτικά πεζό, το νοσηρό με το θεραπευτικό και η λογική ανάλυση με την τρέλα. Ο Φέιμπερ συλλαμβάνει τους χαρακτήρες του τη στιγμή της πτώσης τους, χωρίς οι ίδιοι να έχουν επίγνωση της βαρύτητάς τους ούτε και με το τι πρόκειται να συγκρουστούν κατά την ανερμάτιστη πορεία τους. Ολοι τους, αν και συνήθως το αγνοούν, βρίσκονται σε κάποιου είδους όρια τα οποία τα έχουν ήδη υπερβεί -κοινωνικά όρια, λογικής, ταυτότητας, συνείδησης αλλά και στα όρια της πραγματικότητας, ενώ ο δημιουργός τους δεν μοιάζει να τους υποδεικνύει κάποια συγκεκριμένη κατεύθυνση να πορευτούν.

Επιπλέον, κανένας τους δεν είναι τόσο ακέραιος όσο ο ίδιος πιστεύει, το ράγισμά τους υπάρχει πριν από την έναρξη της πτώσης τους, ενώ τη στιγμή που ο Φέιμπερ μάς τους συστήνει, συνήθως στην αρχή της ιστορίας, μας προϊδεάζει και για τη φύση της «ασθένειάς» τους, για να διαπιστώσουμε αργότερα πως οι ήρωές του δεν πάσχουν από ένα απλό ράγισμα της προσωπικότητάς τους αλλά από πολλαπλά κατάγματα.



Η ασημαντότητα των πράξεων



«Ενα πρωί Τετάρτης, σε μια στιγμή απροσεξίας, η Χριστίνα έριξε τον μπέμπη της κάτω και τον έσπασε», γράφει στην αρχή της ιστορίας του με τον διφορούμενο τίτλο «Η ασημαντότητα της πράξης». Μια νεαρή γυναίκα που φοβάται πως με τα βάρη της μητρότητας κινδυνεύει «να πάψει να υπάρχει» και «η ζωή της είχε γίνει αγνώριστη εξαιτίας του μωρού της», πως από εύστροφη και δυναμική είχε υποβιβαστεί σε ρομπότ που έσερνε τα πόδια του κι ωστόσο κανένας δεν ασχολούνταν με αυτό το έγκλημα, ούτε η κοινή γνώμη το αποδοκίμαζε. Η Χριστίνα αποφασίζει με ψυχρότητα και ακρίβεια εκτελεστή να εξοντώσει τον μπέμπη της, που τον αντιμετωπίζει ως καταχραστή της ελευθερίας της. Εδώ είναι προφανές πως έχουμε να κάνουμε με μια σοβαρά διαταγμένη γυναίκα. Για τον Φέιμπερ, όμως, η τρέλα περιγράφεται με τους ίδιους όρους που περιγράφεται και η ομαλότητα, οι διαχωριστικές γραμμές στο πλαίσιο της ιστορίας του καταργούνται και το πλέον νοσηρό και έκρυθμο παρουσιάζονται ως απολύτως φυσικά κι αναμενόμενα.

Στο «Καταφύγιο», που είναι η πρώτη και η συγκλονιστικότερη ιστορία της συλλογής, ο αφηγητής και κεντρικός ήρωας, ένας ακόμα αγνοούμενος, περιγράφει το κορμί του ως «σκύλο που τον τραβάει από το λουρί» και καθώς στέκεται μπροστά στον καθρέφτη μιας τουαλέτας και διαβάζει τα γράμματα που είναι τυπωμένα στο μπλουζάκι του -μια περιγραφή του εαυτού του, για να τον αναγνωρίσουν και να τον στείλουν πίσω στο σπίτι του- αποφασίζει να καταφύγει κι αυτός σε έναν χώρο όπου πάνε όσοι αποποιούνται τη ζωή τους. Από το καταφύγιο αυτό δεν υπάρχει έξοδος, αφήνοντας να εννοηθεί πως περνάνε σε μια διάσταση που είναι μονόδρομος, μια διάσταση που θα μπορούσε να είναι η τρέλα, η παράνοια, ακόμα και ο θάνατος. Οσοι καταλήγουν εκεί είναι απολύτως συμφιλιωμένοι με τη ματαιότητα, ενώ η συνύπαρξη του λυρικού με το γκροτέσκο στην περιγραφή του μοιραίου αυτού περάσματος συγκλονίζει τον αναγνώστη.

Στο «Ο Αντι γυρίζει», μία ακόμα συνταρακτική ιστορία για την απώλεια της ταυτότητας, τη διαταραχή και την ανικανότητα επιστροφής σε αυτό που κάποτε ήταν ζωή και εαυτός, ο «ασθενής» ύστερα από πεντάχρονο κώμα ξυπνά και ξαναβρίσκει την οικογένειά του. Ολοι, όμως, έχουν οργανώσει τη ζωή τους και οι οικείοι του τον αποστρέφονται. Οι γιοι του τού ζητούν να βγάλει τους σκυλίσιους ήχους που έβγαζε όταν ήταν σε κώμα και η σύζυγός του τον αντιμετωπίζει σαν ξένο.



Ολα μαύρα



Κάποιες από τις ιστορίες της παρούσης συλλογής στερούνται την πλοκή και τη δεξιοτεχνική σύνθεση που διέθεταν οι προηγούμενες συλλογές διηγημάτων του, όπως το «Κάτω από το δέρμα» ή «Τα εκατόν ενενήντα εννέα σκαλοπάτια». Αντιθέτως, ορισμένες από τις ιστορίες διαθέτουν αφηγηματική ένταση και θεματική ποικιλία, ξεφεύγοντας από τις προδιαγραφές της σύντομης φόρμας, και εύκολα θα μπορούσαν να εξελιχθούν σε νουβέλες, με αποτέλεσμα η έκβασή τους να είναι αόριστη και να δημιουργούν την αίσθηση του ημιτελούς. Οπως στο «Ολα μαύρα», όπου ένας ομοφυλόφιλος άντρας με την οχτάχρονη κόρη του επιστρέφουν από την επίσκεψή τους στον εραστή του, ο οποίος μόλις έδωσε ένα τέλος στη σχέση τους γιατί ζήλευε την κόρη ως ζωντανή απόδειξη του ετεροφυλοφιλικού παρελθόντος του. Για όση ώρα ταξιδεύουν με το λεωφορείο τη νύχτα, παρατηρούν πως τα φώτα όλο και λιγοστεύουν και πως όλα καλύπτονται από ένα δυσοίωνο σκοτάδι. Ο Φέιμπερ απεικονίζει τις μεταβολές των σχέσεων και τις προβάλλει για να αμφισβητήσουν έναν κόσμο υπό διάλυση, με φόντο μια ανεξήγητα παρατεταμένη νύχτα.



Μαραθώνιοι τρόμου



Το πλέον ενδιαφέρον συστατικό της συλλογής είναι ο τρόπος που οι χαρακτήρες βλέπουν τη ζωή και τους ρόλους τους. Πρόκειται για τους ίδιους ρόλους που τους οδήγησαν στο όριο, κι εμείς τους συναντούμε τη στιγμή που δηλώνουν ανίκανοι να συνεχίσουν να υποδύονται επιτυχώς αυτά που άλλοτε έμοιαζαν ανώδυνα. Γι' αυτούς οι καθημερινές κινήσεις και οι συνηθισμένες πράξεις προσομοιάζουν με μαραθώνιους τρόμου. Στο «Αληθινοί κολυμβητές» μια μητέρα πάει τον γιο της στην πισίνα και τη βλέπουμε να καταβάλλει υπεράνθρωπες προσπάθειες για να συμπεριφερθεί όπως όλες οι μητέρες και να κρύψει τον τρόμο και τον πανικό που της δημιουργούν η χαρά και η άνεση του γιου της, ενώ η διερευνητική του ματιά την κάνει να αισθάνεται πως στέκεται μπροστά σε εκτελεστικό απόσπασμα.

Αντρες διωγμένοι από τις γυναίκες τους, γυναίκες αγνοημένες από τον ίδιο τους τον εαυτό, παιδιά αφημένα στην τύχη τους, όλοι οι χαρακτήρες του Φέιμπερ είναι εύθραυστοι, έτοιμοι να γίνουν κομμάτια, να λιώσουν «σαν μπισκότα». Ο εξωτερικός κόσμος είναι είτε μαύρος είτε πλασματικός είτε φουτουριστικός και καθρεφτίζει την εσωτερική τους κατάσταση, ενώ την πραγματικότητα μονάχα μια ψεύτικη, τεχνική επικάλυψη μπορεί να την καλλωπίσει.

Στα «Μάτια της ψυχής» μια φουτουριστική κατασκευή κρέμεται από το παράθυρο, προβάλλοντας ιδανικά τοπία που μεταδίδουν ηρεμία και ομορφιά και καλύπτουν την εξωτερική ασχήμια του γκρίζου αστικού τοπίου. Η θέα δεν είναι το παράθυρο της ψυχής αλλά μια λαϊφστάιλ επινόηση. Αυτό το τοπίο η Ζανέτ δεν θα είχε ποτέ τη δυνατότητα να το επισκεφτεί, αλλά με 60 λίρες τον μήνα μπορεί να αποκτήσει την εικονική ψευδαίσθηση της ομορφιάς και να εμποδίσει τις άσχημες εικόνες να διεισδύσουν στο άχαρο διαμέρισμά της. Η εκστατική απόλαυση που αποσπά από την κατασκευή είναι ενδεικτική και της λαχτάρας της να ξεφύγει από την παγίδευσή της σε ένα στατικό τοπίο, αλλά και της νοσταλγίας για κάτι που ποτέ δεν είχε και ούτε πρόκειται να αποκτήσει. Ακόμα και η ψευδαίσθηση της φύσης κατορθώνει να απελευθερώσει τη Ζανέτ από τη μονοτονία της ύπαρξής της, ενώ η προσφορά μιας καλύτερης θέας ισοδυναμεί με την, έστω και πρόσκαιρη, απαλλαγή της από την εσωτερική της μουντάδα και μονοτονία.

Η περιγραφή της πραγματικότητας γίνεται με τα μελανότερα χρώματα, ενώ σε όλα σχεδόν τα διηγήματα της συλλογής υποβόσκει ο υπαινιγμός πως είναι προτιμότερο να μην έχουμε ιδιαίτερα στενή σχέση μαζί της. Η ψυχική διάσπαση, η αποξένωση και η αποστασιοποίηση δεν είναι μόνον ποιότητες των χαρακτήρων του Φέιμπερ αλλά και μια κατάσταση στην οποία ο συγγραφέας μάς υποβάλλει: Παρότι μας δίνει από την αρχή κάποιες πληροφορίες για τη ζωή των ηρώων του και μας υποδεικνύει το πρόβλημά τους, το οποίο οι ίδιοι δεν φαίνεται ποτέ να αναγνωρίζουν, δεν φροντίζει να απαλλάξει τον αναγνώστη από την αβεβαιότητα, μετατοπίζοντας την ευθύνη σε αυτόν, παροτρύνοντάς τον να προβληματιστεί, όχι μόνο για την ακεραιότητά του, αλλά και για την ικανότητά του να αντιληφθεί το προφανές.



ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 30/03/2007