Η πόλη στα γόνατα

Δεν είμαι συγγραφέας, δεν είμαι φωτογράφος. Ένας λυσσαλέος περιπατητής είμαι, που υποφέρω από πολύ εαυτό.
Όλοι αυτοί οι σύγχρονοι φαρμακοί, οι καυσοκαλυβίτες πετσοκομμένων ιστοριών, οι αποκολλημένοι από τη σπηλαιογραφία του μέλλοντος, διεκδικούν την προσοχή μας μέσα από προσευχές του Κακού ή παραμιλητά ατόφιας λογοτεχνίας. Οικοδεσπότες του έξω (ενός χαοτικού, ενός διεστραμμένου σπιτιού), τρώνε και παρατηρούν κοιμούνται και παρατηρούν, γελάνε και παρατηρούν, κλαίνε και παρατηρούν, θυμούνται και παρατηρούν, πεθαίνουν και παρατηρούν - παρατηρούν το ανασταλμένο βλέμμα τους.
Η πόλη στα γόνατα είναι τα κόπρανα ενός ευτυχισμένου σκύλου, τα ιμάτια ενός λιντσαρισμένου, το ουρλιαχτό ενός σεραφείμ των σκουπιδιών.

Μισέλ Φάις

ΚΡΙΤΙΚΗ



Δεν είναι σίγουρα ασυνήθιστο για κάποιο συγγραφέα να επιδίδεται στη σύνθεση ενός άλλου είδους αφήγησης που έχει να κάνει με την εικόνα και τον οπτικό λόγο. Ούτε είναι η πρώτη φορά που ο Μισέλ Φάις φέρνει αντιμέτωπο τον θεατή με τις φωτογραφίες του. Το πρώτο βιβλίο του, που κυκλοφόρησε το 1996 με τίτλο Το ύστερο βλέμμα, περιλάμβανε φωτογραφικό υλικό από τάφους. Στο καινούργιο του βιβλίο, που τιτλοφορείται Η πόλη στα γόνατα και έχει ως θέμα τους άστεγους, τους οικονομικούς μετανάστες, τους επαίτες, τους καταδικασμένους στη φτώχεια, τους ανθρώπους που ζουν κάτω από άθλιες συνθήκες, επιχειρεί ξανά μια σύζευξη εικόνας και λόγου. Αλλωστε φωτογραφία και λόγος συνδέονται με μια σχέση πολύ στενή, ιδιαίτερα στον χώρο της φωτογραφίας-ντοκουμέντου, γιατί οι φωτογραφίες αυτού του είδους, πολύ συχνά από κοινού με συνοδευτικά κείμενα, εξετάζουν και παρουσιάζουν πιο αναλυτικά και πιο άμεσα την ίδια όψη μιας κοινωνικής κατάστασης.

Εδώ πρόκειται για κείμενα που έχουν μορφή ελεύθερου μονολόγου και δεν επεξηγούν ούτε υποβοηθούν τις φωτογραφίες, απλώς σχολιάζουν τις απεικονιζόμενες καταστάσεις. Μολονότι το θέμα των φωτογραφιών είναι από αυτά που θα μπορούσε εύκολα να αποτελέσει τις πρώτες δειλές φωτογραφίες κάποιων άγουρων φωτογράφων ή ακόμη να εμπνεύσει πολλούς επαγγελματίες που περιστασιακά θα ασχολούνταν με αυτό, για τον Φάις φαίνεται ότι το συγκεκριμένο θέμα έγινε η εμμονή που τον οδήγησε να κατασκευάσει μια ενδιαφέρουσα μαρτυρία. Η ωμή καθημερινότητα που περιγράφει, συστηματικά, προσγειώνει τον θεατή σε έναν σκληρό, συχνά άγριο, και «κοντινό» κόσμο μιας απαράδεκτης πραγματικότητας. Είναι ένας συνειδητός «ρεαλιστής», και αυτός ακριβώς ο ρεαλισμός του είναι που προσδίδει στις φωτογραφίες του μια «ήρεμη» ανησυχία, μέσα από την οποία αναδύονται λεπτομέρειες που συνθέτουν το παζλ των φωτογραφιών του. Ο φακός του συλλαμβάνει γυμνούς, εξαθλιωμένους από την πείνα, σωριασμένους στη μέση του δρόμου ή στα στραπατσαρισμένα κράσπεδα των πεζοδρομίων, άβουλους και θλιβερούς, ανθρώπους χωρίς ηλικία. Οι γύρω πολυκατοικίες και οι χαλασμένοι τοίχοι είναι τα όρια των αυτοσχέδιων σπιτιών τους, οι κολόνες του δρόμου, τα παγκάκια, τα πεζούλια των παραθύρων, τα σκαλοπάτια των σπιτιών είναι τα παραμορφωμένα έπιπλά τους.

Οι φωτογραφίες αυτές λόγω θέματος - κάτι που μπορεί να διαφεύγει από τον Φάις - υπαινίσσονται την κοινωνική ανωτερότητα των θεατών σε σχέση με τους θεώμενους και προσδιορίζουν τους «άστεγους» ως ανίσχυρους και παθητικούς μέσα στην αθλιότητά τους. Και ενώ η πρόθεση του Φάις σαφώς δεν είναι να παρουσιάσει άμεσα τα βάσανα ή την κοινωνική ανισότητα, ωστόσο οι διαφορές της κοινωνικής τάξης και κατάστασης, της απόστασης μεταξύ του φωτογράφου και των εικονιζομένων αναπόφευκτα εισάγουν στοιχεία προσωπικής κρίσης και τοποθέτησης μέσα στα δρώμενα των σκηνών. Οι φωτογραφίες της Πόλης στα γόνατα σκοπεύουν σε μια «φυσική» αντικειμενικότητα, καθώς η γωνία λήψης είναι στο ύψος της ζωής αυτού του κόσμου, που είναι είτε ξαπλωμένος είτε γονατιστός, κοιτάζοντας κυριολεκτικά και μεταφορικά με το κεφάλι κάτω στις δύσκολες αυτές συνθήκες, στο βάθος του χάους του, την κατάστασή του. Πράγματι κανένα πρόσωπο των φωτογραφιών δεν κοιτάζει τον φακό, κανένας ίσως δεν ξέρει ότι φωτογραφίζεται, και η μηχανή δείχνει να σέβεται απολύτως την άθλια ζωή τους.

Το βιβλίο αποτελεί μια σύγχρονη εικονογραφημένη ιστορία φρίκης, μια μαρτυρία που αγγίζει την οδυνηρή πραγματικότητα ενός κόσμου που ζει εξόριστος και αποκλεισμένος, που έχει αντιστρέψει το μέσα με το έξω, και ο Φάις ανοίγει την πόρτα για να τη δούμε. Αυτή η κοινωνική περιθωριοποίηση όμως είναι πολύ δύσκολο να παρουσιάσει φωτογραφικό ενδιαφέρον γιατί η πραγματικότητα που περιγράφει είναι τόσο καθοριστικά σκληρή και τα περιγράμματά της τόσο έντονα, ώστε θα πρέπει μέσα από μεγάλη φωτογραφική μαεστρία να «ξεχαστεί» η όψη του θεώμενου, για να γίνει φωτογραφική υπέρβαση.



Νίνα Κασσιανού (ερευνήτρια φωτογραφικών αρχείων)

ΤΟ ΒΗΜΑ , 23-02-2003