Φιλοδοξίες κήπου

Διακειμενικά ταξίδια στη μυθολογία και τη λογοτεχνία. Τολμηρές διεισδύσεις στα παράδοξα και στις αντιφάσεις του αστικού τοπίου.
Ιστορίες που συνομιλούν με τους μύθους και τους συντηρούν καταργώντας τους: Από το φιλμ στο χαρτί. "Διαβάζοντας" ένα ντοκιμαντέρ για τον Ε.Χ. Γονατά. Οι εσωτερικοί μονόλογοι της μυθικής Ιφιγένειας και της Αριάδνης. Η συνομιλία ενός ομοφυλόφιλου με τον άλλο του εαυτό. Μια φανταστική συνέντευξη από τον Ροβινσώνα Κρούσο. Οι ταξικές διαφορές και η κοινωνικοποίηση ενός παιδιού. Η μοναξιά και το πένθος. Η ευθεία γραμμή που ενώνει τις Κόρες με μια χωριάτισσα. Η αφέλεια ενός παππού. Η ανάδυση από την κατάθλιψη. Ο παραλογισμός και η τρυφερότητα.

Ένα διαφορετικό πρόσωπο της Ευγενίας Φακίνου, η οποία στη μικρή φόρμα των διηγημάτων δε φαίνεται ν' ασφυκτιά, αλλά επικεντρώνεται στο ουσιώδες και αναδεικνύει κάθε φορά τις καίριες λεπτομέρειες.






ΚΡΙΤΙΚΗ



Αβυσσος χωρίζει τον Ε. Χ. Γονατά από τους επαγγελματίες συγγραφείς τής σήμερον, όχι μόνο ως προς τον τρόπο γραφής αλλά κυρίως ως νοοτροπία. Γι' αυτό και προκαλεί έκπληξη που μία πολυγράφος συγγραφέας όπως η Φακίνου, παραμυθού και γλαφυρή αφηγήτρια, η οποία συνηθίζει να γράφει τις ιστορίες της μια και έξω, καταπιάστηκε με έναν ολιγογράφο και στυλίστα, καθώς ήταν ο Γονατάς. Το γεγονός ότι τον επιλέγει για «ήρωα» στο τελευταίο της «διήγημα», προπαντός ο τίτλος που προκρίνει για το διήγημα αλλά και για τη στέγαση ολόκληρης της διηγηματικής της σοδειάς, φαντάζει σαν απαρχή μαθητείας, μέχρι και αλλαγή πλεύσεως. «Φιλοδοξίες κήπου», μια έκφραση του Γονατά που παραβάλλει τον χρόνο που χρειάζεται για να γίνει ένας κήπος με τον αναγκαίο για την ολοκλήρωση ενός βιβλίου. Θέλει χρόνια και δεκαετίες το μεγάλο έργο όπως και ένας κήπος, επαναλαμβάνει. Δεκαετίες χρειάστηκαν τα «βιβλιαράκια» του Γονατά και ας μη φθάνουν σε όγκο, όλα μαζί, ένα μυθιστόρημα σημερινών εκδοτικών προδιαγραφών.



Παράδοξος μικρόκοσμος



Στην τριακονταετία που η Φακίνου καταγίνεται με τη γραφή, την απορρόφησαν αρχικά τα παραμύθια και μετά τα μυθιστορήματα. Τα μόλις έντεκα διηγήματα που δημοσίευσε γράφτηκαν κατά παραγγελία, τα εννέα μέσα στην τελευταία δεκαετία, που καθιερώθηκε να ζητούνται από συγγραφείς κείμενα συγκεκριμένου θέματος και έκτασης, είτε για τις θερινές σελίδες εφημερίδων είτε για αφιερωματικούς τόμους. Πρώτη φορά επιλέγει μόνη της το θέμα ενός διηγήματος, αν και, κατ' εξαίρεση, δεν απλώνεται σε μια μυθοπλαστική αφήγηση αλλά δοκιμάζεται στη συρραφή, με ντοκουμέντα τα πεζά του Γονατά και το οπτικό υλικό από το «Παρασκήνιο» της 1ης Μαρτίου 1998, όταν η εκπομπή έκανε μια δεύτερη εκκίνηση, με τον Γονατά στην πρώτη τηλεοπτική του εμφάνιση να αποκαλύπτει στον φακό τον θαυμαστό και παράδοξο μικρόκοσμό του. Η Φακίνου αναπαράγει κομμάτια από το σπικάζ της εκπομπής, περιγράφει καταλεπτώς τον σκηνικό χώρο, εσωτερικά σπιτιού, εξωτερικά στον κήπο, ακόμη το ντύσιμο και τις κινήσεις του Γονατά, χωρίς να σχολιάζει. Μόνο, εντός παρενθέσεως, κάποιες επεξηγήσεις σε σημεία που της φαίνονται σκοτεινά ή και απορίες για τα ετερόκλητα αντικείμενα που μάζευε ο Γονατάς, καθώς και δυο - τρεις παρατηρήσεις περί ζωγραφικής που βρίσκουμε και σε άλλα διηγήματα της συλλογής, λόγω σχετικών σπουδών. Παρακολουθώντας την κάμερα εισέρχεται στον χώρο του Γονατά, γλιστρώντας στην επιφάνεια των πραγμάτων. Τα λόγια του Γονατά, ερεθιστικά για στοχασμό και αναστοχασμό, μένουν μετέωρα. Λεοπάρντι, Μπόρχες, Παπαδιαμάντης, Μπουνιουέλ. «Αυτοί είναι οι φίλοι μου» επιμένει εκείνος. Μάλλον δεν είχαν τους ίδιους φίλους, ούτε τις ίδιες αγωνίες. Στη σκηνή, που ο Γονατάς προβάλλει σε βίντεο τον Μπουνιουέλ, την προσοχή της τραβούν τα δόντια του ισπανού σκηνοθέτη που της φαίνονται σαν αλογίσια. Αν δεν μας προδίδει η μνήμη μας, ο Μπουνιουέλ παίζει με ένα περίστροφο σαν ερωτοτροπία αυτοχειριασμού.

Το τηλεοπτικό υλικό διανθίζεται με τα μικρά ποιητικά αφηγήματα του Γονατά, όπως τα αποκαλούσε ο φίλος του Δημήτρης Παπαδίτσας, στις επιστολές του, που εκδόθηκαν τον Μάιο του 2000 και φημολογείται πως βαίνουν προς πολτοποίηση. Δεν πουλάει ο Γονατάς, πόσο μάλλον ο Παπαδίτσας. Βραβευμένη των αναγνωστών η Φακίνου, τον σερβίρει σε μικρές δόσεις. Δεκαπέντε αποσπάσματα, χωρίς παραπομπές στα βιβλιάρια από τα οποία αντλήθηκαν, ως «περάσματα».



Κόποι και ξενύχτια



Προσφορότερα τα σύντομα της Κρύπτης του 1959 (έξι χωρία), ακέραια, με αποκεφαλισμένο τον τίτλο, τα εκτενέστερα του 1963, τέσσερα από το Βάραθρο και τρία από τις Αγελάδες, και για το τέλος δύο σπαράγματα από το πρώτο βιβλίο, τον Ταξιδιώτη του 1945 και την Προετοιμασία του 1991. Μένει ζητούμενο κατά πόσον δένουν με τις κουβέντες του Γονατά. Οταν, για παράδειγμα, ο Γονατάς μνημονεύει τους πεθαμένους φίλους, επιλέγεται ως συνοδευτικό το απόσπασμα από τον «Ταξιδιώτη», που αναφέρεται μεν στον θάνατο αλλά με την αισιόδοξη διάθεση του εικοσαετούς το 1945 Γονατά.

Κάπως έτσι προκύπτει το πρώτο μεταμοντέρνο διήγημα της Φακίνου. Για το υπόλοιπο βιβλίο απομένουν τα δημοσιευμένα, παραμυθικά και διδακτικά, τα περισσότερα σε μορφή προφορικής αφήγησης, συνυφασμένα με τον χρόνο της συγγραφής τους, αν και στη συλλογή αναδιατάσσονται σε μια προσπάθεια να εναρμονιστούν με τα σημερινά ενδιαφέροντα, όπως τα θέματα της ομοφυλοφιλίας και της γυναικείας ταυτότητας. Κατά τα άλλα, όπως συμβαίνει συνήθως στις συναγωγές κειμένων, η συστέγαση αναδεικνύει αδυναμίες που λανθάνουν στις κατά μόνας δημοσιεύσεις. Λ.χ. τα πρόσωπα των αφηγητών, είτε πρόκειται για την Ιφιγένεια, την Αριάδνη, τη συγγραφέα είτε για έναν νεαρό ομοφυλόφιλο, ουδόλως διαφοροποιούνται. Οπως λέει και ο Γονατάς, οι «φιλοδοξίες κήπου» απαιτούν τεράστιους κόπους και ξενύχτια. Ειδάλλως, μένουν φιλοδοξίες.



ΜΑΡΗ ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ

Το ΒΗΜΑ, 02/09/2007