Η μέθοδος της Ορλεάνης

Όταν η Aρέθα βρίσκεται μπροστά σε κινδύνους φανταστικούς ή πραγματικούς, βυθίζεται σε βαθείς ύπνους που διαρκούν μερόνυχτα. Oι γυναίκες του σπιτιού, προκειμένου να την προφυλάξουν από τους κινδύνους και τους ύπνους, την κλείνουν για χρόνια σ' ένα δωμάτιο με τέσσερα παράθυρα, σε πλήρη απομόνωση. Mοναδική της παρηγοριά ο Aντρέας που, αθεράπευτα ερωτευμένος μαζί της από τα παιδικά τους χρόνια, την προτρέπει να το σκάσει και να φύγουν μαζί. Eκείνη δειλιάζει, φοβάται και μαθαίνει να ξεφεύγει από τη μοναξιά με νυχτερινές πτήσεις και ατελείωτες συζητήσεις με τα φαντάσματα νεκρών γυναικών.

O φόβος μπροστά στην ελευθερία και η απώλεια της αγάπης μπορούν αργά αλλά συστηματικά να μετατρέψουν μια νεαρή γυναίκα γεμάτη ζωή σε σκιά του εαυτού της. Aρκεί η αγάπη για να την ελευθερώσει; Για να της δώσει τη δυνατότητα να κάνει το μεγάλο άλμα προς την ελπίδα και τον έρωτα; Προς τη ζωή, εντέλει;

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Τα βιβλία που διαβάζονται ευχάριστα και εύκολα αποσπούν εύλογα τη θετική προδιάθεση του αναγνώστη. Τα μυθιστορήματα της Ευγενίας Φακίνου οφείλουν την έλξη τους, σε μεγάλο βαθμό, στην αβίαστη ανάγνωσή τους. Πολυπρόσωπες συνθέσεις, πλούσια δράση, απρόσμενα και συχνά εξωλογικά επεισόδια, αναφορές σε γνωστές ιστορικές στιγμές, δυναμικοί και συνάμα οικείοι χαρακτήρες συγκαταλέγονται επίσης στις αρετές των βιβλίων της. Η Φακίνου, ύστερα από μια υπολογίσιμη συγγραφική παραγωγή, φαίνεται να έχει κατασταλάξει σ' έναν αναγνωρίσιμο τρόπο αφήγησης που παραπέμπει άμεσα στο παραμύθι. Η πολύχρονη άσκησή της στη γραφή παιδικών βιβλίων είναι εμφανής στα περισσότερα μυθιστορήματά της για ενήλικους. Γεγονός που άλλοτε ευεργετεί, ενώ άλλοτε υπονομεύει την αφήγηση. Στο πρόσφατο μυθιστόρημά της σκιαγραφεί την πορεία ωρίμανσης ενός κοριτσιού που μεγαλώνει έγκλειστο σ' ένα γυναικοκρατούμενο περιβάλλον. Και εδώ, ισχνές οι αντρικές παρουσίες και σκηνικός χώρος η περίκλειστη επαρχία. Η καλή κεντρική ιδέα και οι γρήγοροι ρυθμοί δεν μπορούν να αμβλύνουν την εντύπωση της επανάληψης δοκιμασμένων και επιτυχημένων συνταγών προηγούμενων βιβλίων.



Παθολογική δειλία



Η Φακίνου προσθέτει μία ακόμα γυναικεία φιγούρα στο πάνθεον των μυθιστορηματικών ηρωίδων της. Αυτή τη φορά ονομάζεται Αρέθα και πάσχει από παθολογική δειλία. Η γέννησή της κοστίζει τη ζωή τής μητέρας της. Ο πατέρας της δεν θέλει να την ξέρει και ταξιδεύει διαρκώς. Την Αρέθα τρέφει το γάλα μιας γειτόνισσας, με τον προτελευταίο γιο της οποίας αναπτύσσεται, ήδη από τη βρεφική της ηλικία, ένα ισχυρότατο δέσιμο. Ο σφοδρός έρωτας ανάμεσα στην Αρέθα και τον ομογάλακτο Αντρέα και τα ποικίλα εμπόδια που στέκονται στην ευόδωσή του απασχολούν το κύριο μέρος του μυθιστορήματος. Σοβαρότερο εμπόδιο ο παραλυτικός φόβος της Αρέθας για την ελευθερία. Από παιδί, όταν διαισθανόταν την απειλή ενός κινδύνου, έπεφτε σε πολυήμερο ύπνο. Ενας πιθανός πνιγμός, μια πέτρα που κατευθυνόταν στο κεφάλι της, η επίθεση ενός κόκορα, το τρύπημα μιας βελόνας κεντήματος τη ναρκώνουν πάραυτα. Στον τέταρτο ύπνο της αποφασίστηκε ο εγκλεισμός της σ' ένα δωμάτιο όπου καμία συμφορά δεν ήταν δυνατόν να την πλήξει. Πέρα, προφανώς, από τη μοναξιά. Οι γυναίκες του σπιτιού, η προγιαγιά, η γιαγιά, η γηραιά παρακόρη, που τη συντρόφευαν με αυτοβιογραφικές διηγήσεις από τα παλιά χρόνια, αρχίζουν να πεθαίνουν η μία μετά την άλλη, και η Αρέθα μένει να συμβιώνει μ' ένα περίεργο, αλληλοσυμπληρούμενο δίδυμο, τις δίδυμες θείες της. Η μία στρίγγλα, η άλλη πονόψυχη. Μολονότι στην αρχή υπέφερε από τη νοσταλγία της ανεξαρτησίας της και την επιθυμία απόδρασης, εξελικτικά η ηρωίδα βολεύεται στον περιορισμό της. Η Ωραία Κοιμωμένη, πληγωμένη από αδράχτι, κοιμήθηκε επί εκατονταετία μέχρι να την αφυπνίσει το φιλί ενός πρίγκιπα. Ο Αντρέας δεν θα χρειαστεί να περιμένει τόσο μέχρι η αγαπημένη του να ξεπεράσει τις φοβίες της. Η υπομονή του όμως θα δοκιμαστεί σκληρά. Ο επιβεβλημένος από τον πατέρα της γάμος της Αρέθας, η νοητική κατάρρευση της σιδηράς θείας της και ο θάνατος της καλόκαρδης, η άνομη εγκυμοσύνη μιας νεαρής ψυχοκόρης, με υπαίτιο τον -στα χαρτιά μόνο- σύζυγο της Αρέθας, αναβάλλουν διαρκώς την πραγμάτωση των ερωτικών προσδοκιών του. Η ηρωίδα, υποχείριο της ατολμίας της, αρκείται στη θέα των παραθύρων του δωματίου της και στις οικιακές έγνοιες. Ωστόσο, το αποκρουστικό πεπρωμένο της γεροντοκόρης που έζησε από κοντά, υπερνικά τα φαντάσματα και τα στοιχειά του μυαλού της και η Αρέθα με τρόμο ψυχής αποτολμά τη φυγή.



Γυναικοκρατούμενο παραμύθι



Η Φακίνου αποδίδει με παραστατικότητα και άνεση την πνιγηρή ατμόσφαιρα μιας περιχαρακωμένης κοινότητας του παλιού καιρού. Ο τόπος και ο χρόνος δεν προσδιορίζονται σαφώς. Μία νύξη για τους Βαλκανικούς Πολέμους και φευγαλέες αναφορές στο προσφυγικό ζήτημα, ως απόρροια της Μικρασιατικής Καταστροφής, εξαντλούν το ιστορικό πλαίσιο του μυθιστορήματος. «Τα μεγάλα γεγονότα, οι μεγάλοι πόλεμοι έφταναν σαν απόηχος στη μικρή πόλη», σημειώνει η συγγραφέας και ξεμπερδεύει με τη χρονική τοποθέτηση. Αλλωστε, το «μια φορά κι έναν καιρό» παραμένει ο κοινός χωροχρόνος όλων των παραμυθιών. Το περιβάλλον εκτύλιξης της ιστορίας εικονογραφείται στη λεπτομέρειά του. Γλαφυρές περιγραφές ζωντανεύουν καθημερινές ασχολίες, την κυριαρχία προλήψεων και δεισιδαιμονιών, τις παρακινδυνευμένες μετακινήσεις των εμπόρων, τις διαφορετικές απολαύσεις και τις εργασίες σε κάθε εποχή του χρόνου, τις μικροχαρές των παιδιών αλλά πρωτίστως τις γυναίκες, αφοσιωμένες στη φροντίδα του νοικοκυριού τους και στα ποικιλόμορφα καθήκοντα της επιβίωσης. Γυναικοκρατούμενο το βιβλίο, προσφέρει σε παραλλαγές το πορτρέτο της γυναίκας σε μητριαρχικές κοινωνίες, όπου τον πρώτο λόγο είχαν οι άντρες, αλλά οι γυναίκες μεθόδευαν την εφαρμογή αυτού του λόγου. Η Φακίνου τείνει πια να εξαντλήσει τις ελεγείες της στη μαχητικότητα, την πολυπραγμοσύνη και την ευρηματικότητα των ηρωίδων της που μεταφέρει από βιβλίο σε βιβλίο. Η τωρινή της πρωταγωνίστρια, τόσο ελκυστική με τις ιδιαιτερότητες της ιδιοσυστασίας της, πνίγεται μέσα στις δευτερεύουσες ιστορίες των θηλυκών που την περιβάλλουν. Ο ψυχικός της μετεωρισμός ανάμεσα στη φυγή και την προστασία των τεσσάρων τοίχων παραμερίζεται από επάλληλους, και κάποτε αναίτιους, εμπλουτισμούς της πλοκής. Η συγγραφέας νιώθει την ανάγκη να επινοεί συνεχώς περιστατικά για να δελεάσει τον αναγνώστη της, παραμελώντας τη γοητευτική της ιδέα, το φόβο της ελευθερίας. Περιορίζεται στην ασφάλεια ήδη αναπτυγμένων θεματικών σχετικά με την ενηλικίωση μέσα σε απομονωμένους μικρόκοσμους, με το κόστος και την ανταμοιβή των προσωπικών επαναστάσεων και τη δύναμη της θέλησης. Η Αρέθα προβάλλει σαν απόγονος της «Αστραδενής», της «Μεγάλης πράσινης», της Μερόπης, της Μαρίας ακόμα του «Ερως, θέρος, πόλεμος» και αυτή η πρόδηλη συγγένειά της με τις προκατόχους πρωταγωνιστικών ρόλων αφαιρεί από το χαρακτήρα της, πέρα από πρωτοτυπία, την αυθυπαρξία και την αυτοτέλειά του. Οι αντιδράσεις της γίνονται προβλέψιμες επειδή ακριβώς ολοένα κάτι θυμίζουν.

Σ' ένα παραμύθι για μεγάλους η διδακτική χροιά οφείλει να είναι κάπως ελεγχόμενη. Οσο καλά κι αν γνωρίζει η Φακίνου να ευχαριστεί τον αναγνώστη της με πολυκύμαντη δράση και να προκαλεί την αδημονία του με εμβόλιμες υποσχέσεις για περαιτέρω δράματα, δεν μπορεί να αντισταθεί στην ηθικοπλαστική ροπή τής γραφής της. Συνηθέστερα στην κατακλείδα των κεφαλαίων, αλλά ενίοτε και ενδιαμέσως της αφήγησης, ενεδρεύουν αποφθεγματικές ρήσεις, συμπερασματικές διδαχές ή αποστάγματα θυμοσοφίας που προκαλούν την απορία σχετικά τόσο με την αναγκαιότητά τους όσο και με την απλοϊκότητά τους. Αντιγράφω στην τύχη: «Δεν είναι όλα άσπρα - μαύρα. Δεν υπάρχουν χαρακτήρες εντελώς κακοί ή εντελώς καλοί», «η αγάπη είναι όλο αγκάθια αλλά και μέλι μαζί. Σε παρηγορεί και σε απελπίζει ταυτόχρονα», «Πώς έρχονται τα πράγματα στη ζωή. Αλλα λογαριάζεις, άλλα ονειρεύεσαι και συμβαίνει κάτι απρόσμενο που τα ανατρέπει όλα». Επίσης, δεν μου φαίνεται πολύ πειστικός ο τρόμος της εικοσάχρονης πια ηρωίδας για βρικόλακες, λυκάνθρωπους και λοιπά τέρατα που υποψιάζεται ότι θα της χιμήξουν όταν διαβεί την πόρτα. Τουλάχιστον δεν έχει δοθεί τέτοια έμφαση στα συμπτώματα υστερίας που διέγνωσε ο οικογενειακός γιατρός, ώστε να δικαιολογούνται ανάλογες διαταραχές της αντίληψης. Αλλά φυσικά κάθε παραμύθι χρειάζεται δράκους. Από την άλλη, θεωρώ υπερβολικά συχνές τις αναφορές στη χλωρίδα και την πανίδα. Σχεδόν σε κάθε συμβάν συμπρωταγωνιστούν πτηνά, έντομα και δέντρα όλων των κατηγοριών, τα οποία επιπλέον εμπνέουν γλυκερές παρομοιώσεις. Μία τελευταία, μικρής σημασίας, παρατήρηση, αφορά τον τίτλο. Αναμφίβολα ερεθιστικός, όπως η πλειονότητα των τίτλων στα μυθιστορήματα της Φακίνου, αλλά επίσης άσχετος (ή υπέρ το δέον συμβολικός) με το περιεχόμενο, διότι -σύμφωνα με το βιβλίο- παραπέμπει σε μέθοδο παρασκευής ξιδιού.

Ο γοητευτικός θεματικός πυρήνας και τα αφηγηματικά τερτίπια της Φακίνου δεν μπόρεσαν να στηρίξουν το μυθιστόρημα. Υπό αυτή την έννοια, η εύκολη ανάγνωσή του είναι οπωσδήποτε σημαντικό προτέρημα.



ΛΙΝΑ ΠΑΝΤΑΛΕΩΝ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 02/09/2005