Η υπόθεση Τζέην Έϋρ

Στον φανταστικό κόσμο που με μοναδική δεξιοτεχνία πλάθει ο Τζάσπερ Φορντ, η λογοτεχνία βρίσκεται στο κέντρο, όχι στο περιθώριο. Στον κόσμο αυτό, οι διαμάχες που χωρίζουν τους ανθρώπους δεν είναι κοινωνικές ή πολιτικές, αλλά λογοτεχνικές. Ποιος είναι ο πραγματικός συγγραφέας των έργων του Σαίξπηρ; Όντως ο Γουίλλιαμ, ή άραγε ο Φράνσις Μπέικον; Μήπως, πάλι, ήταν ο Κρίστοφερ Μάρλοου; Νά γιατί, όταν ο Αχέρων Άδης, ο δαιμονικός κακός του βιβλίου, απάγει την Τζέην Έυρ από το πρωτότυπο χειρόγραφο της Σάρλοτ Μπροντέ, με αποτέλεσμα όλα τα αντίτυπα που κυκλοφορούν να γεμίσουν από λευκές σελίδες, προκαλείται σάλος. Ο σατανικός κακοποιός αφήνει να εννοηθεί ότι κι άλλοι ήρωες έχουν σειρά. Ποιος θα είναι ο επόμενος; Ο Όλιβερ Τουίστ; Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων; Ή μήπως ο ίδιος ο Άμλετ; Μόνο μια γυναίκα μπορεί να σώσει τον κόσμο από τη «λογοτεχνική» καταστροφή. Η ατρόμητη, πολυμήχανη και βιβλιοφάγος ντετέκτιβ Επόμενη Πέμπτη. Ειδικότητά της, η προστασία των πρωτότυπων χειρογράφων των κλασικών έργων, η αποκάλυψη λογοκλοπών, η εξιχνίαση λογοτεχνικών εγκλημάτων. Η ηρωίδα μας, που τον αγώνα της παρακολουθούν όλοι με κομμένη την ανάσα, εισβάλλει με τη σειρά της στο χειρόγραφο, και με κίνδυνο της ζωής της προσπαθεί να σώσει την Τζέην Έυρ. Θα τα καταφέρει;

Με την Υπόθεση Τζέην Έυρ ο Τζάσπερ Φορντ εγκαινιάζει τη σειρά περιπετειών της Επόμενης Πέμπτης, στήνοντας ένα ιδιοφυές διακειμενικό παιχνίδι και προσφέροντάς μας ένα απολαυστικό, ευφρόσυνο μυθιστόρημα που αποτελεί ύμνο στη λογοτεχνία. Η Υπόθεση Τζέην Έυρ, και τα βιβλία με την ίδια ηρωίδα που ακολούθησαν, σημείωσαν τεράστια επιτυχία σε όλο τον κόσμο, με φανατικούς αναγνώστες που μέσα από το Διαδίκτυο συζητούν και σχολιάζουν όχι μόνο τις περιπέτειες της γοητευτικής ηρωίδας αλλά και τα ίδια τα κλασικά κείμενα στα οποία ο Φορντ αποτίει φόρο τιμής.

ΚΡΙΤΙΚΗ



Σε συνέντευξη που παραχώρησε ο συγγραφέας μετά την έκδοση του «Η υπόθεση Τζέην Εϋρ» -το πρώτο βιβλίο μιας σειράς με ηρωίδα την ντετέκτιβ Επόμενη Πέμπτη- εξηγεί τον λόγο που «παίζει» και παραποιεί κλασικά κείμενα της αγγλικής λογοτεχνικής παράδοσης, ισχυριζόμενος πως κάνει αυτό που πολλοί θα ήθελαν να κάνουν: να αλλοιώσουν όσα θεωρούνται ιερά και απαραβίαστα, όπως τα έργα του Σέξπιρ και του Ντίκενς που τους καταπίεσαν στα σχολικά τους χρόνια. Και πράγματι το μυθιστόρημα του Φορντ θα μπορούσε να έχει γραφεί από μια ομάδα σκανταλιάρικων παιδιών που εξαντλήθηκαν και βαρέθηκαν από τα μαθήματα της αγγλικής λογοτεχνίας και αποφάσισαν να τα προσαρμόσουν στον δικό τους κόσμο των κλεφτών και αστυνόμων, των κατασκόπων και των εξωγήινων, χρησιμοποιώντας έναν αριθμό τακτικών που συναντάμε και σε έργα επιστημονικής φαντασίας. Μόνο που στο μυθιστόρημα του Φορντ η λογοτεχνική φαντασία συχνά υπερβαίνει την επιστημονική, δηλαδή η πλοκή των κλασικών έργων και ο χαρακτήρας των πολυδιάστατων ηρώων τους παίζουν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη και στη δράση αλλά και στην ψυχοσύνθεση των δικών του ηρώων.

Εφαρμόζοντας, με χαριτωμένη ελαφρότητα, τις σύγχρονες μεταστρουκτουραλιστικές θεωρίες για την αυτονομία του κειμένου και την ελευθερία του αναγνώστη για παρέμβαση, ο Φορντ κατασκευάζει ένα παράλληλο σύμπαν όπου οι άνθρωποι έχουν τη δυνατότητα να κάνουν ένα πέρασμα από το μυθιστόρημα της αρεσκείας τους και αντίστροφα: οι ήρωες μπορούν να βγουν για λίγο και να κάνουν μια βόλτα στον δικό μας κόσμο και ενίοτε να σχολιάσουν ή να εκφράσουν το παράπονό τους για τον τρόπο που ο συγγραφέας διαχειρίστηκε την υπόθεσή τους.

Στα πρώτα κεφάλαια διαφαίνεται η αγωνία του Φορντ να κάνει όλους τους παράγοντες και τους επιμέρους συντελεστές να λειτουργήσουν: πράκτορες, τρομοκράτες, χρονοφύλακες, επόπτες, στρατιωτικοί, εφευρέτες, σατανικοί εγκέφαλοι, μυθιστορηματικοί χαρακτήρες και οι οπαδοί τους μας συστήνονται. Από τις πρώτες ήδη σελίδες παρελαύνουν πλήθος πληροφοριών που είναι δύσκολο να συγκρατηθούν από τον αναγνώστη. Στο δεύτερο μέρος, όταν αρχίζει επιτέλους να ασχολείται με την υπόθεση της δημοφιλούς ηρωίδας που εμπεριέχεται στον τίτλο του βιβλίου του, τίθενται σε εκκίνηση και οι ικανότητες του συγγραφέα να προβάλει τα χαρακτηριστικά της δικής του ηρωίδας και τις αντιστοιχίες της με την κλασική, υπερασπιζόμενος τα συμφέροντα και των δύο.

Η υπόθεση εκτυλίσσεται εν έτει 1985, σε ένα εναλλακτικό μυθιστορηματικό σύμπαν που ανακαλεί το δυστοπικό «1984» του Οργουελ. Στον κόσμο του βιβλίου η Βρετανία βρίσκεται σε πόλεμο με τη Ρωσία εδώ και 130 χρόνια στην περιοχή της Κριμαίας. Ζώα που έχουν εκλείψει, όπως τα ντόντο, είναι δημοφιλή κατοικίδια, η τηλεόραση και η κουλτούρα της δεν υφίστανται παρά μόνο για την ενημέρωση και η λογοτεχνία βρίσκεται σε περίοπτη θέση, μια αγαπημένη για όλους ενασχόληση, θέμα σοβαρών προβληματισμών και διενέξεων.

Μία από τις σοβαρές δημόσιες συζητήσεις αφορά την πατρότητα των έργων του Σέξπιρ και διεξάγεται ανάμεσα στα μέλη όλων των κοινωνικών τάξεων. Η πλαστογράφηση περίοπτων χειρογράφων αποτελεί κερδοφόρα επιχείρηση και ορισμένοι κάνουν περιουσία με ανάλογες δραστηριότητες, ενώ οι συμπλοκές ανάμεσα σε υπερρεαλιστές και ιμπρεσιονιστές κορυφώνονται και η φωνή των Μπεϊκονικών που είχαν στόχο να αποδείξουν ότι ο Φράνσις Μπέικον και όχι ο Σέξπιρ ήταν αυτός που έγραψε τα ωραιότερα έργα της αγγλικής γλώσσας, αποκτά μεγαλύτερη επιρροή. Ο έλεγχος και η καταστολή της λογοτεχνικής εγκληματικότητας είναι δουλειά μιας ομάδας λογοτεχνικών ντετέκτιβ, που είναι γνωστοί ως Λογοτεχνικοί, και σε αυτή ανήκει και η κεντρική ηρωίδα με το λογοτεχνίζον όνομα Επόμενη Πέμπτη. Στη μεταιχμιακή ηλικία των τριάντα πέντε, χωρισμένη εδώ και δέκα χρόνια, λόγω μιας παρεξήγησης, από τον άντρα που αγαπά και με πατέρα έναν Χρονοφύλακα που παρουσιάζεται για λίγα λεπτά με αλλόκοτες ερωτήσεις και ανεφάρμοστες συμβουλές, η Πέμπτη μοιάζει σαν να έχει βγει από τα X-files. Ως πρώην μέλος των ΕΑ-5 (Ειδικές Αποστολές Εντοπισμού και Σύλληψης) έχει την ελευθερία να πατάει τη σκανδάλη, αλλά διστάζει να κάνει η ίδια την πρώτη κίνηση, ιδιαίτερα όταν εμπλέκεται σε ένα θανάσιμο κυνηγητό ενός πρώην καθηγητή της, του αδίστακτου και εκδικητικού εγκληματία Αχέροντα Αδη, ο οποίος μπορούσε «να εξαπατήσει σε σκέψη, πράξη και εμφάνιση». Ο Αδης, που έχει ήδη διαπράξει 42 φόνους, είναι αδιαπέραστος από τις σφαίρες, μπορεί να πάρει διάφορες μορφές και να αφαιρεί τη βούληση των αντιπάλων του. Ο ίδιος κατόρθωσε όχι μόνο να απαγάγει το «Μάρτιν Τσάζελγουιτ», ένα πολύτιμο χειρόγραφο του Ντίκενς, αλλά και τον θείο της Πέμπτης, τον εφευρέτη της Πύλης της Πρόζας, η οποία προσφέρει στους ανθρώπους την ευκαιρία να γλιστρήσουν μέσα στις σελίδες ενός μυθιστορήματος. Την εφεύρεση αυτή την έχουν βάλει στο μάτι και μια εταιρεία με το όνομα Γολιάθ, η οποία θέλει να αποκομίσει επιπλέον οφέλη από τον Πόλεμο της Κριμαίας, αλλά και ο Αδης, ο οποίος στοχεύει στην εξολόθρευση διάφορων λογοτεχνικών χαρακτήρων, μία εκ των οποίων είναι και η αγαπητή σε όλους ηρωίδα της Σαρλότ Μπροντέ, Τζέιν Εϊρ. Η Πέμπτη έχει ήδη μια στενή σχέση με το βιβλίο, καθώς όταν ήταν παιδί και η φαντασία της δεν είχε ακόμα περιοριστεί, είχε βρεθεί στον τόπο της ιστορίας και είχε συναντήσει αυτοπροσώπως τον Ρότσεστερ, η δε αθέλητη παρέμβασή της είχε προωθήσει την εξέλιξη του βιβλίου. Επιπλέον, κατά την πρώτη της συμπλοκή με τον Αδη, ένα αντίτυπο της «Τζέιν Εϊρ» τής έσωσε τη ζωή, καθώς το είχε βάλει στο μπροστινό τσεπάκι στο ύψος του στήθους και εμπόδισε τη σφαίρα να της τρυπήσει το στέρνο. Η Πέμπτη, λοιπόν, θεωρεί πως είναι κατά κάποιον τρόπο προεπιλεγμένη από τη μοίρα για να προασπιστεί την ηρωίδα και να σώσει το βιβλίο από την καταστρεπτική μανία του Αδη, ο οποίος, έχοντας ήδη δολοφονήσει έναν δευτερεύοντα χαρακτήρα από το «Μάρτιν Τσάζελγουιτ», τώρα στοχεύει να προχωρήσει σε μεγαλύτερα θηράματα προκειμένου να αποσπάσει τεράστια ποσά από κάποιους αφοσιωμένους εραστές της λογοτεχνίας. Οταν καταφέρνει να κλέψει το αυθεντικό χειρόγραφο της «Τζέιν Εϊρ» και οι σελίδες από όλα τα αντίτυπα του βιβλίου αδειάζουν, η Πέμπτη αναλαμβάνει την ευθύνη να αποκρούσει τα δαιμόνια σχέδιά του για τον ήρωα και την ηρωίδα του μυθιστορήματος και μεταφέρεται μέσα από την Πύλη της Πρόζας στο Θόρνφιλντ Χολ, στο σπίτι όπου εκτυλίσσεται το μυθιστόρημα, παρεμβαίνοντας με τρόπο αποτελεσματικό, την κρίσιμη στιγμή.

Στο τέλος η Πέμπτη κατορθώνει, όχι μόνο να σώσει την Τζέιν, αλλά και να διορθώσει μια «αδυναμία» του μυθιστορήματος που είχε απογοητεύσει κριτικούς και αναγνώστες εδώ και εκατόν πενήντα χρόνια. Αυτή η παρέμβασή της έχει θετικό αντίκτυπο και στη δική της ζωή και βρίσκεται, όπως και η μυθιστορηματική ηρωίδα, στην αγκαλιά του αγαπημένου της.

Οσο προχωρεί η εξέλιξη της πλοκής το μυθιστόρημα αποκτάει ταχύτητα και ενδιαφέρον. Το πλήθος των πληροφοριών και τα υπερβολικά στον αριθμό τεχνάσματα σταδιακά υποχωρούν και αρχίζουμε να απολαμβάνουμε περισσότερο τη δημιουργική φαντασία του συγγραφέα.

Στον κόσμο του Φορντ εκπληρώνεται το πιο τρελό όνειρο των θεωρητικών της λογοτεχνίας: το κείμενο υπερισχύει της πραγματικότητας. Γεμάτο από λογοτεχνικές αναφορές και αστείες παραποιήσεις, ορισμένες εκ των οποίων καταντούν υπερβολικές, καθώς διαφαίνεται πως ο συγγραφέας στην προσπάθειά του να γίνει διασκεδαστικός παρασύρεται από τον ίδιο του τον οίστρο. Το μυθιστόρημα απευθύνεται, κυρίως, σε αναγνώστες που απολαμβάνουν ένα ευφυές παστίς και είναι εξοικειωμένοι με τις μεταμοντέρνες θεωρίες, αν και ο συγγραφέας δεν διστάζει να αποδομήσει ακόμα κι αυτές. Προϋπόθεση για να μπεις στον κόσμο του είναι η αποδοχή πως όλα είναι μια φάρσα, αλλά, ακόμα κι έτσι, διακρίνεις πως αυτό που έχει περισσότερη σημασία είναι η ικανότητα αυτού που τη στήνει να σε εμπλέξει μέσα σε αυτή.

Η μετάφραση της Αγγελικής Παπαδοπούλου ακολουθεί το πνεύμα του συγγραφέα και η απόδοση των ονομάτων και των λογοπαιγνίων στη γλώσσα μας γίνεται δημιουργικά και διασκεδαστικά.



ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 07/09/2007