Σχεδιάζοντας σε εμπόλεμες ζώνες

Μεταξύ 28 και 30 Ιανουαρίου 1965, σαράντα ημέρες πριν την έναρξη της αμερικανικής χερσαίας επέμβασης στο Νότιο Βιετνάμ, ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης παρουσιάζει προφορικά στους εκπροσώπους της Κυβέρνησης του Νότιου Βιετνάμ, της Νομαρχίας της Saigon και της United States Operations Mission to Vietnam το Master Plan που είχε εκπονήσει το Γραφείο του για τη Μητροπολιτική Περιοχή της Saigon. Η παρούσα έρευνα επιχειρεί να ρίξει φως στις λεπτομέρειες αυτής της μελέτης, διαβάζοντάς την εντός του δραματικού ιστορικού της πλαισίου και διερευνώντας την εμπλοκή του Έλληνα πολεοδόμου/αρχιτέκτονα στο πρόγραμμα ειρήνευσης που εκείνη την περίοδο βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη στο Νότιο Βιετνάμ. Μπορεί το εν λόγω Master Plan να μην υλοποιήθηκε τελικά, μας βοηθάει ωστόσο να αναδείξουμε τα γεωπολιτικά επίδικα της εποχής, κατανοώντας τον μεταπολεμικό αστικό σχεδιασμό ως μία κεντρικής σημασίας στρατηγική του Ψυχρού Πολέμου. Η παρουσία του Γραφείου Δοξιάδη στη Saigon λειτουργεί, θα λέγαμε, ως ένα εγχειρίδιο κατανόησης αυτής της στρατηγικής λειτουργίας και γι' αυτό έχει σημασία να σταθεί κανείς στις λεπτομέρειές της. Συμπυκνώνει τα πιο καίρια σημεία αυτής της συζήτησης, παρέχοντάς μας ένα ασφαλειο-αναπτυξιακό παράδειγμα με επιστημολογικούς όρους. Μαρτυρά, ωστόσο, και κάτι ακόμα· μας δείχνει πως ο αστικός σχεδιασμός ως ψυχροπολεμική στρατηγική δεν παρείχε απλώς το αναπτυξιακό συμηλήρωμα της ασφάλειας, αλλά επιτελούσε ενίοτε μία απολύτως στρατιωτική και επιχειρησιακή λειτουργία. Η διερεύνηση της παρουσίας του Δοξιάδη στη Saigon επιθυμεί, λοιπόν, να πάει την κριτική συζήτηση για τον ρόλο των αρχιτεκτόνων/πολεοδόμων στην οικοδόμηση του μεταποικιακού κόσμου λίγο παραπέρα. Εστιάζοντας στις λεπτομέρειες αυτής της παρουσίας αποδεικνύεται πως η εμπλοκή της αρχιτεκτονικής και της πολεοδομίας στον περιβόητο πόλεμο ενάντια στον κομμουνισμό δεν ήταν μια ιστορία που περιορίστηκε απλώς στα όρια ενός ιδεολογικού πολέμου, ενός ανταγωνισμού αναπτυξιακών μοντέλων ή ενός kulturkampf· επιτέλεσε, επιπλέον, αμυντικούς και στρατιωτικούς ρόλους. Η παρούσα έρευνα υποστηρίζει, με λίγα λόγια, πως στο παράδειγμα της Saigon ο αστικός σχεδιασμός ως «ένα ισχυρό εργαλείο των πολιτικών του Ψυχρού Πολέμου» έλαβε μία απολύτως «θερμή» και κυριολεκτικά πολεμική σημασία. Στο πρόσωπο της Saigon το όριο ανάμεσα στον αστικό και τον στρατιωτικό σχεδιασμό έσβησε σαν μία εφήμερη χάραξη στην ανεμοδαρμένη άμμο.