Νέα Υόρκη, καλοκαίρι και μοναξιά

Ο Ερνέστος Καρρέρ, μακρινός απόγονος ενετικής οικογένειας της Κέρκυρας, με ρίζες στους Παλαιολόγους του Βυζαντίου -όπως ισχυρίζεται τουλάχιστον ο ίδιος- προικισμένος με τις αρετές του Οδυσσέα, τυχοδιώκτης, ναυτικός και φιλοπερίεργος, ξεκινάει για την Αμερική με σκοπό να την κατακτήσει. Σύντομα αντιλαμβάνεται ότι η ευφυία του (είναι καλός σκακιστής) και τα ισχυρά αποθέματα αυτοπεποίθησης που διαθέτει δεν αρκούν. Χρειάζεται η θεά Τύχη, η οποία του είχε χαμογελάσει σ' ένα ναυάγιο στις ακτές της Ινδίας και σε μια επίθεση καρχαρία έξω από την Αβάνα.[...]

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Οι πρώτες σελίδες του πρόσφατου μυθιστορήματος του Φίλιππου Φιλίππου (Κέρκυρα, 1948) μοιάζουν προέκταση της «συνομιλίας» του με τον Νίκο Καββαδία· συνομιλία που άνοιξε η μελέτη τού συγγραφέα για τον ποιητή («Ο πολιτικός Νίκος Καββαδίας», 1996) και συνεχίστηκε σε μια επιστολή που απηύθυνε στον τεθνεώτα σε περασμένη έκδοση της «Βιβλιοθήκης» (4/4/2003). Σ' αυτό το ανεπίδοτο γράμμα, ο συγγραφέας μοιράζεται με τον πνευματικό του σύντροφο τη νοσταλγία των περιπλανήσεών του κατά το διάστημα που ταξίδευε ανά τον κόσμο ως μηχανικός σε φορτηγά πλοία. Οι θαλάσσιες αναμετρήσεις του τωρινού του ήρωα απορρέουν τόσο από το ποιητικό σύμπαν του Καββαδία όσο και από βιωματικές αναπολήσεις. Ο Φιλίππου, έπειτα από έντεκα βιβλία, λογοτεχνικά και δοκιμιακά, ορισμένα από τα οποία ιδιαίτερα αξιοπρόσεκτα, γνωρίζει καλά πώς να αγκιστρώνει τον αναγνώστη στις σελίδες του. Με το παρόν μυθιστόρημα επιβεβαιώνει, μαζί με την αφηγηματική του ευχέρεια, τη διαρκή ανανέωση της θεματικής του. Κάθε νέο βιβλίο του αποτυπώνει μια διαφορετική αναζήτηση, ακόμα δε κι αν εύκολα εντοπίζονται τα κοινά στοιχεία μεταξύ των έργων του, το γεγονός αυτό δεν συνεπάγεται πληκτική επανάληψη των ίδιων μοτίβων. Από την καβαφική Αλεξάνδρεια, όπου ανίχνευε τις τελευταίες ημέρες του ποιητή, ο συγγραφέας μετατοπίζει τώρα την προσοχή του σε ένα εξίσου υποβλητικό και υπερδραστήριο κέντρο, του σύγχρονου κόσμου αυτή τη φορά, τη Νέα Υόρκη.



Η μητρόπολη των διαψεύσεων



Ο Ερνέστος Καρρέρ εγκαταλείπει τη γενέτειρά του, την Κέρκυρα, για να υλοποιήσει τις φιλοδοξίες του σε πιο ανοιχτούς ορίζοντες. Μετά τη δύσκολη παραμονή του σ' ένα φορτηγό πλοίο, που έληξε με το ναυάγιο του καραβιού και την επιβίωσή του από το συναπάντημα μ' έναν καρχαρία, αποφασίζει να δοκιμάσει τις δυνάμεις του στη στεριά. Μεταναστεύει στις Ηνωμένες Πολιτείες, πεπεισμένος για την αναγνώριση των σημαντικών δυνατοτήτων του· πεποίθηση ενισχυμένη από τις ενετικές ρίζες του, τη φημολογούμενη βυζαντινή καταγωγή του και την επιδεξιότητά του στο σκάκι. Μπρονξ, Μανχάταν, Κουίνς, Μπρούκλιν και Στάτεν Αϊλαντ τιτλοφορούνται τα πέντε μέρη τού μυθιστορήματος και σηματοδοτούν τους διαδοχικούς τόπους διαμονής του ήρωα στη Νέα Υόρκη. Η αλλαγή συνοικίας συμπίπτει με μια καταστροφή, συνηθέστερα ερωτικής φύσεως. Η μέγιστη αγωνία τού πρωταγωνιστή είναι να επιτύχει, να ξεφύγει όσο το δυνατόν γρηγορότερα από τη μιζέρια των μεταναστών. Για την εξασφάλιση πλαστής πράσινης κάρτας υποδύεται τον Κουβανό και αποφεύγει κάθε συναναστροφή με ομοεθνείς. Η εμβριθής μελέτη της αμερικανικής ιστορίας και οι καθημερινές σκακιστικές ασκήσεις τού προσφέρουν την ψευδαίσθηση της αφομοίωσης στην αμερικανική κουλτούρα και αυτοπεποίθηση, αντίστοιχα. Παρ' όλα αυτά, δεν γλιτώνει τη μοίρα των περισσότερων μεταναστών, την ωρομίσθια εργασία. Ωστόσο, δεν αποθαρρύνεται. Θεωρεί την απασχόλησή του ως ελαιοχρωματιστή προσωρινή αγγαρεία και οραματίζεται τη δική του επιχείρηση, άλλοτε σαν στέκι διανοουμένων κι άλλοτε σαν λατινοαμερικανικό μπαρ στο Χάρλεμ. Οι ελπίδες του τροφοδοτούνται από τα λαμπρά παραδείγματα που συναντά στις αναγνώσεις του, όσων διέπρεψαν στην Αμερική, με αφετηρία κοινή με τη δική του, το μηδέν. Ως σκακιστής πιστεύει στη μεθοδικότητα και το σωστό σχεδιασμό ενώ ως ονειροπόλος κάνει δεήσεις στην καλοτυχία. Στο πρόσωπο τριών γυναικών είδε την ευκαιρία για την οποία αδημονούσε. Και τις τρεις φορές διαψεύστηκε. Η υπολογισμένη στρατηγική του, οι προσπάθειες, δηλαδή, συναισθηματικού και οικονομικού ελέγχου των ερωμένων του προς διευκόλυνση της ανέλιξής του, αποτυγχάνουν οικτρά. Οι γυναίκες με τις οποίες εμπλέκεται αποδεικνύονται σαφώς πιο υστερόβουλες από τον ίδιο. Η Νέα Υόρκη αρχίζει να του δείχνει τα δόντια της. Η εντύπωση της δεκτικότητας των ξένων και της απρόσκοπτης ευόδωσης των προσδοκιών τους υπήρξε εξαιρετικά βραχύβια. Ελάχιστες χρηματικές απολαβές, μοναχικές περιπλανήσεις, φτωχά διαμερίσματα, μπίρες σε ύποπτα μπαρ και παρακινδυνευμένες συναναστροφές συνθέτουν τη νεοϋορκέζικη καθημερινότητα του ήρωα. Η δυσεξήγητη δολοφονία του μοναδικού του φίλου (ο Φιλίππου δεν απαρνείται τελεσίδικα την ιδιότητα του συγγραφέα αστυνομικών) επιτείνει το αίσθημα ανασφάλειας ενώ η χαοτική και πολλά υποσχόμενη μητρόπολη μοιάζει ολοένα και πιο εξουθενωτική. Με το προσωπείο του Κουβανού, την πλήρη εγκατάλειψη της μητρικής του γλώσσας και την απομάκρυνση από κάθε ελληνικό στοιχείο, γλιτώνει από την παγίδα της νοσταλγίας. Ο πρωταγωνιστής όμως, καταδικασμένος να σκοντάφτει σε ό,τι αποφεύγει, θα συναντήσει δύο Ελληνες, έναν επιπόλαιο μικροαπατεώνα και μία ελκυστική φοιτήτρια. Και οι δύο, με πολύ διαφορετικό τρόπο ο καθένας, θα τον σπρώξουν στο τελευταίο του τόλμημα.



Απολαυστική περιπέτεια σε γοητευτικό σκηνικό



Ο Φιλίππου οργάνωσε πολύ καλά την περιπέτειά του, μοιράζοντας την προσήλωσή του ανάμεσα στις αντιξοότητες του ήρωα και τη σκιαγράφηση της πολύμορφης πόλης. Η συσσώρευση των κακοτυχιών δεν έχει καμία υπερβολή. Αντιθέτως, και πειστική είναι και προσδίδει μια χροιά κωμικότητας στην αφήγηση. Μολονότι ο πρωταγωνιστής αντιμετωπίζει σοβαρές δυσχέρειες, τις οποίες αναλογίζεται με τη νηφαλιότητα ανθρώπου συγκροτημένου και καλλιεργημένου, οι συνεχείς αναποδιές του προκαλούν ιλαρότητα. Η ακατάβλητη αισιοδοξία του δέχεται άγρια πλήγματα, που ωστόσο δεν τραυματίζουν τη βεβαιότητα της επικείμενης επιτυχίας. Αυτή η εξισορρόπηση αμιγώς οδυνηρών συνθηκών με μια ματιά περιπαικτική ανήκει στις επιτυχίες του βιβλίου και οφείλεται στη σταθερή προσπάθεια του συγγραφέα να ελέγχει τη δραματοποίηση των αφηγούμενων. Τη συγκινησιακή φόρτιση αποτρέπουν οι άφθονες περιγραφές σεξουαλικών συνευρέσεων και πρωτίστως η γοητευτική αποτύπωση της ανεξάντλητης σε αντιφάσεις Νέας Υόρκης. Πόλη της σαγήνης, του τρόμου, της μοναξιάς, της ονειροπόλησης, των φαντασιώσεων και των παθών, πόλη επώασης και συντριβής του αμερικανικού ονείρου. Αναμφίβολα το πορτρέτο της Νέας Υόρκης υπερτερεί κατά πολύ αυτού του πρωταγωνιστή. Ο Φιλίππου σκιτσάρισε έναν χαρακτήρα τυχοδιωκτικής νοοτροπίας μέσα στο πλέον ενδεδειγμένο σκηνικό. Εναν τόπο που προσφέρεται για σκοτεινές περιπλανήσεις και κακοτράχαλα βιώματα αλλά και που εμπνέει το αίσθημα της παντοδυναμίας, των απεριόριστων δυνατοτήτων και των ισάριθμων ευκαιριών. Επίσης, μέσα από μικροεπεισόδια, ο συγγραφέας μας συστήνει χαρακτηριστικούς τύπους του υπερατλαντικού χωνευτηριού. Πρόσωπα ποικίλων ιδιοσυγκρασιών και προελεύσεων, ζωηρές, αυτόνομες προσωπογραφίες, μικρές αλλά ουσιαστικές ψηφίδες στην εικονογραφία της πόλης. Επιπρόσθετα, χωρίς να προδίδει τη βασική εστίαση της πλοκής, αναφέρεται σποραδικά στο παρελθόν των Ηνωμένων Πολιτειών, στην παρεμποδισμένη ενσωμάτωση των πρώτων μεταναστών και τη συμβολή τους στην κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη ενώ παράλληλα μνημονεύει διακεκριμένους Αμερικανούς καλλιτέχνες, συγγραφείς και μουσικούς, παρέχοντάς μας μια χορταστική θέα της αμερικανικής μητρόπολης.

Ο συγγραφέας στο προλογικό του σημείωμα ομολογεί τα δάνειά του (όπως άλλωστε συνηθίζει) από λογοτεχνικά έργα για την απόδοση ορισμένων σκηνών του μυθιστορήματος. Η πιο διασκεδαστική εφαρμογή της διακειμενικότητας εντοπίζεται στον δανεισμό της Μπίμπι από τη Σώτη Τριανταφύλλου. Ο πρωταγωνιστής θα αποτύχει επανειλημμένα να προσελκύσει τη νεαρή μπαργούμαν η οποία, όπως κι εκείνος, βαλτώνει σε μία άκρη της πόλης. Τέλος, οι ποικίλες βιβλιογραφικές αναφορές, τόσο στα μότο των ξεχωριστών μερών όσο και διά στόματος του φιλαναγνώστη ήρωα, καθώς και η παράθεση ερεθιστικών συνταγών, κερκυραϊκών και λατινοαμερικανικών, προστίθενται στον πλούτο του μυθιστορήματος.

Ο Φιλίππου παρουσίασε σε γρήγορους ρυθμούς μια απολαυστική περιπλάνηση, συναρμόζοντας με μέτρο στην ιστορία του ετερόκλητα στοιχεία, αντλημένα από μυθιστορηματικά είδη όπως η περιπέτεια, το οδοιπορικό, το αστυνομικό, το μυθιστόρημα αυτογνωσίας. Και μόνο το ότι η πολυσχιδής αφήγηση δεν πλατειάζει ούτε δυσαρεστεί στο ελάχιστο, αποτελεί έναν ισχυρό λόγο για να μην αφήσουμε το βιβλίο νωρίτερα από την τελευταία σελίδα.



ΛΙΝΑ ΠΑΝΤΑΛΕΩΝ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 19/08/2005