Ο θάνατος του Ζορμπά

Αίγινα, Αύγουστος 1941. Γερμανική κατοχή και αγώνας για την επιβίωση. Στο σπίτι του Καζαντζάκη καταφτάνει ο Ζορμπάς για να του προτείνει να επαναλειτουργήσουν το λιγνιτωρυχείο της Μάνης και να αναβιώσουν τις παλιές, καλές μέρες. Την ίδια εποχή, τον ερημίτη της Αίγινας επισκέπτονται η Γαλάτεια, η πρώην γυναίκα του, ο Άγγελος Σικελιανός, ο Κώστας Βάρναλης, η Μελίνα Μερκούρη, και μερικά άλλα πρόσωπα: ο Οδυσσέας Ελύτης, ο Νίκος Καββαδίας, ο Παντελής Πρεβελάκης. Κι ενώ ο Ζορμπάς παίζει το μπουζούκι του, οι συνδαιτυμόνες επιδίδονται σε ενδιαφέρουσες συζητήσεις περί έρωτος, ελευθερίας, δημοκρατίας, ποίησης και άλλων τινών...



Στο Θάνατο του Ζορμπά παρακολουθούμε τις τελευταίες ημέρες της ζωής, καθώς και τις στιγμές του θανάτου, του θρυλικού ήρωα που έγινε διάσημος χάρη στη λογοτεχνία και στον κινηματογράφο. Ο Φίλιππος Φιλίππου τον περιγράφει με συμπάθεια, τρυφερότητα, μα και σαρκασμό.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Πριν από κάμποσα χρόνια, όταν έγραφα την πολιτική βιογραφία του Νίκου Καββαδία, μου ήρθε η ιδέα να μυθοποιήσω ορισμένους λογοτέχνες, με πρώτο και καλύτερο τον Μαραμπού. Εγραψα λοιπόν το πρώτο μου διήγημα και είπα να συνεχίσω. (Μέχρι στιγμής, εκτός απ' αυτόν, έχω δημοσιεύσει διηγήματα με ήρωες τον Κουμανταρέα, τον Ρίτσο, τον Αλβέρτο Κοέν και τον Τζούλιο Καΐμη, ενώ έχω στο συρτάρι μου κάποια με τον Ελύτη, τον Καραγάτση, τον Τσιτσάνη, τον Μίκη Θεοδωράκη). Ηταν ένα λογοτεχνικό παιγνίδι που με γοήτευε. Ταυτόχρονα, άρχισα να σχεδιάζω ένα μυθιστόρημα με κεντρικό ήρωα τον Καβάφη και δευτεραγωνιστές τον Καζαντζάκη, τον Μαρινέτι, τον Καββαδία, τον Τσίρκα, την Κοτοπούλη. Το βιβλίο εκδόθηκε, οπότε μου άνοιξε η όρεξη. Μολονότι ελλόχευε ο κίνδυνος να τυποποιηθώ ως συγγραφέας που χρησιμοποιεί καταξιωμένα πρόσωπα για να εκφράζει τις εμμονές του, αποφάσισα να προχωρήσω ένα βήμα παραπέρα: να γράψω μυθιστόρημα στο οποίο «παίζει» ο ήρωας άλλου συγγραφέα. Ετσι, στο «Νέα Υόρκη, καλοκαίρι και μοναξιά» έβαλα σε «δεύτερο ρόλο» την Μπίμπι, ηρωίδα της Σώτης Τριανταφύλλου. Στη συνέχεια, σκέφτηκα να γράψω την ιστορία ενός δημοφιλούς ήρωα κι επέλεξα τον Ζορμπά.

Τυχαίνει τώρα ο Ζορμπάς να είναι υπαρκτό πρόσωπο. Λεγόταν Γιώργης και όχι Αλέξης, έδρασε στη Μάνη και όχι στην Κρήτη, και μυθοποιήθηκε από τον Νίκο Καζαντζάκη που συνεργάστηκε μαζί του σ' ένα μεταλλείο το 1917. Επομένως, είχα να περιγράψω έναν άνθρωπο κι όχι μια χάρτινη φιγούρα. Το μυθιστόρημα «Ο θάνατος του Ζορμπά» είναι ένα μείγμα μυθοπλασίας, ρεπορτάζ, συνεντεύξεων και ντοκουμενταρισμένων στοιχείων. Σε αυτό αφηγούμαι τις τελευταίες ημέρες του Γιώργη Ζορμπά, όπως έχουν καταγραφεί από εκείνους που τον γνώρισαν, επινοώντας διάφορες σκηνές, ώστε να καλυφθούν τα κενά των μαρτυριών. Η υπόθεση του μυθιστορήματος διαδραματίζεται στην Αίγινα, τον Αύγουστο του 1941, τον καιρό της Κατοχής, στο σπίτι του Καζαντζάκη. (Εναν μήνα αργότερα, τον Σεπτέμβριο, ο Ζορμπάς πεθαίνει στα Σκόπια.) Για χάρη του παιγνιδιού, εκτός από το ζεύγος Καζαντζάκη, βάζω στην πλοκή και άλλους ήρωες: τη Γαλάτεια, τον Σικελιανό, τον Βάρναλη, τη Μελίνα Μερκούρη, τον Ελύτη, τον Καββαδία, τον Πρεβελάκη. Το βιβλίο είναι γραμμένο σε τρίτο πρόσωπο, ωστόσο ανάμεσα στα κεφάλαια παρεμβάλλονται τα λόγια ενός αφηγητή, ο οποίος ερευνά τη ζωή του Ζορμπά. Ο αφηγητής μπορεί να είμαι εγώ, μπορεί να είναι κάποιος άλλος, τα γεγονότα που περιγράφονται μπορεί να είναι αληθινά, μπορεί και όχι. Πάντως, αν εξαιρέσουμε την παρουσία τόσων πολλών προσωπικοτήτων στην Αίγινα τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή, τα περισσότερα επεισόδια είναι πραγματικά, έχουν συμβεί, σε αυτά έχουν πρωταγωνιστήσει οι επώνυμοι «ήρωές» μου.

Για τις ανάγκες του βιβλίου έχω μιλήσει με πρόσωπα που γνώρισαν τον Καζαντζάκη, την Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, τον Γιάννη Μαγκλή, κι έχω συναντήσει δύο απογόνους του Ζορμπά: τον εγγονό του Νίκο Κεχάεφ, κάτοικο Αγίου Στεφάνου, και τη δισέγγονή του Κατερίνα Γκάιγκερ, που ζει στο Βελιγράδι. Τις απόψεις τους τις έχω καταγράψει με ακρίβεια. Για τις ίδιες ανάγκες επισκέφτηκα τον τάφο του Ζορμπά στα Σκόπια.

Η σκέψη πάνω στην οποία θεμελίωσα το μυθιστόρημα είναι η εξής: Ο Ζορμπάς που γνωρίζουμε θεωρείται ανυπότακτο πνεύμα, αλήτης και πλάνης, γλεντζές και χορευτής, λάτρης των θηλυκών. Κερδίζει τους πάντες με τη γενναιοδωρία και τη φιλοσοφική του στάση. Αυτός ο Ζορμπάς αξίζει μεν τον θαυμασμό μας, αλλά προδήλως είναι κατασκευασμένος. Με βάση τα στοιχεία που διαθέτω, ο αληθινός Ζορμπάς δεν ήταν όπως τον φανταζόμαστε, ήταν ένας απλός άνθρωπος· αυτόν περιέγραψα. Το λογοτεχνικό παιχνίδι συνεχίζεται...



ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΦΙΛΙΠΠΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 30/03/2007