Μητέρες

[...] Στο ανά χείρας πρόσφατο μυθιστόρημά της, η Φίλιπς πραγματεύεται τα περίπλοκα θέματα της μητρότητας, της γέννησης, του έρωτα και του θανάτου με μεγάλη συγγραφική τέχνη. Περιγράφοντας μια καθημερινότητα μελαγχολική και σκληρή, έτη φωτός μακριά από το αμερικάνικο όνειρο. Φωτίζοντας τα βαθύτερα ένστικτα κι αισθήματα, τις συγκρούσεις και τις αντιφάσεις που συνεπάγεται η ζωή της Κέιτ -της ηρωίδας- καθώς αυτή βιώνει την εγκυμοσύνη και τη μητρότητα ενόσω η μητέρα της πεθαίνει από καρκίνο. Μητέρα της μητέρας της στη φάση όπου η άρρωστη αδυνατεί να φροντίσει τον εαυτό της, η Κέιτ γίνεται ταυτόχρονα μητέρα του δικού της παιδιού, μεταβαίνοντας σχεδόν αστραπιαία από την μποέμικη ανεμελιά στην πιο σύνθετη πραγματικότητα.
Μια απατηλά γαλήνια ιστορία με θέμα τον κόσμο μας, έναν κόσμο όπου τα πιο σημαντικά πράγματα συμβαίνουν χωρίς αιτία, χωρίς εξήγηση και χωρίς δυνατότητα επιστροφής. Ένα βιβλίο για όσα συμβαίνουν μέσα μας όταν όλα όσα γνωρίζαμε έχουν χαθεί, την ώρα που συνειδητοποιούμε βίαια την αδυναμία μας και, συνάμα, την παράλογα μεγάλη δύναμή μας.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Στο «Μητέρες», όπως και στο «Μηχανές Ονείρων» («Εστία», Μτφρ. Λίζα Σαμλόγλου, 1984), οι χαρακτήρες της Αμερικανίδας Φίλιπς βρίσκονται διχασμένοι ανάμεσα στο όνειρο της αποκατάστασης και της οικογενειακής ευδαιμονίας και στο όνειρο της ελευθερίας και της φυγής. Οι ανήσυχοι αυτοί εραστές της περιπέτειας, αφού επιδόθηκαν στην αναζήτηση και την εξερεύνηση νέων τρόπων ζωής, παραμένουν στοιχειωμένοι από τις αναμνήσεις, τις οικογένειες τους και από τις μικρές πόλεις τους που χάθηκαν, μαζί με ολόκληρο τον κόσμο της νεανικής τους ηλικίας.

Η ηρωίδα του παρόντος μυθιστορήματος, παρ' ότι πρόκειται σύντομα να γίνει μητέρα και να φέρει στον κόσμο έναν γιο, πατέρας του οποίου είναι ένας άνδρας της απόλυτης επιλογής της, επανέρχεται συνεχώς στον κόσμο της παιδικής της ηλικίας και στον τόπο της, τα Απαλάχια, αλλά και στην εποχή που ταξίδεψε στην Ινδία. Το ταξίδι αυτό παρουσιάζεται καταλυτικό για τη μετέπειτα πορεία της ζωής της, αν και συνεχίζει να βασανίζεται από μια αίσθηση κατακερματισμού και απώλειας, παρά τη σιγουριά που διαθέτει τώρα η ζωή της, στην καινούρια της κατοικία σε μια ασφαλή συνοικία της Βοστόνης. Η αίσθηση αυτή βέβαια παρουσιάζεται απολύτως δικαιολογημένη, καθώς η εποχή που καταφθάνει στον κόσμο ο γιος της, συμπίπτει με την εποχή που η μητέρα της αρρωσταίνει βαριά από την επάρατη νόσο και προετοιμάζεται για την οριστική αναχώρησή της.



Η βασίλισσα της ασφάλειας



Στην καινούρια ζωή της η Κέιτ πασχίζει να εξισορροπήσει τη συνεχώς μεταβαλλόμενη διάθεση της, η οποία προκαλείται από την αλλαγή που επέρχεται στη ζωή της με την άφιξη του μωρού και τη συναισθηματική διαταραχή που της επιφέρει η ασθένεια της μητέρας της. Παρ' ότι η θέση της παρουσιάζεται ιδιαίτερα προνομιούχα και όπως την αποκαλεί ο μελλοντικός της σύζυγος είναι η «Βασίλισσα της ασφάλειας», βάλλεται από αδιάκοπες εσωτερικές καταιγίδες, οι οποίες προκαλούνται από την ακατάπαυστη εναλλαγή των συναισθημάτων που επιφέρει μια τέτοια αντιστροφή των ρόλων. Εχοντας ζήσει μια ελεύθερη ανεύθυνη ζωή -ποιήτρια που περιδιάβαινε τον κόσμο έχοντας το βάρος μονάχα του εαυτού της και την ευθύνη για την επιλογή των λέξεων για τα ποιήματά της- ύστερα από δύο ποιητικές συλλογές και το ταξίδι της στο Νεπάλ, αναλαμβάνει τη φροντίδα της μητέρας της, Κάθριν, που έρχεται από το Νότο για να περάσει το τελικό στάδιο της ασθένειας μαζί της. Αυτή την εποχή η σωματική της κατάσταση είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη, ενώ ταυτόχρονα βρίσκεται να συζεί με τον πατέρα του γιου της, ύστερα από έναν σύντομο δεσμό, ο οποίος, βγαίνοντας από έναν χωρισμό, έχει ήδη δύο αγόρια που είναι ιδιαίτερα καχύποπτα απέναντί της.

Σ' αυτό το οικογενειακού τύπου μυθιστόρημα η Φίλιπς με ιδιαίτερη μαεστρία ξεδιπλώνει τις κοινές ανθρώπινες ζωές σε όλες τους τις διαστάσεις, μιλάει για τις πλέον συνηθισμένες εμπειρίες με μια γραφή που διαθέτει μια παράξενη γοητεία, καθώς παρουσιάζει τους χαρακτήρες της να αγωνίζονται για την αποκωδικοποίηση των μυστηρίων της ζωής και των ασαφών μηνυμάτων που τους αποστέλλει. Η Κέιτ θεωρούσε τον εαυτό της ειδικό στη λήψη αλλά και χρήση αυτών των μηνυμάτων, λόγω της ενασχόλησής της με την ποίηση, αλλά παροπλίζεται από τις καθημερινές ενασχολήσεις, τα τρεχάματα και τις αγγαρείες, τα πάρτι γενεθλίων και τις επετείους και αγωνίζεται να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις αυτών που τη χρειάζονται. Η ποιήτρια αποσύρεται και δίνει τη θέση της στη μητέρα, (μητέρα του γιου της αλλά και μητέρα της μητέρας της), οι άλλοι δεν χρειάζονται πλέον τους στίχους της αλλά την πρακτική και συναισθηματική στήριξή της. Ο ρόλος της ποιήτριας υποχωρεί, καθώς ο εναλλακτικός κόσμος των λέξεων και των συνειρμών δεν έχει θέση ανάμεσα στα καθημερινά της καθήκοντα: «Η γέννηση και ο θάνατος ήταν τοπία άγνωστα, απάτητα για εκείνη. Με τα μάτια του νου είδε τον εαυτό της να περπατάει ξυστά ανάμεσα και στα δύο, απορώντας πώς έφτασε σε τούτη την ώριμη ηλικία χωρίς καμία από τις δύο εμπειρίες».



Πέρα από τη γλώσσα



Η ευτυχία της Κέιτ είναι ακάνθινη, η συνείδησή της διαστέλλεται και αγγίζει όλες τις προεκτάσεις των συναισθημάτων που της προκαλούν οι πρωτόγνωρες εμπειρίες της γέννησης και του θανάτου, οι οποίες μέσα της συνδέονται, και παρ' ότι δεν γράφει γιατί «οι λέξεις όταν βιάζεσαι μετατρέπονται σε τοίχους και σε κλείνουν μέσα», προεκτείνει το καθετί που της συμβαίνει με συμβολισμούς που βρίσκουν αναφορά στη λαϊκή κουλτούρα, στην προαστιακή μυθολογία και στα παραδοσιακά αρχέτυπα.

Η Κέιτ μεταμορφώνεται, μέσα από την εμπειρία της λοχείας, του θηλασμού και της φροντίδας του μωρού, σε κάποια «πέρα από τη γλώσσα», που παλεύει με την καθημερινή ρουτίνα και τον ατέρμονο αγώνα των οικιακών καθηκόντων, με τα παιδιά του συντρόφου της αλλά και τα δικά της συναισθήματα.

Η Φίλιπς, καταγράφοντας λεπτομερώς κάθε κίνησή της, δίνοντάς μας τη διάθεση και την αργή εξέλιξη της ηρωίδας της, επιχειρεί να κατασκευάσει μια δική της «Κυρία Νταλαγουέι», αντίστοιχη της Βιρτζίνια Γουλφ, αλλά δεν αποφεύγει την αίσθηση μιας κλειστοφοβικής και στατικής καταγραφής, καθώς οι χαρακτήρες της δεν μιλάνε στο πρώτο πρόσωπο αλλά μας απευθύνονται από την απόσταση του τρίτου. Προσφέρει, όμως, σελίδες με βάθος και στοχασμό, όπου και διαφαίνεται η ικανότητά της να ζωντανεύει το μυστήριο της κύησης, της μητρότητας και της γέννησης, ενώ ταυτόχρονα παρέχει την ονειρική σχεδόν κατάσταση στην οποία έχει υποπέσει η ηρωίδα μετά τη γέννα, όπου, λόγω των ορμονικών διαταραχών, επέρχεται και η κορύφωση των συναισθημάτων και των αναμνήσεων. Οταν όμως στρέφεται στην περιγραφή των πραγματικών γεγονότων της ζωής, στην προετοιμασία των πάρτι και στις οικιακές φροντίδες, η γραφή εξασθενεί και η κεκτημένη ορμή της αφήγησης υποχωρεί. Σ' αυτά τα σημεία η γραφή παραμένει άψυχη, ανίκανη να μετουσιώσει τις περιγραφές της καθημερινότητας, ώστε να αποκτήσουν και αυτές λογοτεχνική υπόσταση.



Προστάτιδα των ανήμπορων



Στα τελευταία κεφάλαια του μυθιστορήματος, όμως, όταν η συγγραφέας εστιάζεται στη σχέση μητέρας-κόρης και στη δύναμη του δεσμού τους, σε καθηλώνει. Οι σελίδες αυτές διαθέτουν μια αμεσότητα, την οποία στερείται το υπόλοιπο βιβλίο, και μια επίμονη αποφασιστικότητα να παρατηρήσει το σύνθετο μηχανισμό των στενών σχέσεων, την κλιμάκωση που επέρχεται με τον αποχωρισμό, τη θνητότητα, τη γέννηση και τις συναισθηματικές επιπλοκές.

Η ηρωίδα της Φίλιπς δίνει τη μάχη της να αποδεχθεί τον καινούριο της ρόλο και να αντεπεξέλθει με ανθρωπιά και κατανόηση, τη στιγμή που οι άντρες του σπιτιού, ο σύντροφος, τα δύο αδέλφια της και ο πατέρας της, παραμένουν σε απόσταση, ενισχύοντας την παραδοσιακή εικόνα, που θέλει τη γυναίκα να φροντίζει τους ανήμπορους και τους γέρους και να παρίσταται στα μυστήρια της γέννησης και του θανάτου.

Το τρυφερό αυτό μυθιστόρημα για τη μητρότητα -θέμα που δεν είναι εύκολο να διεκπεραιωθεί χωρίς να ολισθήσει σε μελοδραματισμούς και κοινοτοπίες- αναδεικνύει την ικανότητα της συγγραφέως να μιλήσει για τα καθημερινά και τα «ασήμαντα», προβάλλοντας τη σπουδαιότητά τους.

Η μετάφραση μεταφέρει προσεκτικά το ύφος και τη διάθεση του μυθιστορήματος καθώς και όλες τις λογοτεχνικές αναφορές που υπάρχουν στο κείμενο.



ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 30/08/2002