0
Your Καλαθι
Η φοβερή τροπή των πραγμάτων
Περιγραφή
Μπάσκετ, σεξ και κομμουνισμός θα μπορούσε να είναι ο τίτλος αυτής της μαύρης κωμωδίας που συνδυάζει την ανατολικοευρωπαϊκή στοχαστικότητα με το βρετανικό χιούμορ. Για τον Γιούρι και τους φίλους του, η ζωή στην Ουγγαρία της δεκαετίας του '50 έχει σχήμα κύκλου. Κι αυτό γιατί ακολουθεί μια μπάλα του μπάσκετ, το διαβατήριο για μια καλύτερη ζωή μακριά από τον Κόκκινο Στρατό και το Κόμμα. Η παρέα παίζει στην ομάδα της Ένωσης Σιδηροδρομικών, τη Λοκομοτίβ, κι ενώ δεν μπορεί να πει κανείς πως είναι διάσημοι, απολαμβάνουν τα προνόμια των αστεριών του τοπικού αθλητισμού. Μεγαλύτερες φιλοδοξίες δεν έχουν, καθώς η Ομάδα του Στρατού, για ευνόητους λόγους, φαίνεται να έχει κερδίσει το κύπελλο για πάντα. Η ομάδα του Γιούρι ξεκινάει το Νοέμβριο του '55 -μια χρονιά πριν από τα «γεγονότα της Ουγγαρίας- να συναντήσει τους αντιπάλους της. Θα παρακολουθήσουμε τη δραματική και αστεία τύχη της από το σημείο αυτό και μέχρι τον Οκτώβριο του '56, με πολλές αναδρομές στο τέλος του Β Παγκόσμιου πολέμου: οι περιπέτειες του Γιούρι, που είναι ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου, του Ρόκα, για τον οποίο το μπάσκετ είναι το μέσο για να σπέρνει τα γονίδιά του στη χώρα, και του Πάτακι, παιδικού φίλου του Γιούρι, αντανακλούν τις περιπέτειες της Ουγγαρίας και του υπαρκτού σοσιαλισμού.
ΚΡΙΤΙΚΗ
Ο 42χρονος Τίμπορ Φίσερ, γεννημένος στο Στόκπορτ της Αγγλίας, γόνος ούγγρων μεταναστών, πέτυχε με αυτό το πρώτο μυθιστόρημά του ένα μικρό θαύμα: δίχως να έχει ποτέ ζήσει στην Ουγγαρία, καταφέρνει να δώσει μια εξαιρετικά πειστική εικόνα της χώρας του και μάλιστα κατά την πλέον τραγική περίοδο της σύγχρονης ιστορίας της, που ξεκινά με τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και κλιμακώνεται στην επανάσταση του 1956. Ζωντανοί χαρακτήρες, τραγελαφικές λεπτομέρειες από την καθημερινή ζωή και ένα χιούμορ που διαβρώνει τα πάντα και αναδεικνύει με τον πλέον δραστικό τρόπο το πιο δραματικό, απ' ό,τι φαίνεται, στοιχείο των ολοκληρωτικών καθεστώτων: η καθημερινή δυστοκία, οι ελλείψεις, οι αδικίες, οι φυλακίσεις σε στρατόπεδα και τα βασανιστήρια, η πλήρης αναξιοκρατία, όλα αυτά που συνιστούν τις πιο τραγικές πλευρές τους, στην ουσία στερούνται σοβαρότητας. Το υποτιθέμενο πανίσχυρο «σύστημα» μοιάζει με κακοστημένη θεατρική παράσταση, ένα χάρτινο σκηνικό από γκριμάτσες και βαριεστημένες κουβέντες. Το χειρότερο, μοιάζει να λέει ο Τίμπορ, αυτό που απαξίωνε περισσότερο την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, ήταν ότι ακόμη και οι καταπιεστές, οι φανατισμένοι της εξουσίας, στην πραγματικότητα δεν πίστευαν σε τίποτε.
Θα πρέπει, για να κατανοήσει κανείς καλύτερα το πνεύμα του Τίμπορ Φίσερ, να έχει στον νου ότι οι περισσότερες από τις μετέπειτα χώρες του ανατολικού μπλοκ μεταπήδησαν στην κεντρικά ελεγχόμενη οικονομία δίχως τη θέληση της πλειονότητας του λαού τους. Το κομμουνιστικό σύστημα επιβλήθηκε εκ των άνω, απόρροια εν πολλοίς της περίφημης μεταπολεμικής μοιρασιάς ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση, με τη συνεργασία της Σοβιετικής Ενωσης και μιας μερίδας εντόπιων πολιτικών ηγετών. Στην Ουγγαρία π.χ. η παράταξη που ήταν αντίθετη στην αλλαγή του καθεστώτος, μολονότι δεν ήταν παρά συνονθύλευμα μη πεπειραμένων πολιτικών, έλαβε στις εκλογές που έγιναν μεταπολεμικά το ιλιγγιώδες ποσοστό του 56%. Αυτή η πραγματικότητα, εκτός όλων των άλλων, είχε ως αποτέλεσμα να απουσιάζει από τις χώρες αυτές εκείνο το οργανωμένο και έντονα ιδεολογικοποιημένο κομμάτι της κοινωνίας (όπως στη Ρωσία οι μπολσεβίκοι) που εμφυσούσε και στον υπόλοιπο πληθυσμό, τουλάχιστον κατά την πρώτη περίοδο, ένα αίσθημα αισιοδοξίας και συλλογικού σκοπού.
Σε αυτό λοιπόν το ιστορικό πλαίσιο τοποθετεί ο Φίσερ τους νεαρούς ήρωές του, τον Γιούρι και τον Πάτακι, μέλη της ομάδας μπάσκετ των σιδηροδρομικών υπαλλήλων που αλωνίζουν τη χώρα με την αμαξοστοιχία τους σκοτώνοντας τον χρόνο τους σε αγωνιστικές συναντήσεις για τις οποίες ουδείς ενδιαφέρεται εκτός αν πρόκειται για την παντοδύναμη ομάδα του στρατού. Η δράση εκτυλίσσεται από το 1955 ως το σημαδιακό 1956, με πολλές αναδρομές να διακόπτουν τη ροή της οι οποίες καλύπτουν το διάστημα από τα τέλη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου ως και το 1955. Στο κέντρο της αφήγησης είναι οι προσπάθειες κυρίως των προαναφερθέντων νεαρών να βρουν μια θέση σε μια κοινωνία που μοιάζει πλήρως αποσαθρωμένη και ταυτόχρονα να συναντήσουν τον έρωτα, από την πιο σαρκική και ενστικτώδη (Πάτακι) ως την πιο ρομαντική και συναισθηματική του εκδοχή (Γιούρι).
Συνολικά Η φοβερή τροπή των πραγμάτων (Under the frog είναι ο πρωτότυπος τίτλος) έχει τον χαρακτήρα συνάθροισης πολλών μικρών επεισοδίων που αποκαλύπτουν την παράλογη υφή της πραγματικότητας καθώς ταυτόχρονα τη σατιρίζουν. Το επεισόδιο, π.χ., στο ξεχασμένο χωριό Χάλας, με τον μισητό χωριάτη που μεταλλάχθηκε σε στέλεχος του κόμματος και νέμεται την πρώην εκκλησιαστική περιουσία, είναι ένα μείγμα θεάτρου του παραλόγου και παρωδίας σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Αντιστοίχως εύγλωττα είναι όλα τα επεισόδια που διακωμωδούν τον τρόπο λειτουργίας της μυστικής αστυνομίας και τον απόλυτο παραλογισμό που τη διέπει, όπως, π.χ., όταν ο ήρωας συλλαμβάνεται κατά λάθος και ωστόσο κρατείται στη φυλακή εξαιτίας της γραφειοκρατικής ακαμψίας.
Το μυθιστόρημα γίνεται περισσότερο μεστό και αποκτά το συναισθηματικό υπόβαθρο που έλειπε ως εκείνη τη στιγμή όταν έρχεται στο προσκήνιο ο έρωτας του Γιούρι με την Πολωνή Γιάντβινγκα. Πραγματική απογείωση ωστόσο αποτελεί η εξιστόρηση των γεγονότων της επανάστασης του '56, των ημερών ανάτασης και αισιοδοξίας ως την αιματηρή καταστολή της από τα σοβιετικά στρατεύματα. Μολονότι δοσμένα με αποδραματοποιημένο ύφος και όσο χιούμορ μπορεί να αντλήσει κανείς από μια τόσο τραγική κατάσταση, προσφέρουν, όπως και ολόκληρο το βιβλίο, μια πλούσια και πειστική ιστορική εικόνα.
Κώστας Κατσουλάρης
ΤΟ ΒΗΜΑ, 04-11-2001
ΚΡΙΤΙΚΗ
Ο 42χρονος Τίμπορ Φίσερ, γεννημένος στο Στόκπορτ της Αγγλίας, γόνος ούγγρων μεταναστών, πέτυχε με αυτό το πρώτο μυθιστόρημά του ένα μικρό θαύμα: δίχως να έχει ποτέ ζήσει στην Ουγγαρία, καταφέρνει να δώσει μια εξαιρετικά πειστική εικόνα της χώρας του και μάλιστα κατά την πλέον τραγική περίοδο της σύγχρονης ιστορίας της, που ξεκινά με τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και κλιμακώνεται στην επανάσταση του 1956. Ζωντανοί χαρακτήρες, τραγελαφικές λεπτομέρειες από την καθημερινή ζωή και ένα χιούμορ που διαβρώνει τα πάντα και αναδεικνύει με τον πλέον δραστικό τρόπο το πιο δραματικό, απ' ό,τι φαίνεται, στοιχείο των ολοκληρωτικών καθεστώτων: η καθημερινή δυστοκία, οι ελλείψεις, οι αδικίες, οι φυλακίσεις σε στρατόπεδα και τα βασανιστήρια, η πλήρης αναξιοκρατία, όλα αυτά που συνιστούν τις πιο τραγικές πλευρές τους, στην ουσία στερούνται σοβαρότητας. Το υποτιθέμενο πανίσχυρο «σύστημα» μοιάζει με κακοστημένη θεατρική παράσταση, ένα χάρτινο σκηνικό από γκριμάτσες και βαριεστημένες κουβέντες. Το χειρότερο, μοιάζει να λέει ο Τίμπορ, αυτό που απαξίωνε περισσότερο την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, ήταν ότι ακόμη και οι καταπιεστές, οι φανατισμένοι της εξουσίας, στην πραγματικότητα δεν πίστευαν σε τίποτε.
Θα πρέπει, για να κατανοήσει κανείς καλύτερα το πνεύμα του Τίμπορ Φίσερ, να έχει στον νου ότι οι περισσότερες από τις μετέπειτα χώρες του ανατολικού μπλοκ μεταπήδησαν στην κεντρικά ελεγχόμενη οικονομία δίχως τη θέληση της πλειονότητας του λαού τους. Το κομμουνιστικό σύστημα επιβλήθηκε εκ των άνω, απόρροια εν πολλοίς της περίφημης μεταπολεμικής μοιρασιάς ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση, με τη συνεργασία της Σοβιετικής Ενωσης και μιας μερίδας εντόπιων πολιτικών ηγετών. Στην Ουγγαρία π.χ. η παράταξη που ήταν αντίθετη στην αλλαγή του καθεστώτος, μολονότι δεν ήταν παρά συνονθύλευμα μη πεπειραμένων πολιτικών, έλαβε στις εκλογές που έγιναν μεταπολεμικά το ιλιγγιώδες ποσοστό του 56%. Αυτή η πραγματικότητα, εκτός όλων των άλλων, είχε ως αποτέλεσμα να απουσιάζει από τις χώρες αυτές εκείνο το οργανωμένο και έντονα ιδεολογικοποιημένο κομμάτι της κοινωνίας (όπως στη Ρωσία οι μπολσεβίκοι) που εμφυσούσε και στον υπόλοιπο πληθυσμό, τουλάχιστον κατά την πρώτη περίοδο, ένα αίσθημα αισιοδοξίας και συλλογικού σκοπού.
Σε αυτό λοιπόν το ιστορικό πλαίσιο τοποθετεί ο Φίσερ τους νεαρούς ήρωές του, τον Γιούρι και τον Πάτακι, μέλη της ομάδας μπάσκετ των σιδηροδρομικών υπαλλήλων που αλωνίζουν τη χώρα με την αμαξοστοιχία τους σκοτώνοντας τον χρόνο τους σε αγωνιστικές συναντήσεις για τις οποίες ουδείς ενδιαφέρεται εκτός αν πρόκειται για την παντοδύναμη ομάδα του στρατού. Η δράση εκτυλίσσεται από το 1955 ως το σημαδιακό 1956, με πολλές αναδρομές να διακόπτουν τη ροή της οι οποίες καλύπτουν το διάστημα από τα τέλη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου ως και το 1955. Στο κέντρο της αφήγησης είναι οι προσπάθειες κυρίως των προαναφερθέντων νεαρών να βρουν μια θέση σε μια κοινωνία που μοιάζει πλήρως αποσαθρωμένη και ταυτόχρονα να συναντήσουν τον έρωτα, από την πιο σαρκική και ενστικτώδη (Πάτακι) ως την πιο ρομαντική και συναισθηματική του εκδοχή (Γιούρι).
Συνολικά Η φοβερή τροπή των πραγμάτων (Under the frog είναι ο πρωτότυπος τίτλος) έχει τον χαρακτήρα συνάθροισης πολλών μικρών επεισοδίων που αποκαλύπτουν την παράλογη υφή της πραγματικότητας καθώς ταυτόχρονα τη σατιρίζουν. Το επεισόδιο, π.χ., στο ξεχασμένο χωριό Χάλας, με τον μισητό χωριάτη που μεταλλάχθηκε σε στέλεχος του κόμματος και νέμεται την πρώην εκκλησιαστική περιουσία, είναι ένα μείγμα θεάτρου του παραλόγου και παρωδίας σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Αντιστοίχως εύγλωττα είναι όλα τα επεισόδια που διακωμωδούν τον τρόπο λειτουργίας της μυστικής αστυνομίας και τον απόλυτο παραλογισμό που τη διέπει, όπως, π.χ., όταν ο ήρωας συλλαμβάνεται κατά λάθος και ωστόσο κρατείται στη φυλακή εξαιτίας της γραφειοκρατικής ακαμψίας.
Το μυθιστόρημα γίνεται περισσότερο μεστό και αποκτά το συναισθηματικό υπόβαθρο που έλειπε ως εκείνη τη στιγμή όταν έρχεται στο προσκήνιο ο έρωτας του Γιούρι με την Πολωνή Γιάντβινγκα. Πραγματική απογείωση ωστόσο αποτελεί η εξιστόρηση των γεγονότων της επανάστασης του '56, των ημερών ανάτασης και αισιοδοξίας ως την αιματηρή καταστολή της από τα σοβιετικά στρατεύματα. Μολονότι δοσμένα με αποδραματοποιημένο ύφος και όσο χιούμορ μπορεί να αντλήσει κανείς από μια τόσο τραγική κατάσταση, προσφέρουν, όπως και ολόκληρο το βιβλίο, μια πλούσια και πειστική ιστορική εικόνα.
Κώστας Κατσουλάρης
ΤΟ ΒΗΜΑ, 04-11-2001
Κριτικές
Δεν βρέθηκαν δημοσιεύσεις
