Το πλουσιόπαιδο και άλλες ιστορίες

Ο Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ περιγράφει στο έργο του, τη νεολαία της εποχής του σαν μια καινούργια γενιά, που καθώς μεγάλωνε, συνειδητοποιούσε πως όλοι οι θεοί είναι νεκροί, όλες οι μάχες έχουν ήδη δοθεί, και κάθε πίστη στον άνθρωπο είναι διασαλευμένη.
Τα αφηγήματα της συλλογής αυτής συλλαμβάνουν το πνεύμα εκείνης της γενιάς, με έξοχη επιδεξιότητα. Η Σκαλιστή γυάλα, το Πλουσιόπαιδο, η Πρωτομαγιά, το Ένα διαμάντι μεγάλο όσο το Ριτζ, μας μεταφέρουν σε μια προνομιούχο και φιλήδονη κοινωνία, όπου η αποτυχία, η απόγνωση και η τρέλα, πίσω από τη μουσική και τα γέλια, δεν παύουν να ψιθυρίζουν και να απειλούν τα πάντα.
Αυτά τα διηγήματα είναι από τα καλύτερα του Φιτζέραλντ, σφύζουν από την ευφυία, τη διεισδυτικότητα και τη συγκινησιακή δύναμη, που έκαναν τον συγγραφέα σύμβολο της Εποχής της Τζαζ.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Τυπική (φιτζεραλντική) περιγραφή. Νομίζω ότι και οι λιγότερο μυημένοι στη γραφή του «χρυσού» παιδιού των μεσοπολεμικών αμερικανικών γραμμάτων Φ. Σκοτ Φιτζέραλντ (1896- 1940) δεν θα δυσκολεύονταν, εάν έβρισκαν «λυτή» την προηγούμενη φράση, να αναγνωρίσουν την ταυτότητα του συντάκτη της. Χωρίς αυτό να σημαίνει, βέβαια, ότι ο συγκεκριμένος, Ευρωπαίος περισσότερο παρά υπερατλαντικός συγγραφέας, είχε προτείνει μια μανιέρα. Αλλά, όπως και να το κάνουμε, η ατμόσφαιρα της ποιητικής του είχε το καθαρό, ευδιάκριτο στίγμα της.

Τώρα, τι μπορούμε να αποστάξουμε σήμερα από το έργο ενός από τους θεωρούμενους κλασικούς, Αμερικανούς πεζογράφους ο οποίος συνέθεσε το μεγαλύτερο μέρος της δημιουργίας του στη γηραιά ήπειρο; Πριν αποφασίσουμε, ας θυμηθούμε χονδρικά με ποιες ...συστάσεις έχει περάσει στην παγκόσμια γραμματολογία η μορφή αυτή της Μπελ Επόκ: ως μία πένα που αποτύπωσε τη μεσοπολεμική κατάπτωση αξιών, την αυτοερήμωση, το ναυάγιο του American way of life, αν και όχι μόνον, το άκαρπο κυνήγι του κέρδους, το ατελέσφορο της απόλαυσης, την έλλειψη βάθους πεδίου μιας εξωτερικά ευημερούσης κοινωνίας κ.λπ. Παράλληλα ο Φ. Σ. Φ. έμεινε και ως ένας ιδιόρρυθμος, βιωματικός συγγραφέας, δηλαδή ως κάποιος που μεταμόρφωνε τις εμπειρίες του σε μυθοπλασίες, όχι γιατί του έλειπε η φαντασία -κάθε άλλο-, μα επειδή μόνο ζώντας έντονα ένιωθε ότι μπορούσε να ...εκτονωθεί καλλιτεχνικά. Θεωρώντας, με λίγα λόγια, ισότιμα μεγέθη το πίνειν ή το εράν με το γράφειν, τα έθεσε στην ίδια μοίρα -αν θέλετε και τα δύο εξίσου βασανιστικά, σε κάποιο βαθμό- και ακολούθησε μια πορεία μοιρασμένη ανάμεσα στην εξωτερίκευση και στο αντίθετό της.

Τι άλλο μας έχει μεταφέρει η μυθολογία των βιογραφικών/ ιδιοσυγκρασιακών στοιχείων του συμβόλου αυτού της εποχής της τζαζ; Φυσικά, δίπλα σε πολλά ακόμα, όλο το ανεκδοτολογικό υλικό της σχέσης του με τη θρυλική Ζέλντα, τη γυναίκα του, της οποίας το ψυχοπαθολογικό δράμα, καθώς και τη δική του περιπέτεια στο πλευρό μιας νοσηρής προσωπικότητας, περιέγραψε στις σελίδες του με μελαγχολική αυτοσυγκράτηση και τρυφερή παραίτηση. Δίπλα σε αυτό το ντεκόρ ένα άλλο, το φαντασιακό, συμπληρώνει την εικόνα. Η γραφή του, στο καθαρώς δημιουργικό επίπεδο, έχει να προτείνει ένα ανδρικό μοντέλο ελαφρώς εξιδανικευμένο, ενίοτε, που δεν διασταυρώνεται με το κάπως γειωμένο του θηλυκού. Ο αρσενικός, όταν δεν είναι κάποιο πρόσωπο διαβρωμένο από τη χλιδή, χρειάζεται την ψευδαίσθηση για να υποστηρίξει το συναισθηματικό του κόσμο και η ονείρευση πετυχαίνει την υπέρβαση μιας εφιαλτικής καθημερινότητας.

Συνοψίζοντας, θα έλεγα, απαντώντας στο εισαγωγικό ερώτημα για τη σημερινή δραστικότητα του Φ., ότι ο δημιουργός τού «Τρυφερή είναι η νύχτα» μάς παραδόθηκε παρεξηγημένος, μέσα από ωραίους πλην κενούς χαρακτηρισμούς. Να δεχτούμε γοητευτική και βολική την αποτίμηση που τον θέλει εκπρόσωπο μιας «καταραμένης γενιάς», αντίθετης σε ένα είδος ψυχρού καταναλωτισμού, στην ανερχόμενη μαζική κουλτούρα και σε έναν πραγματισμό, απότοκο της συντριβής της ουτοπίας περί ενός οικουμενικού οράματος την επαύριο του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Στην πραγματικότητα, όμως, χωρίς να ρισκάρουμε και πολύ, μπορούμε να κρατήσουμε απ' όλα αυτά την περίεργη σχέση του συγγραφέα μας με την μποέμ ζωή, από την οποία αντλούσε αντιφατικά αισθήματα, όπως υπαινίχτηκα ήδη. Οι ήρωες του Φιτζέραλντ ζουν στην καρδιά της απόλαυσης μελαγχολικά, με έναν παροξυσμό κάποτε, που, βέβαια, αποκαλύπτει ή και πολλαπλασιάζει το πρόβλημά τους. Αλλά αυτός ο τρόπος ζωής δεν παρουσιάζεται ως διέξοδος ή φυγή: είναι άποψη, ιδεολογία και δεύτερη φύση, ασχέτως εάν εντός αυτής της συμπεριφοράς τούς περιμένει η (αυτο)καταδίκη. Ναι, ο Φιτζέραλντ ήταν ένα διχασμένο άτομο, που πέρασε αυτό το χαρακτηριστικό του εντατικά σε ένα από τα καλύτερα μυθιστορήματά του, τον «Μεγάλο Γκάτσμπι», προβάλλοντας έναν προνομιούχο κοινωνικά ήρωα και το περιβάλλον του σε μια κρυφή, «διπλή οθόνη», παράλληλα με όσα μπορούσαν να ανατρέψουν αυτές τις αξίες. Αυτοβιογραφούμενος, δεν παρέλειψε οπωσδήποτε να μιλήσει για την άλλη όψη των πραγμάτων ή μάλλον γι' αυτόν τον εγγενή δαίμονα της αυτοκατάργησής τους, που σε βυθίζει στην απελπισία, καθώς αποκαλύπτεται το κενό στην κορυφή της σκάλας...

Εν προκειμένω, το «Πλουσιόπαιδο» είναι ένα από τα εφτά διηγήματα που απαρτίζουν τον τόμο. Γραμμένο το 1926, επαναλαμβάνει εν σμικρώ θα έλεγα το θέμα του «Γκάτσμπι». Πρωταγωνιστής της ιστορίας, ο νεαρός Ανσον, εκπρόσωπος της ανώτερης τάξης, που εκμεταλλεύεται τα προνόμιά του σκληρά. Πλην, όμως, τον πολιορκεί το άγχος ενός αόριστου, ενεδρεύοντος απειλητικού σκότους, το οποίο πρέπει να καταπολεμήσει πίνοντας ή ακόμα και μέσα από τις ανάλγητες εκδηλώσεις της υπεροψίας του. Και να μην είναι συναισθηματικά ανάπηρος, τουλάχιστον δεν δίνει την ευκαιρία στους άλλους να το αντιληφθούν: κυρίως στις γυναίκες, οι οποίες γι' αυτόν μοιάζουν ανίκανες να κατανοήσουν τους ενδοιασμούς του, όχι απέναντι στην ειδική φύση τους, αλλά όσον αφορά την ικανότητά τους να αντιληφθούν κι αυτές τη μοναδικότητά του. Από την άλλη, ο εγωτισμός του έχει θετικό πρόσημο, καθώς εκδηλώνεται με πράξεις υλικής συμπαράστασης προς τους φίλους του. Φυσικά η γενναιοδωρία του εξαντλείται στο πλαίσιο μιας συνειδητής ταξικότητας, η οποία εκφράζεται αμείλικτα σε επίπεδο ιδεολογίας: η ηθική του οφείλει να διδάσκει απαρεγκλίτως όσους παραβιάζουν τους συμβατικούς κανόνες της τάξης του. Τελικά, ο Ανσον δεν διαθέτει τον εαυτό του ελλείψει χρόνου, αφού συνομιλεί διαρκώς με το Εγώ του...



Βουβή κατανόηση



Πάντως ο Φ., όπως και στα υπόλοιπα κείμενα της συλλογής, παρατηρεί με βουβή κατανόηση το αδιέξοδο του ήρωά του, συμμέτοχος σε κάποιο βαθμό. Ο βαθύπλουτος ήρωας του «Ενα διαμάντι μεγάλο όσο το Ριτζ», μια μυθική φιγούρα σε ένα εξίσου απίστευτο σκηνικό (η βίλα του είναι κτισμένη σε ένα απλησίαστο αδαμάντινο βουνό), μπορεί να καταρρέει στο φινάλε υπό το βάρος της αίγλης του, αλλά δεν παύει να είναι μια άκρως ελκυστική προσωπικότητα, που θυμίζει κινηματογραφικούς ήρωες του Ορσον Γουέλς. Οσο για τη «Σκαλιστή γυάλα» δεν μένει καμία αμφιβολία σχετικά με τη «συμπαράσταση» του Φ. σε αυτό το οικογενειακό, αστικό δράμα, όπου τα πρόσωπα, πριν βυθιστούν στην ανυπαρξία, συνειδητοποιούν ότι στον χρόνο που τους έμεινε κάτι βαθύτερα διαταραγμένο δεν τους άνοιξε καλούς λογαριασμούς με την τύχη. Το ίδιο ισχύει και για το «Ο,τι απέμεινε από την ευτυχία», διήγημα απόγνωσης, στο οποίο το ίζημα έχει να κάνει με τη συνείδηση της υπεροχής τής φυσιολογίας έναντι των αισθημάτων, και όχι μόνο... Αλλά και στα υπόλοιπα τρία κείμενα το παρασκήνιο της τρέλας και της φθοράς είναι πιο ισχυρό από την εξωτερική όψη των πραγμάτων.

Οι εξαιρετικές εκδόσεις «Ερατώ» μάς πρόσφεραν, στην επιμελημένη αυτή μετάφραση, ένα έργο αποχρώσεων, μέσα από το βλέμμα ενός ευαίσθητου παρατηρητή από μια άβολη, λόγω συμμετοχής, θέση.



ΤΑΣΟΣ ΓΟΥΔΕΛΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 17/11/2006