Σμαρ

Το Σμαρ, ένα έργο το οποίο ο Φλωμπέρ έγραψε σε πολύ νεανική ηλικία, όταν βρισκόταν ακόμα στο Κολλέγιο, είχε θεωρηθεί επί μακρόν ένα απλό προσχέδιο του Πειρασμού του Αγίου Αντωνίου. Αυτό το «παλαιό μυστήριο», όμως, όπως ο ίδιος ο συγγραφέας το χαρακτηρίζει, το επηρεασμένο από το ρομαντισμό, δεν είναι ένα απλό πρόπλασμα του Πειρασμού. Είναι ένα πολύ ενδιαφέρον κείμενο, που εισάγει πολλά από τα σημαντικά θέματα που ο Φλωμπέρ θα επεξεργαστεί στη συνέχεια, από την ανία ως την κριτική των συμβάσεων και της κοινωνικής ζωής, και τα πραγματεύεται με τρόπο ιδιαίτερο, συναφή προς τα αριστουργήματα της ωριμότητάς του και μαζί πολύ διαφορετικό. Είδος μεικτό, που συναιρεί το θεατρικό με το αφήγημα, εξιστορεί την περιπέτεια ενός ερημίτη που νομίζει ότι έχει βρει το Θεό, ως τη στιγμή που συναντά τον Διάβολο. Και ταξιδεύει μαζί του στους αιθέρες, στον κόσμο και στα βάθη της ανθρώπινης ψυχής. Στα δεκαεφτά του χρόνια, ο Φλωμπέρ γνωρίζει ήδη πώς να κάνει το ταξίδι αυτό αξέχαστο για τον αναγνώστη.





Οι επιμελητές της δίτομης έκδοσης των Έργων του Flaubert δεν θεωρούσαν τα νεανικά και ανέκδοτα γραπτά του αυτόνομα λογοτεχνικά κείμενα, αλλά υλικό τεκμηρίωσης για τα σημαντικά, δημοσιευμένα έργα του. [...]Η εξέλιξη όμως των λογοτεχνικών σπουδών και η επανεξέταση του έργου του Flaubert ως όλου, με τα νέα εργαλεία της θεωρίας της λογοτεχνίας, οδήγησε στη νέα έκδοση των Απάντων του... που παρουσιάζει και σχολιάζει τα νεανικά γραπτά του Flaubert, του Σμαρ συμπεριλαμβανομένου, ως αυτόνομα πλέον κείμενα.

(Απόσπασμα από την εισαγωγή, σσ. 7, 8)

Το Σμαρ είναι ένα «παλαιό μυστήριο». Στην επιλογή αυτή τον Flaubert τον ωθεί μάλλον η ανανεωμένη παράδοση του «μυστηρίου» στον αγγλικό ρομαντισμό, παρά η παλαιά γαλλική παράδοση του «μυστηρίου» ως θρησκευτικού δράματος. Κυρίαρχη μορφή στην ανανέωση του παλαιού αυτού είδους είναι ο λόρδος Byron, με τα δύο «μυστήριά του» Κάιν και Γη και επουράνια. [...] Εξίσου αναμφισβήτητη είναι και η επιρροή του Quinet, παρότι πιο περιορισμένη και εστιασμένη. (Βλ. τη σκηνή του καθεδρικού ναού που μιλάει [σσ. 127-129, στον παρόντα τόμο). Σημαντική είναι και η επίδραση του Goethe, την οποία τονίζει ο Flaubert στο τέλος του Σμαρ. [...] Στο έργο, εύκολα επισημαίνει κανείς στοιχεία που παραπέμπουν ευθέως στον Φάουστ. (Βλ. την εναρκτήρια σκηνή, όπου ο Σατανάς προκαλεί τον Αρχάγγελο Μιχαήλ, η οποία παραπέμπει κατά κάποιον τρόπο στην πρώτη σκηνή του Φάουστ, στην οποία ο Σατανάς βάζει στοίχημα με τον Θεό ή τη σκηνή όπου ο Σατανάς συζητά με τον ερημίτη ενδεδυμένος ως δόκτορας, καθώς και η κατανομή των προσώπων και του διαλόγου στη σκηνή αυτή [σ. 27 στον παρόντα τόμο]).

(Απόσπασμα από την εισαγωγή, σσ. 18, 19)

Η σύγχρονη έρευνα, πάντως, έχει καταλήξει ότι το Σμαρ, πέραν της λειτουργίας του ως πρώτου σχεδίου για τον Πειρασμό του Αγίου Αντωνίου, συμπυκνώνει και πολλές άλλες θεματικές, που βρίσκονται στο επίκεντρο μεταγενέστερων αριστουργημάτων: τη θεματική της ανίας και του διαφορετικού, την οποία θα συναντήσουμε στη Μαντάμ Μποβαρύ• τη θεματική της επιστήμης και της γνώσης, την οποία το Σμαρ πραγματεύεται με τρόπο που παραπέμπει ευθέως στο Μπουβάρ και Πεκυσέ. Το σημαντικότερο όλων όμως είναι το γεγονός ότι το Σμαρ συμπυκνώνει την κοσμοαντίληψη του Φλωμπέρ, ο οποίος ενσαρκώνει αυτό το «mal du siθcle που τόσο ωραία ορίζει ο Renι Jasinski...

(Απόσπασμα από την εισαγωγή, σ. 23)