Ένα δωμάτιο με θέα

Η Λούσι Χάνιτσερτς, μια νεαρή Αγγλίδα, έχει μάθει να υπακούει στους κοινωνικούς κανόνες και τις συμπεριφορές που τις υπαγορεύουν πρόσωπα του περιβάλλοντός της, από τη νευρωτική ξαδέρφη της μέχρι τη μητέρα και τον αρραβωνιαστικό της. Όταν κατά τη διάρκεια των διακοπών της στη Φλωρεντία γνωρίσει τον Τζορτζ Έμερσον και τον πατέρα του, η ζωή της θα αλλάξει για πάντα.



Γραμμένο το 1908, το μυθιστόρημα αυτό του Ε. Μ. Φόρστερ, το οποίο μεταφέρθηκε στη μεγάλη οθόνη το 1985 από τον Τζέιμς Άιβορι, είναι μια εξαιρετική κοινωνική κωμωδία, ένα πνευματώδες σχόλιο στη βρετανική αστική τάξη των αρχών του 20ού αιώνα.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Στο «Ενα δωμάτιο με θέα», το τρίτο κατά σειρά μυθιστόρημα του Φόρστερ, που γράφτηκε το 1908, όταν ο συγγραφέας ήταν μόλις είκοσι έξι χρόνων, διακρίνονται όλα τα χαρακτηριστικά τα οποία αναπτύχτηκαν στα μετέπειτα μυθιστορήματά του («Χάουαρντς Εντ» και «Πέρασμα στην Ινδία»): η υπονόμευση των αξιών της ανώτερης μεσοαστικής τάξης και η τάση περιφρόνησης των υποκριτικών συμβάσεων και διακρίσεων, παρ' ότι ήταν και ο ίδιος μέλος αυτής της τάξης. Ο επαναστατικός ηδονισμός που προσδίδει στους χαρακτήρες του, ευθύνεται συνήθως για τη φυγή τους σε άλλους, πιο ελεύθερους τόπους, μακριά από το συντηρητικό περιβάλλον της Αγγλίας των αρχών του προηγούμενου αιώνα, ηδονισμός που πολλοί μελετητές του έργου του τον απέδωσαν στη μη κοινοποιημένη ομοφυλοφιλία του.

Το όνομα του έχει συνδεθεί με τον κύκλο του Μπλούσμπουρι, μια ομάδα καλλιτεχνών, διανοουμένων και συγγραφέων, οι οποίοι περιφρονούσαν το βικτοριανό καθωσπρεπισμό και εστιάζονταν στη σημασία της αισθητικής εμπειρίας. Η αναζήτηση της αισθητικής εμπειρίας χαρακτηρίζει και τους πρωταγωνιστές των έργων του Φόρστερ, οι οποίοι μέσα από τη ριζοσπαστική τους ατομικότητα εκφράζουν ελεύθερα τις ρηξικέλευθες απόψεις τους και δίνουν προτεραιότητα στις ανθρώπινες σχέσεις, οι οποίες ενίοτε δοκιμάζονται εντός των τειχών που εγείρονται γύρω από τα αστικά κέντρα, τόποι όπου οι περιορισμοί και οι προκαταλήψεις ευδοκιμούν.

Στα μυθιστορήματά του υπάρχουν πάντα και αντιπροσωπευτικοί χαρακτήρες των αξιών που περιφρονούσε, χαρακτήρες που ενσαρκώνουν το σνομπισμό, την εγκράτεια και τον κομφορμισμό της μεσαίας τάξης, οι οποίοι βρίσκονται σε διαρκή αντιπαράθεση με τους ανθρώπινους τύπους των δικών του ηθικών αξιών, τύποι προικισμένοι με αυθορμητισμό, ανιδιοτέλεια, πνευματικότητα -έστω και ακατέργαστη-, τολμηρή φαντασία, απροσποίητο ενθουσιασμό και οι οποίοι αναλαμβάνουν να καταγγείλουν τον ασφυκτικό και καταδικασμένο στη σήψη κόσμο στον οποίο αντιτίθενται.

Από τα πρώτα του μυθιστορήματα, βασικότερο πεδίο αντιπαράθεσης ανάμεσα στους χαρακτήρες είναι το συναισθηματικό, όπου οι ιδεολόγοι και τολμηροί κυριαρχούν απέναντι στους συντηρητικούς τυπολάτρες, θεματοφύλακες μιας στείρας παράδοσης που αξιώνει τη διατήρηση των ρηχών προκαταλήψεων. Στο «Ενα δωμάτιο με θέα» η απόφαση της κεντρικής νεαρής ηρωίδας Λούσι Χάνιτσερτς να επιλέξει τον άντρα που ξυπνάει τις αισθήσεις της, παρ' ότι αυτός είναι ταξικά «κατώτερός» της, από τον δήθεν διανοούμενο, ρηχό αρραβωνιαστικό της, είναι μια υγιής αντίδρασης, μια κατάφαση στη ζωή, καθώς η αγάπη «τής έδωσε την αίσθηση των θεοτήτων που συμφιλιώνονται, ένα αίσθημα που σήμαινε ότι κερδίζοντας τον άνθρωπο που αγαπούσε, θα κέρδιζε κάτι για όλον τον κόσμο».



Επίπεδοι και σφαιρικοί χαρακτήρες



Στο «Ενα δωμάτιο με θέα» -το πιο ρομαντικό, αλλά και το πλέον αισιόδοξο μυθιστόρημα του Φόρστερ- γίνονται σαφείς διαχωρισμοί ανάμεσα στους κλειστούς και τους ανοιχτούς χώρους, την επιφάνεια και το βάθος, τους μεσαιωνικούς και τους αναγεννησιακούς χαρακτήρες, αλλά και ανάμεσα στους επίπεδους και τους σφαιρικούς. Εδώ ο συγγραφέας θέτει σε εφαρμογή τις θεωρίες που αναπτύσσει στο πολυσυζητημένο δοκίμιό του «Aspects of a Novel», για τους επίπεδους (flat) και σφαιρικούς (round) χαρακτήρες: Οι σφαιρικοί χαρακτήρες είναι εκείνοι των οποίων οι ιδέες και η εσωτερική τους πραγματικότητα μεταβάλλεται ή εξελίσσεται παράλληλα με την πλοκή, εν αντιθέσει με τους επίπεδους, που παραμένουν σταθεροί, είναι οικείοι και άμεσα αναγνωρίσιμοι από τους αναγνώστες και συνήθως χρησιμοποιούνται από το συγγραφέα ως φερέφωνα πολυφορεμένων ιδεών, σκουριασμένων απόψεων, εσαεί αμετακίνητοι μέσα στο χρόνο και το χώρο.

Στο μυθιστόρημα, γραμμένο σε τρίτο πρόσωπο, σποραδικά παρεισφρέουν διαφοροποιημένες απόψεις τρίτων, οι οποίες προορίζονται στο να αποδώσουν την οπτική των χαρακτήρων που αντιτίθενται στις απόψεις του συγγραφέα-αφηγητή.

Από το πρώτο κεφάλαιο η Λούσι εκφράζει το αίτημά της καθαρά, έστω και αν αυτό θεωρείται προκλητικό για τους υπόλοιπους θαμώνες τής πανσιόν «Μπερτολίνι» στη Φλωρεντία, όπου έχει καταφύγει με την εξαδέλφη της, που τη συνοδεύει στο ταξίδι της στην Ιταλία: Επιθυμεί ένα δωμάτιο με θέα. Ενα δωμάτιο με άνοιγμα στον εξωτερικό κόσμο, μέσα από το οποίο η πόλη θα εισχωρήσει και θα την τροφοδοτήσει. Το αίτημά της θα προσφερθεί να της το ικανοποιήσει ένας κύριος, ο οποίος επιμένει να αλλάξουν δωμάτια. Οπως θα φανεί, αυτή θα είναι η πρώτη μιας σειράς αλλαγών που θα επέλθουν στη νεαρή κοπέλα και που θα την οδηγήσουν στην ολοκληρωτική της μεταμόρφωση από μια ανίδεη ύπαρξη σε μια γυναίκα που διεκδικεί, έστω και ασυνείδητα, την εκπλήρωση των επιθυμιών της. Η Λούσι προσωποποιεί τη νεαρή, ευεπίφορη στις αλλαγές γενιά που είχε εμφανιστεί στις αρχές του 20ού αιώνα και προοιώνιζε την αποδέσμευση από τους κοινωνικούς φραγμούς. Στην πανσιόν η Λούσι έρχεται σε επαφή με άλλους ταξιδιώτες, οι οποίοι ανήκουν σε διαφορετικά κοινωνικά στρώματα, και γνωρίζεται και με τον πατέρα και γιο Εμερσον, οι οποίοι της παραχωρούν τα δωμάτιά τους. Η πρόσβαση στη θέα συμπίπτει με την πρόσβαση σε καινούριες εμπειρίες και είναι ο γιος Εμερσον εκείνος που την προκαλεί να στρέψει το βλέμμα, να δει και να γευτεί τις διαφορετικές εκδοχές ζωής που υπάρχουν γύρω της και που απουσιάζουν από τους τουριστικούς χάρτες. Σε μια τους βόλτα η Λούσι γίνεται μάρτυρας ενός φόνου και έρχεται σε επαφή με το θάνατο, και σε μια εκδρομή τους στην εξοχή δοκιμάζει το αιφνίδιο ξύπνημα των αισθήσεων μετά το φιλί που της δίνει.



Η ώρα της ρήξης



Ακολουθεί η βιαστική αναχώρηση της Λούσι και της εξαδέλφης της και ο αρραβώνας της με τον Σεσίλ, έναν εξεζητημένο διανοούμενο, αμέσως μετά την επιστροφή της από την Ιταλία. Η Λούσι όμως δεν είναι πια η ίδια γυναίκα, η χώρα που της «έδωσε φως, της έδωσε και σκιά», κι ενώ προηγουμένως κατόρθωνε να δαμάζει το χάος του κόσμου χτυπώντας τα πλήκτρα του πιάνου, τώρα κυριεύεται από το ανικανοποίητο και πάσχει από μια διαρκή και όλο αυξανόμενη νευρικότητα, η οποία προκαλείται από τη σύγκρουση των προσδοκιών των ανθρώπων του περιβάλλοντός της με το δικό της αίτημα, ένα αίτημα που, ο συγγραφέας, αφήνει να εννοηθεί, δεν περιορίζεται στις ερωτικές της διεκδικήσεις, αλλά προεκτείνεται και στην αναζήτηση της αυτοπραγμάτωσής της.

Το « Ενα δωμάτιο με θέα», πέρα από κοινωνικό σχόλιο των ταξικών διαφορών και δομών της αγγλικής κοινωνίας, είναι και ένα μυθιστόρημα ενηλικίωσης, καθώς παρακολουθεί στενά την πορεία της κεντρικής ηρωίδας του. Επίσης, προβάλλει και σχολιάζει τις αντιθέσεις ανάμεσα σε κλειστούς και σε ανοιχτούς χώρους: στα δωμάτια η ατμόσφαιρα είναι ασφυκτική, οι αντιλήψεις όσων στεγάζονται αναπαυτικά μέσα σε αυτά είναι σκουριασμένες και η φαντασία τους περιορισμένη, ενώ, αντιθέτως, όσοι κυκλοφορούν στην ύπαιθρο και εκτίθενται στους κινδύνους, αναγνωρίζουν την ύπαρξη των μυστηρίων, είναι φορείς της ανανέωσης και κυνηγούν την υπόσχεση της εκπλήρωσης των επιθυμιών τους.

Το μεσογειακό τοπίο, η χαλαρότητα των ηθών και της διάθεσης, η ιταλική κουλτούρα αντιπαραβάλλονται στον ασφυκτικό συντηρητισμό της Αγγλίας και όσοι την εγκαταλείπουν, έξω από τα σύνορά τους, αφήνονται και βιώνουν πρωτόγνωρες εμπειρίες. Για τον Φόρστερ, όπως και για άλλους συγχρόνους του που ταξίδεψαν και έζησαν εκεί, η Ιταλία συμβόλιζε το ακατέργαστο και αυθεντικό πάθος, ήταν τόπος διαφυγής αλλά και μεταμόρφωσης, ο οποίος ενείχε την προοπτική της μετουσίωσης και απελευθέρωσης -προϋποθέσεις της δημιουργικότητας.

Δεν είναι τυχαίο που στην Ιταλία αλλάζουν δραματικά και οι απόψεις της Λούσι για τον κόσμο· η επαφή της με τη βία, όταν γίνεται μάρτυρας ενός φονικού σε κεντρική πλατεία, και η εμπειρία της αφύπνισης των αισθήσεών της, όταν δέχεται το φιλί του Εμερσον, την απομακρύνουν από τον αγγλικό καθωσπρεπισμό και τη ρίχνουν στην περιπέτεια της ζωής, που δεν είναι άλλη από την αναζήτηση της δικής της θέας, της δικής της θέασης του κόσμου.



ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 25/08/2006