Σύνορα στην άμμο

Ταγγέρη, 1935. Άρωμα Ανατολής, σκοτεινά σοκάκια, πολύβουα παζάρια, θορυβώδη καφενεία, φτηνός ερωτισμός και λάγνα βλέμματα. Άρωμα κινδύνου: συνωμοσίας, ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα, ύπουλα παιχνίδια εξουσίας και επιβίωσης. Η πόλη, μια φωλιά κατασκόπων και λαθρεμπόρων. Κάτι κακό προμηνύεται: η άνοδος της Ναζιστικής Γερμανίας και το στρατιωτικό πραξικόπημα ενάντια στην Ισπανική Δημοκρατία.
Μέσα στη θύελλα των γεγονότων, τρεις άνθρωποι θα βρεθούν παγιδευμένοι σ' ένα ερωτικό τρίγωνο. Ο Φίλιπ Κέριγκαν, απεσταλμένος των London Times στη Βόρεια Αφρική, έμπειρος δημοσιογράφος, απρόσιτος και σκεπτικιστής. Ο φίλος του, ο ενθουσιώδης λοχαγός και χαρτογράφος Αλόνσο Γκαρθές, παθιασμένος με την έρημο της Σαχάρας όπου πρόκειται να ταξιδέψει. Η Έλσα Κιντάνα, η μυστηριώδης και γοητευτική γυναίκα που προσπαθεί να ξεφύγει από το παρελθόν της. Το πάθος θα αποδειχθεί η άλλη όψη της προδοσίας. Ο έρωτας θα αποδειχθεί η άλλη όψη της καταστροφής...

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Το μυστήριο και η απεραντοσύνη της ερήμου λειτουργούν ως μεταφορά για την ψυχική ερήμωση των ηρώων του ατμοσφαιρικού μυθιστορήματος της Ισπανίδας Σουσάνα Φόρτες, καθώς ανίκανοι να διαγράψουν το παρελθόν τους καταφεύγουν στην εξωτική Ταγγέρη το 1935 και συναντώνται σε μια οριακή ιστορική στιγμή· συνάντηση που φέρνει στην επιφάνεια χρόνιες αλύτρωτες συγκρούσεις, τη ματαίωση των ονείρων τους και την αχανή ιδιωτική τους έρημο. Στο στήσιμο του σκηνικού της πόλης όπου και τοποθετείται η συνάντησή τους, διακρίνεται ένας μυστικός διάλογος με άλλα μυθιστορηματικά και κινηματογραφικά έργα απ' όπου -όπως τονίζει η συγγραφέας στο σημείωμά της- άντλησε την έμπνευσή της και το αρχικό της ενδιαφέρον για την έρευνα της επιρροής τής ερήμου σε ταξιδευτές της Δύσης. Εργα όπως η θρυλική «Καζαμπλάνκα», «Ο Λόρενς της Αραβίας», «Ο Αγγλος Ασθενής» και το «Τσάι στη Σαχάρα (Sheltering Sky)» και οι γοητευτικοί ήρωές τους της «δάνεισαν» στοιχεία για την κατασκευή των δικών της ηρώων.

Τα εξωτερικά γεγονότα, οι παρασκηνιακές συνωμοσίες και οι ανίερες συμμαχίες επηρεάζουν τη ζωή των τριών κύριων χαρακτήρων που βρίσκονται στην Ταγγέρη λίγο πριν από το πραξικόπημα ενάντια στην ισπανική δημοκρατία και την άνοδο της ναζιστικής Γερμανίας. Η συγγραφέας αναπαράγει την τεταμένη ατμόσφαιρα της πόλης ξεδιπλώνοντας τη ζωή τους και δίνοντας έμφαση στον τρόπο που επηρεάζεται η προσωπική μοίρα του καθενός από τη συνολική πορεία της εποχής του.

Στην Ταγγέρη, που είναι συγχρόνως «προθάλαμος του μέλλοντος και λημέρι του παρελθόντος», συναντώνται δύο άντρες με διαφορετική εθνικότητα, ηλικία και εμπειρία: Ο μεσήλικας Αγγλος δημοσιογράφος και ανταποκριτής της «London Times», Φίλιπ Κέριγκαν, κυνικός και σκεπτικιστής ο οποίος ανακαλύπτει πως στην πρεσβεία της χώρας του φτάνουν διάφορες πληροφορίες και φήμες για τη στρατιωτική συνωμοσία που σχεδιάζεται στην Ισπανία και που καθώς φαίνεται δεν απασχολεί ιδιαίτερα τη βρετανική κυβέρνηση και ο Αλόνσο Γκαρθές, ισπανός λοχαγός, παθιασμένος χαρτογράφος της Σαχάρας και ικανός παίκτης του πόκερ. Η φιλία των δύο αντρών βασίζεται τόσο στην αμοιβαία βαθιά εκτίμηση όσο και στις συγγενικές ιδιοσυγκρασίες τους, αν και η σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσά τους είναι περισσότερο σχέση δασκάλου - μαθητή, καθώς ο Κέριγκαν ως γηραιότερος και πιο έμπειρος έχει την τάση να εξηγεί και να υποδεικνύει πράγματα στον Γκαρθές.

Στην ανοιχτή αυτή πόλη, όπου οι χωρίς διάρκεια ειδήσεις δίνουν το ρυθμό, πλοία έρχονται από το πουθενά, τα «πεπρωμένα συνωστίζονται» και φιλοξενούνται πλήθη αυτοεξόριστων και τυχοδιωκτών, καταφθάνει μια μυστηριώδης γυναίκα, που αμέσως προσελκύει την προσοχή και των δύο αντρών. Η παρουσία της προκαλεί στη φλογερή ιδιοσυγκρασία του Γκαρθές ερωτικές φαντασιώσεις και τον ασίγαστο πόθο της προσέγγισης. Ο δε Κέριγκαν, παρά την αρχική του δυσπιστία, την παρατηρεί και εξετάζει όλες τις κινήσεις της. Οι δύο άντρες προβάλλουν στο πρόσωπό της τις δικές τους ερμηνείες, επιχειρώντας να επινοήσουν για την άγνωστη ένα πιθανό παρελθόν, καθώς η παρουσία της σ' αυτή τη γωνιά του κόσμου μοιάζει αδικαιολόγητη. Πρόκειται για την Ισπανίδα Ελσα Κιντάνα, η οποία περιμένει κάποιον στην Ταγγέρη που αναβάλλει την άφιξή του, καταδικάζοντάς τη σε αγωνιώδη αναμονή και στην αναπόληση των δραματικών γεγονότων που την ανάγκασαν να τραπεί σε φυγή από τη χώρα της για να αποφύγει τη σύλληψή της.

Σ' έναν χορό κι ενώ ο Γκαρθές τη φλερτάρει, την αναγνωρίζει ένας Ισπανός αξιωματικός, ο Ραμίρεζ, που την πλησιάζει και ζητά να της αποσπάσει ένα μεγάλο χρηματικό ποσό, καθώς αναγνωρίζει στο πρόσωπο της τη γυναίκα που καταζητείται από τις ισπανικές αρχές για δύο δολοφονίες, συμμετοχή σε βίαια επεισόδια και αντίσταση κατά της αρχής.

Για τον Γκαρθές η εντυπωσιακή Ελσα Κιντάνα ήταν το άγνωστο, «ο ανεξερεύνητος κόσμος, μια άγνωστη αχαρτογράφητη χώρα», και ο διάχυτος αισθησιασμός της καθώς και το μυστήριο της παρουσίας της τον σαγηνεύουν. Η εικόνα της και μόνο τον προκαλεί «να αφιερώσει τη ζωή του στο να επινοήσει ένα παρελθόν για ένα όνομα», όμως μετά την εξομολόγηση του έρωτά του στη γυναίκα, αναχωρεί για τη Σαχάρα, προκειμένου να εξερευνήσει και να χαρτογραφήσει άγνωστες περιοχές με τη συνοδεία του υπηρέτη του Ισμαήλ, πιστεύοντας πως έτσι μπορεί να κρατηθεί μακριά από την προσωπική του έρημο και την ένταση των συναισθημάτων του, αφήνοντας την Κιντάνα στα νύχια του εκβιαστή και στο φίλο του Κέριγκαν που αναλαμβάνει να την προστατεύσει. Ο Κέριγκαν ενώ διεξάγει κάποια έρευνα που αφορά τις παράνομες δοσοληψίες του Ραμίρεζ, ανακαλύπτει παράνομες δοσοληψίες ανάμεσα σε κάποιους στρατιωτικούς και στην ηγεσία του ναζιστικού κόμματος, που επιβεβαιώνουν τις υποψίες του πως σχεδιάζεται κάτι που θα λάβει χώρα στην Ισπανία με την ανοχή της δικής του χώρας. Ο ανταποκριτής φοβάται πως η Ισπανία βρίσκεται στα πρόθυρα εμφυλίου πολέμου και πως ο Ραμίρεζ που εκβιάζει την Ελσα Κιντάνα, είναι ο συνδετικός κρίκος μεταξύ των πραξικοπηματιών στρατιωτικών και της γερμανικής εταιρείας που έχει αναλάβει τον πολεμικό εξοπλισμό και πως η όλη επιχείρηση είναι κάτι παραπάνω από μια απλή συμφωνία μεταξύ του Γενικού Επιτελείου των ναζί και των Ισπανών φασιστών: Στο λιμάνι της Ταγγέρης καταφθάνουν τους τελευταίους μήνες πάνω από διακόσιοι τόνοι βόμβες, πολεμοφόδια και εκρηκτικά και η Αγγλία δεν είναι μόνον ενήμερη για όλα αυτά, αλλά με έναν ακατανόητο τρόπο δέχεται να οδηγηθεί η Ισπανία σε δικτατορία.

Ο Κέριγκαν, παρά τη δυσπιστία που είχε αρχικά εκφράσει για την Κιντάνα, γίνεται κατά την απουσία του Γκαρθές υπερασπιστής, προστάτης κι εραστής της, ώστε όταν αργότερα ο Γκαρθές επιστρέφει, βρίσκεται αντιμέτωπος με μια διπλή προδοσία.

Η συγγραφέας χρησιμοποιεί επιτυχώς τα ιστορικά γεγονότα σαν σκηνικό για να αποδώσει τον ταραγμένο ψυχισμό των ηρώων της, που μαστιγώνονται από την ανεμοθύελλα του έρωτα και παρασύρονται στη δίνη του. Ο έρωτας που φέρουν μέσα τους, είτε ως προσδοκία είτε ως διάψευση, διαθέτει μια αναλλοίωτη ουσία που απλώς αλλάζει μορφή ανάλογα με τους ανθρώπους που απευθύνεται. Κάπου γράφει πως «οι λέξεις είναι καθρέφτες των πραγμάτων», γεγονός που στο μυθιστόρημα επιτυγχάνεται με την ακρίβεια της γραφής της που καθρεφτίζει τις πλέον αμυδρές αλλαγές και μεταπτώσεις του πολύπλοκου ψυχισμού των ηρώων, μεταφέροντας στο χαρτί κάθε ανεπαίσθητη μεταβολή τους, προσδίδοντας στις περιγραφές της και στις κινήσεις τους αισθησιακό ρίγος και δημιουργώντας έναν εντυπωσιακό συγχρονισμό ανάμεσα στον εσωτερικό και τον εξωτερικό κόσμο. Οπως και στο προηγούμενο μυθιστόρημά της «Τρυφεροί και Προδότες», («Κέδρος», 2000), η γραφή της κατορθώνει να αποδώσει την ένταση και την πυκνότητα των συναισθημάτων τους καθώς και τη δοκιμασία που υφίστανται από τις εσωτερικές τους συγκρούσεις -γραφή που δεν αδικείται από τη μετάφραση της Βασιλικής Κνήτου.



ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 23/05/2003