Τρυφεροί και προδότες

Τρεις φίλοι ξαναζούν την εφηβεία τους στη σκιά μιας τραυματικής ανάμνησης. Η Ινές, παραδομένη σε μια απαγορευμένη σχέση με τον γοητευτικό καθηγητή της Λογοτεχνίας. Ο Μπάιρον, κρυφά ερωτευμένος μαζί της και πληγωμένος από την απόρριψη που δέχεται. Ο Μαρτίν, ανήσυχος θεατής και κρυφός ένοχος της τελικής πράξης του δράματος.
Κανένας δεν κατάλαβε τι συνέβη. Στην εφηβεία, εξάλλου, δεν έχεις χρόνο για εξηγήσεις. Κλέβεις χρόνο για να ζήσεις.
Δεκαοχτώ χρόνια μετά οι τρεις φίλοι ξανασμίγουν υπό το βάρος του ένοχου μυστικού. Ίσως τώρα μπορέσουν ν' αποκαλύψουν την αλήθεια. Ίσως τώρα μπορέσουν να καταλάβουν πως κάθε προδοσία μπορεί να κρύβει και μια τρυφερή αιτία...





ΚΡΙΤΙΚΗ



Η εφηβεία αποτελεί εύφορο μυθιστορηματικό τόπο, ως εποχή δραματικών και κρίσιμων εμπειριών και μεταγγίσεων, αλλά και ως το σημείο εκείνο της ανθρώπινης ζωής όπου διαμορφώνονται τα χαρακτηριστικά που καθορίζουν τη μετέπειτα εξέλιξή της. Σ' αυτή την ηλικία ανατρέχουν και οι τρεις ήρωες της Ισπανίδας Φόρτες για να ανιχνεύσουν την ατομικότητά τους μέσα από τα άχρονα τοπία της μνήμης και την ανάκληση άδηλων, αλλά κορυφαίων στιγμών, αλλά και για να επιβεβαιώσουν τη συνέχιση κάποιων θεμελιωδών αξιών στην ενήλικη ζωή τους. Η μεταφορά των άδηλων αυτών στιγμών στο συμβολικό είναι κατεξοχήν λειτουργία της ποίησης και οι ήρωες, σαν νεαροί έφηβοι, παρουσιάζονται αφοσιωμένοι οπαδοί της: Η ζωή γι' αυτούς αποκτά γοητεία ιδωμένη μόνο μέσα από το μεγεθυντικό φακό της ποιητικής γλώσσας, καθώς μονάχα εκεί αρθρώνεται η αγάπη τους για την περιπέτεια και η επιθυμία τους για την υλοποίηση του μύθου. Στην εφηβεία όλα μεγεθύνονται, το απόλυτο βιώνεται ως πρόκληση για να πλησιάσουν τους μυθιστορηματικούς και τους κινηματογραφικούς ήρωές τους, στους οποίους πασχίζουν να φανούν αντάξιοι, τολμώντας μέσα από μια αρχαϊκή ευαισθησία να παρακάμψουν κώδικες και κανόνες. Βιώνοντας την ευαισθησία σαν κάποιου είδους «εκστατικής διάχυσης», όπως δηλώνει και ο Σέλεϊ, που συχνά αναφέρεται ανάμεσα σε πλήθος άλλων ποιητών στο κείμενο, οι ήρωες της Φ. περνούν ολόκληρη την περιπέτεια που τους επιφυλάσσει το συναίσθημά τους, το οποίο παρουσιάζεται ταυτόχρονα και σαν δύναμη, δύναμη να αφεθείς στη σαγήνη και την επιρροή του μυστηρίου.

Ο τρόπος που χρησιμοποιεί η συγγραφέας σ' αυτό το τρίτο μυθιστόρημά της για να μεταφέρει την εμπειρία των τριών εφήβων, που εκστατικοί μεταλαμβάνουν την ποίηση του κόσμου, την τέχνη, τη φιλία, τον έρωτα και το θάνατο, είναι η ποιητική πρόζα. Γραφή που δεν διακρίνεται για την ευρωστία της πλοκής, αλλά κυρίως για τη χρήση της γλώσσας, τη μεταφορά εσωτερικών τοπίων, τη σχεδόν ιμπρεσιονιστική αναπαράσταση του κόσμου και την εστίαση κυρίως στον ιδιαίτερο τρόπο που οι ήρωες προσλαμβάνουν τα εξωτερικά ερεθίσματα. Το κείμενο της Φ. είναι σχεδόν εξ ολοκλήρου εμπνευσμένο από ποιητικά κείμενα και με ιδιαίτερη ευαισθησία απέναντι στους ήρωές της καταγράφει, σε κάθε πρόταση σχεδόν, τις διαθλάσεις της συνείδησης στο παρελθόν και το μέλλον.

Ακόμα και όταν τους συναντάμε ενήλικους πια, ζουν κυρίως συναισθηματικά, αφήνονται στους ανέμους της συγκίνησης και της παρόρμησης, χαρακτηριστικό της εφηβείας αλλά και της παράτασής της στην ενήλικη ζωή. Οταν συναντιούνται δεκαοχτώ χρόνια αργότερα, δεν φαίνονται ιδιαίτερα διαφοροποιημένοι και η ζωή του συναισθήματος φαίνεται να συνεχίζεται το ίδιο δυνατή.

Η Ινές επιστρέφει στο Σανταλέν, από το Λονδίνο όπου κατοικεί, για την πώληση του πατρικού της σπιτιού, αλλά και για να συναντήσει τους παιδικούς της φίλους, Μπάιρον και Μάρτιν, με τους οποίους, έφηβοι ακόμα, στις αρχές της δεκαετίας του '70 μοιραζόταν μια σοφίτα στο σπίτι του Μπάιρον, ο οποίος υιοθέτησε το όνομα του αγαπημένου του ποιητή. Εκεί, με έναν παράξενο συντονισμό, αυτοσχεδίαζαν ατάκες, μεταμφιέζονταν και υποδύονταν τους αγαπημένους κινηματογραφικούς και μυθιστορηματικούς ήρωές τους. Οι ρόλοι αυτοί τους ώθησαν σε επικίνδυνες διαδρομές, καθώς τους πρόσφεραν μύθους τους οποίους, όπως φαίνεται, δεν μπόρεσαν να αποποιηθούν στη μετέπειτα ενήλικη ζωή τους. Προσαρμόζοντας τους εαυτούς τους στις ζωές των ποιητών και στους ήρωές τους και απολαμβάνοντας την ποίηση ως μέσον μύησης στα μυστικά του έρωτα και της ζωής, αφήνονται στο δράμα που τους δίνει ταυτότητα, καθώς και από τα ίδια τα κείμενα μαθαίνουν πως δεν υπάρχει ποιητής που δεν διαθέτει το δικό του δράμα. Ετσι, όταν ήλθε ο καθηγητής Λογοτεχνίας Λάνσελοτ στο σχολείο τους, βρήκε πρόσφορο έδαφος: Ο Μπάιρον έγινε ο αγαπημένος του μαθητής, ο Μάρτιν, οπαδός του και η ανήλικη τότε Ινές, ο έρωτάς του. Κάποιος από τους τρεις, όμως, έστειλε ένα ανώνυμο γράμμα και τους κατέδωσε, με αποτέλεσμα την απόλυση του Λάνσελοτ και το θάνατό του σε αυτοκινητικό δυστύχημα την ίδια μέρα.

Η σκιά του θανάτου τού καθηγητή και ήρωά τους, η προδοσία και η ξαφνική διάλυση της σχέσης τους είναι και για τους τρεις μια τραυματική εμπειρία, αλλά και ο λόγος που επιδιώκουν να συναντηθούν δεκαοχτώ χρόνια αργότερα.

Παρακολουθούμε καθέναν από την εφηβική συντροφιά, ενήλικοι πια, να διηγείται τη δική του εκδοχή της κοινής τους ιστορίας, αλλά και την ατομική αντίδραση του καθενός στο γεγονός που, όπως μαθαίνουμε, επηρέασε και τους τρεις δραματικά. Εφαρμόζοντας την ιδέα της Ινές, ανασυνθέτουν αυτή την οριακή κοινή εποχή γράφοντας ημερολόγιο. Καθώς γράφουν, το παρελθόν τούς παρουσιάζεται σαν ένα δωμάτιο τρόμου. Ανιχνεύοντάς το, το πιο τρομακτικό δεν είναι η εμφάνιση του παλιού απαιτητικού εαυτού της εφηβείας, αλλά η υποψία της προδοσίας του, μέσα από τις εκπτώσεις και συμβάσεις που επιβάλλουν οι ισοπεδωτικές διαπραγματεύσεις της ζωής. Η παλιά εφηβική μελαγχολία γίνεται το μυστικό κίνητρο της νέας τους ρητορικής: αυτή τη φορά ακολουθούμε τον απολογισμό τους βήμα προς βήμα, σχεδόν κυκλικά.

Στο λυρικό αυτό μυθιστόρημά της η Φόρτες, πέρα από την περιγραφή της εφηβικής ιδιοσυγκρασίας, το καταφύγιό της στην τέχνη και το ναυάγιό της στις μοιραίες τραυματικές εμπειρίες, αποπειράται να αρθρώσει τις άδηλες στιγμές που καθορίζουν μια «καλλιτεχνική προσωπικότητα», στιγμές που γίνονται αναπόφευκτα άχρονες και συνεχίζονται από μόνες τους. Θα μπορούσαμε επίσης να πούμε πως πρόκειται για μια μυθιστορηματική εκδοχή του πεδίου όπου εδράζεται η πρώτη ύλη της γραφής. Και οι τρεις ήρωες ανιχνεύουν τη σχέση τους με το παρελθόν, με τη λογοτεχνία και τον εαυτό τους γενικότερα, γράφοντας... Η εφηβεία, πέρα από μια κρίσιμη περίοδο διαμόρφωσης της συνείδησης, είναι και χρόνος που συσσωρεύονται τα ερεθίσματα εκείνα απ' όπου αργότερα αντλείται η έμπνευση. Η αναδιήγηση αυτή ίσως να εμπεριέχει και την ελπίδα πως κάποιες απ' αυτές τις απόλυτες αξίες που βιώθηκαν τότε, έχουν παραμείνει αναλλοίωτες.

Η ανάκληση των οριακών εμπειριών ίσως να μη στοχεύει τόσο στη διαλεύκανση του μυστηρίου της προδοσίας όσο στην ανάγκη επιβεβαίωσης της ύπαρξής τους, του αφοπλισμού της σαρωτικής επέλασης του χρόνου, επιβεβαίωση που μπορεί να δοθεί μόνο από τους μάρτυρες, τους φίλους και συντρόφους με τους οποίους μοιράστηκαν εκείνη την εποχή. Η γραφή ενός τέτοιου ημερολογίου είναι από μόνη της ένας τρόπος αντίστασης και αποτελεί απόδειξη πως δεν τους έχει καταπιεί ο χρόνος. Η συνάντηση τους τροφοδοτεί και όλοι αναχωρούν ανακουφισμένοι. Η αναβίωση των εφηβικών τους χρόνων ακόμα τους παρέχει μια ασφάλεια πως δεν είναι χαμένοι, εφόσον είναι αναγνωρίσιμοι από εκείνους που υπολογίζουν, και πως τελικά δεν έχει και τόση σημασία ποιος ήταν ο προδότης, εφόσον δεν έχουν προδώσει τον εαυτό τους.



ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 19/07/2002