Πολύτιμη λήθη

Εκεί που είσαι

Μαθαίνω κάνει πάντα παγωνιά.
Κι εσύ δεν πήρες φεύγοντας
ούτε κουβέρτα.

Να σκεπάζεσαι καλά
Με το χώμα σου.

Σελ. 15 του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Η ποίηση του Αντώνη Φωστιέρη, από τα πρώτα του βήματα, πριν από τριάντα και πλέον χρόνια, ώς τη σημερινή, φρεσκοτυπωμένη συλλογή του, είναι ποίηση ενός διαρκούς στοχασμού. Το φάσμα του χρόνου, η προοπτική του θανάτου, το βάθος της μνήμης, οι τόποι στους οποίους κινείται η συνείδηση ή οι κύκλοι τούς οποίους διαγράφει η ανθρώπινη ύπαρξη τροφοδοτούν σταθερά τη θεματογραφία της, ορίζοντας με σαφήνεια και την κεντρική γραμμή της συλλογιστικής της. Ο Φωστιέρης δεν φοβάται τις αφηρημένες έννοιες ή τα ίχνη δοκιμιακού λόγου, που εσκεμμένα αφήνει να παρεισδύσουν στους στίχους του. Και για όσους τον έχουν παρακολουθήσει από κοντά, είναι εύλογο το γιατί. Οταν το διανοητικό στοιχείο υποστηρίζεται από μιαν υπόγεια σωματική λειτουργία, όταν, με άλλα λόγια, το υπεραισθητό αποκτά αισθητή και εμπράγματη βάση, καταλήγοντας σε μιαν οργανική και αδιαίρετη συνάφεια, χωρίς δυσάρεστα κενά και αδέξιες ανισομέρειες, το αποτέλεσμα δεν μπορεί παρά να δημιουργεί έναν στιβαρό συγκινησιακό μηχανισμό, ο οποίος βάζει αμέσως στο παιχνίδι τον αναγνώστη, για να κινητοποιήσει απ' άκρου εις άκρον την προσοχή του και να εξασφαλίσει εντέλει την καθ' ολοκληρίαν ανταπόκρισή του.



Κυκλική διαδρομή



Δεν ακολουθεί διαφορετικό δρόμο, όπως το 'παμε κιόλας, ο Φωστιέρης στην «Πολύτιμη λήθη». Τα ποιήματά του εγείρουν συνεχώς τα ίδια ερωτήματα. Τι απομένει από τις πράξεις μας μέσα στο χρόνο και πώς σώζεται στη μνήμη τη δική μας και των άλλων; Με ποιον ακριβώς τρόπο αντιλαμβανόμαστε τις κινήσεις μας στο χώρο και πώς τις μεταγράφουμε ή τις υποδεχόμαστε στη συνείδησή μας; Τι συμβαίνει με την απατηλή λάμψη της αιωνιότητας και πότε αρχίζει η ανελέητη (και ανέκκλητη) φθορά των πραγμάτων; Πόσο βαθιά γνώση του εφήμερου μας έχει δοθεί και πόσο ισχυρές είναι οι αυταπάτες μας ως προς το μέγεθος και τα όριά του; Κι ακόμη, μέχρι πού μπορεί να φτάσει η ποίηση με τέτοια όπλα και πόση είναι η ένταση και η εμβέλεια της φωνής της σ' έναν κόσμο όπου τα πάντα μοιάζουν παγιδευμένα στην ταχύτητα με την οποία αλλάζει το περιβάλλον, για να επανέλθει κάποια στιγμή στη θέση από την οποία ξεκίνησε και να συνεχίσει νιτσεϊκά την ατέρμονη διαδρομή του; Και, τέλος, με ποιο πρόσωπο βγαίνει ο ποιητής από αυτό τον κυκλικό αγώνα και τι αποκομίζει για την πορεία του στο μέλλον;

Ο Φωστιέρης δεν σκοπεύει, βεβαίως, να απαντήσει στα ερωτήματα τα οποία θέτει. Η ποίησή του είναι από τη φύση της ανοιχτή και απορητική -χωρίς να αρέσκεται σε συμπεράσματα, χωρίς να υποδεικνύει λύσεις, χωρίς να επιζητεί γενναίες και οριστικές υπερβάσεις. Και ανάλογη είναι η τεχνική την οποία εφαρμόζει στη στιχοποιία του ο Φωστιέρης. Η είσοδος στα ποιήματά του γίνεται κατά κανόνα in media res (σαν να βρισκόμαστε απροειδοποίητα στο μέσον μιας άγνωστης ιστορίας, για την οποία κανείς δεν φρόντισε να μας πει προηγουμένως το παραμικρό), ενώ ο τερματισμός τους είναι εξίσου αιφνιδιαστικός και απρόβλεπτος. Ολα μένουν εν κατακλείδι μεταβατικά και υπό αίρεση. Οι ποιητικές ιστορίες του Φωστιέρη είναι όπως και οι απορίες τις οποίες διακινούν: δεν περιμένουν απαντήσεις και δεν αγαπούν τις σίγουρες αφετηρίες ή τις στέρεες, γεμάτες μάταιη αυτοπεποίθηση καταλήξεις.



Ενιαίο σύνολο



Αν θα πρέπει να εντοπίσουμε κάποια διαφορά στην «Πολύτιμη λήθη» σε σχέση με τις παλαιότερες συλλογές του Φωστιέρη, τούτη είναι η ενεργότερη συμμετοχή του ποιητικού υποκειμένου στα δρώμενα. Το εγώ του ποιητή πάσχει τώρα περισσότερο με όσα συμβαίνουν επί σκηνής, διεκδικεί, για το διατυπώσω διαφορετικά, μεγαλύτερο συναισθηματικό μερίδιο από τον κορμό τους. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο Φωστιέρης παραδίδεται στην αισθηματολογία ή στην εύκολη και επίπεδη εξομολόγηση. Το ακριβώς αντίθετο, θα έλεγα. Το προσωπικό αίσθημα παντρεύεται εν προκειμένω αρμονικά με το στοχαστικό περιεχόμενο των ποιημάτων, διαμορφώνοντας ένα ενιαίο και καθ' όλα λειτουργικό σύνολο: «Δεν ξέρω πού να σταματήσω. / Κι ούτ' έχω χρόνο διαθέσιμο / Για να ξεμάθω. / Χωρίς δασκάλους / ή μια Μέθοδο έστω, / Απίθανο / Να βγάλω εγκαίρως από πάνω μου / Ολη την ύλη. / Ο Εντισον εφεύρε τον φωνόγραφο / Η φάλαινα γεννάει φαλαινάκια / Ο Δούναβης διασχίζει τη Βιέννη - / Αφόρητο φορτίο ανιαρό / Τα δευτερεύοντα. / Με κάμποσες επαναλήψεις λήθης / Φαίνεται / Θα καταφέρω κάποτε / Να ξεθωριάσουν. / Ομως πώς είναι πράσινα τα φύλλα / Ο βίος βραχύτατος / (Η τέχνη ακόμη βραχυτέρα) / Ομως πώς είναι η θάλασσα νερό / (Κι όλα βεβαίως νερό) / Αδύνατον / Ο,τι κι αν κάνω, αδύνατον / Να τα προλάβω. / Με τέτοιαν έλλειψη ελλείψεων, μπορώ / Να πάρω απολυτήριο; Δεν μπορώ. / Γι' αυτό / Ας μείνω, Κύριε στην ίδια τάξη / Στάσιμος / (Α ναι, στην ίδια τάξη στάσιμος) / Λίγες χρονιές ακόμη. / Ως πλημμελούς αγνοίας, Κύριε. / Ως ανεπίδεκτος απομαθήσεως».

Δεν υπάρχει, πιστεύω, αμφιβολία πως ο Φωστιέρης επιβεβαιώνει κατά τον καλύτερο τρόπο τη θέση του στη σύγχρονη ελληνική ποίηση, ενισχύοντας την παρουσία του με ένα βιβλίο στο οποίο γλώσσα, εικονοποιία και στοχασμός δένονται με το ίδιο, πόντο πόντο δουλεμένο, νήμα, για να μιλήσουν καθαρά τόσο στην καρδιά όσο και στο νου μας. Κι ας υπολογίσουμε όπως χρειάζεται κάτι τέτοιο. Γιατί ούτε αυτονόητο είναι ούτε τυχαίο.



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 18/04/2003