Γυναικοκρατία

Το θέμα της εργασίας που κρατάτε στα χέρια σας είναι μια συμβολή, από ελληνική πλευρά, σ' ένα πελώριο κεφάλαιο της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, που έχει τον τίτλο "Γυναικοκρατία", αυτόν που προτιμήσαμε από τον παρόμοιο "Μητριαρχία".
Η συμβολή συνίσταται στην προβολή μερικών στοιχείων από την παμπάλαια εκείνη περίοδο της ανθρώπινης κοινωνίας, απ' αυτά που διασώθηκαν μέχρι σήμερα, στη γλώσσα μας, στη λαϊκή μας παράδοση και στην πολύτιμη κληρονομιά των αρχαίων δραματικών κειμένων. Η παράθεση των στοιχείων αυτών, δεν είναι εξαντλητική, το τονίζω και θα το ξανατονίσω στα κεφάλαια που ακολουθούν. Είναι ενδεικτική, και μάλιστα θα ευχόμουν να είναι, μια παρότρυνση σε άλλους ερευνητές - ιδιαίτερα της νεώτερης σειράς, να συνεχίσουν. Η ανασκαφή στο απέραντο ορυχείο της αρχαίας - μεσαιωνικής και νεοελληνικής γραμματείας μπορεί να φέρει εντυπωσιακά ευρήματα, όπως εκείνα που αρχίζοντας από τον Ν. Πολίτη, τον Παναγή Λεκατσά - μέχρι σήμερα με τους ελλαδικούς και Κύπριους ερευνητές, ήρθαν στο φως. Πλουτίζοντας έτσι την εθνολογική επιστήμη, πάνω στο σπουδαίο αυτό κεφάλαιό της, τη "Γυναικοκρατία".
Οφείλουμε, τώρα, μερικά λόγια πάνω στην έννοια και τις διαστάσεις της εποχής εκείνης, που ονομάσθηκε τον περασμένο αιώνα Μητριαρχία (ή Μητριαρχική Κοινωνία ή Μητρικό Δίκαιο). Προτιμήσαμε τον όρο Γυναικοκρατία, γιατί είναι πλατύτερος, πράγμα που συντέλεσε πιστεύω και στη χρήση του από σοφούς μελετητές, όπως ο Σπ. Λάμπρος (1906) και ο Παν. Κανελλόπουλος (1930). Και είναι πλατύτερος, γιατί η πολύχρονη εκείνη περίοδος της ανθρώπινης κοινωνίας, είχε "επικρατούσα μορφή" όχι απλά τη Μητέρα, αλλά τη Γυναίκα, σ' όλες τις εμφανίσεις της, δηλ. την κόρη, την ύπανδρη, τη μητέρα - την εργάτρια, τη δημιουργό, την ηγέτιδα, τη "βασίλισσα", την τοτεμική Νύμφη και την κατοπινή Θεά ή Ημίθεα. Έτσι, αν περιοριστούμε μόνο στο μητρικό της ρόλο, ακρωτηριάζουμε την τεράστια, την κυριαρχική σημασία του γυναικείου φύλου στην εποχή που εξετάζουμε, και στη χειρότερη περίπτωση, παρασυρόμαστε (θεμιτά ή αθέμιτα) στη ριζωμένη μεταγενέστερα πεποίθηση για τον γενετήσιο αποκλειστικά ρόλο αυτού του φύλου. Που δεν είναι σωστό, από όποια θέση κι' αν το δούμε.
Πριν προχωρήσουμε στη σύντομη ιχνογράφηση της Γυναικοκρατικής κοινωνίας, πρέπει να προσθέσουμε δύο πράγματα: ότι οι ανθρωπολόγοι σήμερα συμφωνούν ότι δεν υπάρχουν στοιχεία που να θεμελιώσουν τον ισχυρισμό ότι κάθε κοινωνία έχει κάποτε περάσει από τη φάση, όπου οι γυναίκες ασκούσαν τον έλεγχό της (Pilling). Αυτό μπορούμε να το θεωρήσουμε σωστό, μέχρι τη στιγμή, που νεώτερες έρευνες δεν αποκαλύψουν το αντίθετο. Στην περίπτωση, βέβαια, της δικής μας εδαφο-ιστορικής περιοχής, δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία. Και το βιβλίο μας αυτό, θεμελιώνει τον ισχυρισμό, ότι πριν από την Πατριαρχία, υπήρξε κάποτε η γυναικοκρατική περίοδος.
Δεύτερο, που πρέπει να τονιστεί: από την ώρα, που ανατρέπεται στην κοινωνική ιστορία η Γυναικοκρατία, από τη στιγμή της "κοσμοϊστορικής ήττας του γυναικείου φύλου" (Fr. Engels) μέχρι σήμερα, η κοινωνιολογική επιστήμη, βαθιά "πατριαρχική", προσπάθησε να εξαφανίσει ή να εξαϋλώσει και την ύπαρξη και τη σημασία της εποχής εκείνης. Έτσι, για έναν ανθρωπολόγο που θα ήθελε ν' ακολουθήσει το παράδειγμα του Μπαχόφεν, του Μόργκαν, του Engels, του Γ. Τόμσον για να ξεκαθαρίσει όσο γίνεται τα στοιχεία της εποχής εκείνης, το έργο είναι δύσκολο. Και θάπρεπε, στο πείσμα μιας συντηρητικής, καταστημένης αντίληψης στο θέμα αυτό, να γίνονται "ειδικές, ανασκαφικές κι' αποκρυπτογραφικές μελέτες" για κάθε τόπο, πτυχή και περίοδο. [...]

Περιεχόμενα

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ - γενικά - Μερικά απαραίτητα για χωρο-χρονο-πολιτισμό
1. ΠΙΝΔΑΡΟΣ ΚΑΙ ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ ΘΗΣΑΥΡΟΦΥΛΑΚΙΟ ΟΚΤΩ ΑΙΩΝΩΝ
Εισαγωγή
Α' Μερικές μαρτυρίες από τον Πίνδαρο
Β' Άλλες μαρτυρίες, από τον Παυσανία
2. ΑΡΙΣΤΟΞΕΝΟΣ ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ, ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΗ ΜΟΝΟΓΑΜΙΑ (Σωκράτης, Κέκροπας, Μυρτώ)
3. ΜΗΤΡΩΝΥΜΙΚΑ, ΓΥΝΑΙΚΩΝΥΜΙΚΑ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΟΤΟΠΩΝΥΜΙΚΑ ΟΝΟΜΑΤΑ, ΣΤΟΥΣ ΝΕΩΤΕΡΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ
Α' Το ξεκίνημα του Σπύρου Λάμπρου
Β' Συμβολή στη θησαύριση γυναικωνυμικών-μητρωνυμικών επώνυμων (Κύπρος, Ήπειρος, Χίος - Μένος Φιλήντας)
Γ' η προσφορά μας
Δ' τοπωνυμικά, μητριαρχικοί μάρτυρες (εισαγωγή, κυπριακά μητροτοπωνύμια, μητροτοπωνυμικά από αρχαία ελληνικά ονόματα, τοπωνύμια από γυναίκες που γκρεμίστηκαν, δημόσια έργα για την απόκτηση γυναικών!...)
Ε' δύο Χριστιανοί άγιοι με παγανιστικά ονόματα (άγιος Δημήτριος και άγιος Γεώργιος)
4. Η ΛΑΪΚΗ ΤΕΛΕΤΗ "ΛΑΖΑΡΙΝΕΣ", ΕΑΡΙΝΟ-ΜΥΗΤΙΚΟ
ΜΗΤΡΙΑΡΧΙΚΟ ΚΑΤΑΛΟΙΠΟ
Εισαγωγικά
Α' Τα συστατικά της τελετής (το "ντύσιμο" των κοριτσιών που βγαίνουν Λαζαρίνες, το στόλισμα της κεφαλής, λαζαρικά τραγούδια, το "καλάθι", το φορητό "ομοίωμα" τα ωμά αυγά)
Β' μερικές πολύ χαρακτηριστικές περιπτώσεις (το "Λαζάρι" στο Δυρράχιο Μεγαλόπολης, ο Λάζαρος στο Νεοχώρι Ναυπακτίας, οι Λαζαρίνες στην Αιανή και το Ρουμλούκι)
Επίμετρο: μια προϊστορική τελετή
5. ΜΕΡΙΚΑ ΕΠΙΒΙΩΜΑΤΑ ΣΤΗ ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΕΘΝΟΓΡΑΦΙΑ
Α' τρεις εικαστικές μαρτυρίες-για την κυπριακή γυναικοκρατία
Β' διάσπαρτα επιβιώματα κυπριακής μητριαρχίας
Γ' η κεραμική στα χέρια των γυναικών
Δ' δύο έθιμα μητριαρχικής προέλευσης
Ε' η κούπα από τα Κατύδατα και η σημασία του καλαμιού
ΣΤ' από τη μητριαρχική Δήμητρα στις σημερινές Λαζαρίνες
Επίμετρο: η Ρήγαινα
6. ΜΙΑ ΑΚΟΜΑ ΔΕΣΜΗ ΓΥΝΑΙΚΟΚΡΑΤΙΚΩΝ ΕΠΙΒΙΩΣΕΩΝ
Α' από τις παραδόσεις του Ν. Πολίτη (οι "Καλότυχες" οι "Ανεράϊδες", οι "εννιά γυναίκες με τις τέχνες", για τη νυφίτσα, η χελιδόνα και τ' αηδόνι)
Β' Γυναικογονία ή η καταγωγή των γυναικών
Γ' το βαθύριζο και πολυσήμαντο κάστρο της Ωριάς
Δ' το κάστρο της Ωριάς στην Ικαρία και την Κύπρο (Ρήμα της αλώσεως του κάστρου της Ικαρίας, το τραγούδι της Ζωγραφούς)
Ε' δύο σημαντικές μαρτυρίες για κάποιο χορό (Πυργί της Χίου, ο χορός Γερανός)
ΣΤ' Η Αρκουδιώτισσα, ένα αιωνόβιο κρητικό πανηγύρι
Ζ' Καλλιμάχου Ύμνος προς Άρτεμιν
Η' λίγα λόγια τελευταία, η "λεχώνα"
ΕΠΙΛΟΓΙΚΑ