Οι μασκαρεμένες μέρες

Τα οκτώ διηγήματα αυτού του τόμου είναι μια επιλογή από τις δύο σημαντικότερες συλλογές διηγημάτων ("Μασκαρεμένες μέρες" και "Το τραγούδι των τυφλών") του Κάρλος Φουέντες. Τα διηγήματα αυτά, είτε περικλείουν άμεσες ιστορικές και πολιτισμικές αναφορές στο χώρο του Μεξικού είτε αφορούν ζητήματα του σύγχρονου κόσμου γενικότερα, έχουν ως κοινό τους θέμα το χρόνο και τα σημάδια που αφήνει αυτός στους ανθρώπους και στον πολιτισμό τους. Στα συγκλονιστικά αυτά διηγήματα του Φουέντες, που άλλοτε μαγεύουν σαν παραμύθια και άλλοτε φοβίζουν σαν κλασικές ιστορίες τρόμου, οι ήρωες, εγκλωβισμένοι σε μια αόρατη παγίδα, βλέπουν το έδαφος να ανοίγει κάτω από τα πόδια τους, ενώ οι ίδιοι προσπαθούν μάταια να βρου λύσεις σε προβλήματα που ξεπερνούν την ατομικότητά τους. Από τα χαρακτηριστικότερα έργα του μεγάλου Μεξικανού συγγραφέα.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Τα τέσσερα πρώτα διηγήματα του τόμου ανήκουν στη συλλογή που έδωσε τον τίτλο της στο σημερινό βιβλίο, «Los dias enmascarados», η οποία κυκλοφόρησε πριν από πενήντα χρόνια, ενώ τα υπόλοιπα τέσσερα προέρχονται από το «Τραγούδι των τυφλών» (Cantar de ciegos), που εκδόθηκε το 1962. Αναγόμενα και τα οκτώ αυτά κείμενα στην πρώτη συγγραφική περίοδο του Φουέντες, επενδύουν σε ετερόκλητες υφολογικές σταθερές, υποστηρίζουν αρκετά διαφορετικές αλλά όχι εναντιωματικές θεματολογικές επιλογές, αναδεικνύουν ορισμένα χαρακτηριστικά ψυχοπνευματικά γνωρίσματα των σημερινών κατοίκων του Μεξικού, προβάλλοντας εμμέσως πλην σαφώς την έντονη πολιτισμική ιδιαιτερότητα εκπροσώπων της μεσαίας κυρίως κοινωνικής τάξης της χώρας αυτής.

Από τις απρόοπτες ιστορίες φρίκης και τρόμου στο οικογενειακό τυπικό ρομάντζο, από την αλληγορία και την παραβολική χρήση του λόγου στη μεθοδική σπουδή αληθοφανέστατων χαρακτήρων κι από την άμεση συσχέτιση του πρόσφατου ιστορικού παρελθόντος με την καθημερινή πρακτική στην παρατεταμένη προβολή των τοπίων της μακρινής Ελβετίας κι ό,τι αυτά ενδεχομένως μπορεί να σημαίνουν για τα διηγηματικά υποκείμενα, οι «Μασκαρεμένες μέρες» μάς προσφέρουν ένα καλοδουλεμένο ψηφιδωτό οριακών συνειδησιακών και ηθικών κρίσεων, ερωτικών τριβών, απροσδόκητων εκρήξεων του ορμεμφύτου, αλλά και επαπειλούμενων οικολογικών καταρρεύσεων. Ο,τι γοητεύει τον αναγνώστη μέσα από τις αλλεπάλληλες αναιρέσεις ή αποκαταστάσεις των ισορροπιών του αφηγηματικού παιχνιδιού, μέσα από παράδοξα ομιλητικά κειμενικά χάσματα και αιφνίδιες αναδιπλώσεις, είναι εν τέλει ο τρόπος του Κάρλος Φουέντες. Τόσο στο «Τσακ Μόολ» όσο και στο υπνωτικό, λεκτικά διαβρωτικό «Tlactocatzine, από τους κήπους της Φλάνδρας», ο λόγος αποτυπώνει έναν πειστικότατο, απειλητικό κόσμο εφιαλτών, που διεκδικεί μανικά το παρόν και τη συνεπαγόμενη απορρόφηση, εξάλειψη του υποκειμένου. Η ποικιλία των εννοιολογικών ανελίξεων, η πολυσημία των εκτροπών της δράσης, ο διακριτικός, ασίγαστος αναστοχασμός στο εσωτερικό των αφηγηματικών πτυχώσεων, ό,τι δηλαδή υποβάλλει από κοινού την αίσθηση μιας συγκροτημένης, ολοκληρωμένης πεζογραφικής πρότασης συναποτελούν τα πρωτεύοντα δομικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα των «Μασκαρεμένων ημερών».

Στο όνομα των αρχαίων πολιτισμών, που προηγήθηκαν της κατάληψης του Μεξικού από τους Ισπανούς, αρχαίες θεότητες και δαίμονες επανακάμπτουν για να στοιχειώσουν το νυν και το ενθάδε, προσδίδοντας στο χρόνο μια άλλη, σαφώς διευρυμένη αλλά και τραγική ταυτόχρονα διάσταση. Το απαραίτητο αίμα της θυσίας θα χυθεί ξανά: το θύμα είναι ο ανυποψίαστος καταναλωτής της διπλανής πόρτας, ο επιπόλαιος πολίτης, το άθυρμα των καιρών. Οχι εξιλασμός, λοιπόν, αλλά τιμωρία, όχι τελεσίδικη επίλυση της δραματικής αβελτηρίας του ανθρώπινου βίου με έλεος και φόβο, αλλά ξέπλυμα της παλαιάς αδικίας/εισβολής μέσα στο νέο, «αθώο» αίμα. Τύψεις, αρχέγονες φοβίες, φυλετικά άγχη, προδοσίες εθνικών προσδοκιών, εμφύλια μίση, άστοχοι διπλωματικοί χειρισμοί, που ταλαιπώρησαν γενιές Μεξικανών, αγωνίες και αμφιταλαντεύσεις γύρω από τον προσδιορισμό και επαναπροσδιορισμό της συλλογικής ψυχής και του εθνικού ιδεολογήματος μέσα από τόσες, ενίοτε απότομες πολιτισμικές προσχώσεις, ανιχνεύονται σταθερά και στο «Αυτός που ανακάλυψε την πυρίτιδα» και στο «Μια αθώα ψυχή». Στην εξαιρετικά δυναμική από πλευράς εσωτερικής δράσης «Κούκλα βασίλισσα», ο Φουέντες συναγωνίζεται τους δασκάλους του «πεζογραφικού δέους», τον Πόου, φερ' ειπείν, ή τον Χόθορν: ό,τι βλέπουμε δεν υπάρχει ακριβώς, ό,τι διαθλάται (ίσως) είναι η αλήθεια, ό,τι αποκρύπτεται είναι (μάλλον) η ουσία. Η «ελαττωματική» αυτή πρόσληψη παράγει πάντως τον αναγκαίο και ικανό εκείνο διηγηματικό σπινθήρα: η ταλάντευση, η διφορούμενη έκφανση, η διαρκής αναλαμπή των δικαιολογημένων αμφιβολιών, η επινοητική, παραπλανητική δηλαδή μνήμη, με άλλα λόγια η επικυριαρχία ενός απόλυτου φαντασιακού δεδομένου, συναποτελούν ενδεχομένως ό,τι θα μπορούσε να ονομαστεί κειμενική fata morgana.

Στις «Δύο Ελένες» το πέμπτο κατά σειράν διήγημα, ο Φουέντες αποδίδει έναν ιμπρεσιονιστικό πίνακα των μικροαστών της πατρίδας του, εμμένοντας στις ειδοποιούς διαφορές των χαρακτήρων αλλά και στις ποικίλες εγγενείς αντιφάσεις, που υπαγορεύουν τις συγκεκριμένες συμπεριφορές. Οι κρίσεις και οι γωνίες θέασης των ανθρωπίνων είναι ιδιαζόντως τολμηρές: ο καθολικισμός πάντως υποχωρεί. Παραθέτω: «Ευχαριστώ που με έκανες να γνωρίσω το μπουρδέλο, νιμπελούνγκο. Μου φάνηκε να αναδύεται από την εποχή του Τουλούζ-Λοτρέκ, τόσο αθώο σαν ένα διήγημα του Μοπασάν. Βλέπεις λοιπόν; Ετσι αποδεικνύεται πως η αμαρτία και η διαφθορά δεν βρίσκονται εκεί αλλά κάπου αλλού (...) ηθικό είναι κάθε τι που δίνει ζωή κι ανήθικο κάθε τι που τη στερεί, έτσι δεν είναι; (....) Δεν έχω δίκιο; Αν ένα menage a trois μας δίνει ζωή και χαρά και η τριμερής αυτή σχέση μας βοηθάει να γίνουμε καλύτεροι από αυτό που ήμασταν μέσα στη δικιά μας διμερή σχέση, τότε κάτι τέτοιο δεν είναι ηθικό;» (βλ. σελ. 58).

Στην «Ηθική α λα παλιά», το τελευταίο κομμάτι της συλλογής, η ειρωνεία και η διάρρηξη του υποκριτικού μανδύα των συντηρητικών φορέων της επίπλαστης παράδοσης λειτουργούν παραπληρωματικά. Το επιλογικό μέρος του εικοσασέλιδου κομματιού πνίγεται μέσα στα εκκωφαντικά γέλια του ανυποψίαστου αναγνώστη. Ακόμη μια φορά η έκπληξη, ό,τι κατ' εξοχήν επιδιώκουν οι συγγραφείς σήμερα, έκανε άριστα τη δουλειά της.

Η μετάφραση είναι πιστή και ευέλικτη ταυτόχρονα, τα δε σχόλια και οι σημειώσεις που τη συνοδεύουν επιβοηθούν την όλη μετάγγιση. Αριστο, εν ολίγοις, βοήθημα για όσες και όσους σπουδάζουν την απαιτητική τέχνη του αποτελεσματικού διηγήματος.



ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 23/08/2002