Ο νέος ερωτικός κόσμος

Ο Φουριέ παρουσιάζεται εδώ ως ο αντίποδας του Σαντ: δεν επικαλείται όλες τις πιθανές σεξουαλικές φαντασιώσεις παρά με σκοπό να εξάρει την τέρψη και την ευτυχία σε μια απελευθερωμένη από ταμπού κοινωνία, διότι γι' αυτόν ο εκλεπτυσμένος χαρακτήρας οιασδήποτε "μανίας" είναι σημάδι υψηλής αίσθησης και εάν υπερθεματίζει, ειδικότερα, τον "στροφεακό έρωτα", το αμφίσημο (το αμφιλεγόμενο), το επίμεικτο δεν το κάνει παρά επειδή όλα αυτά εξυψώνουν το ανθρώπινο στοιχείο περισσότερο απ' ότι ο αποκλειστικός έρωτας.

-----------
Από τις πρώτες σελίδες αυτής της παράξενης ημιτελούς πραγματείας ο αναγνώστης θα νιώσει ότι του απευθύνεται μια φωνή που υποφέρει και αγαλλιάζει ταυτόχρονα. Την πνίγουν οι προλήψεις του καιρού της, ορισμένα αξιώματα και νόμοι διατυπωμένοι με μισόλογα. Τα πάντα φαίνεται να τα κανονίζουν οι υπεκφυγές. Και μάλιστα, την ίδια στιγμή που η δυστυχία βοά, η στέρηση εξαπλώνεται. Για πόσο ακόμη; Το καθεστώς της συμβατικότητας και της εξαπάτησης πρέπει να καταργηθεί το συντομότερο. Διακηρύσσοντας αυτό, ο Φουριέ δραπετεύει από την απόγνωσή του και βιάζεται να δείξει ότι η δημιουργική ευφορία, η χαρά να αναθεωρείς τον κόσμο, υπάρχει ακόμη.

Από τον Πρόλογο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο εμπλουτισμός της ελληνικής γλώσσας με το πιο φαντασμαγορικό και παράτολμο από τα γραπτά τού Σαρλ Φουριέ (1772-1837) έργο, που ολοκληρώθηκε με εμφανή αγάπη και φροντίδα από τους επιμελητές και το μεταφραστή της παρούσας έκδοσης, έχει αναμφίβολα ιστορική αξία. Προηγουμένως διαθέταμε μία μόνο έκδοση, που ακολουθούσε το απάνθισμα του Ντανιέλ Γκερέν από το σύνολο του φουριερικού έργου, με τίτλο Προς την ελευθερία στον έρωτα1 και με μια βαρυσήμαντη εισαγωγή από τον ίδιο. Τόσο το απάνθισμα του Γκερέν όσο και η σημερινή αυτοτελής παρουσίαση του Νέου ερωτικού κόσμου, αξίζει να έχουμε υπόψη, έπονται της πρώτης παγκόσμιας δημοσίευσης αυτού του ημιτελούς χειρογράφου τού 1817-19, από τη Simone Debout μόλις το 1967 -δηλαδή, ενάμιση αιώνα μετά τη συγγραφή του! Σήμερα, στην έκδοση των Απάντων του Φουριέ έχει θέση έβδομου τόμου, μετά τις ενότητες Θεωρία των τεσσάρων κινήσεων (Ι), Πραγματεία του οικιακού αγροτικού συνεταιρισμού (II-V), Ο νέος βιομηχανικός και εταιρικός κόσμος (VI): έπονται Η ψευδοβιομηχανία (VIII-IX) και τέσσερις ακόμα τόμοι με κατάλοιπα και αδημοσίευτα χειρόγραφα.

Υπάρχει κάτι το παραισθητικό στα κείμενα όσο και στις πράξεις των λεγόμενων ουτοπικών σοσιαλιστών: λες και μέσα στους τρόμους και την εξαθλίωση της Βιομηχανικής Επανάστασης οι παράξενοι άνθρωποι που άκουγαν στα ονόματα Ρόμπερτ Οουεν (1771-1858), Ερρίκος ντε Ροβρουά κόμης του Σεν-Σιμόν (1760-1825) και Κάρολος Φουριέ δεν είχαν άλλο τρόπο να αρθρώσουν τον πληγωμένο ανθρωπισμό τους παρά υψώνοντας κόσμους εξωπραγματικούς σαν χάρτινα σκηνικά, που μέσα τους ξαναβρίσκει κανείς σαν παρωδιακή μίμηση τον τεχνολογικό οραματισμό, το σχολαστικό υπολογισμό και τη στρατιωτική πειθαρχία της βιομηχανικής τάξης, μαζί με τα πιο αποχαλινωμένα όνειρα του ρομαντικού κοινοτισμού. Οπως και αν κρίνει κανείς το έργο και τις ιδέες τους, ωστόσο, διατηρούν μια προφητική αξία που σήμερα μπορεί να εκτιμηθεί όχι μόνον ως προς αυτά που τους συνδέουν (κατεύθυνση στην οποία μας εγκλώβισε υπερβολικά ο Ενγκελς), αλλά προπαντός ως προς ό,τι τους διαχωρίζει: αν ο Σεν-Σιμόν μας κληροδότησε μια τεχνολογική ουτοπία που δεν άφησε ανεπηρέαστο τον ίδιο τον Μαρξ, και η οποία μέσω του κυριότερου κληρονόμου του, του Αύγουστου Κοντ, προεξοφλεί στα μέσα του δέκατου ένατου αιώνα την έλευση του οργουελιανού 1984, ο Φουριέ οικοδομεί ένα όραμα εκπλήρωσης των πιο ιλιγγιωδών παθών της ψυχής, την ταύτιση μιας αγγελικής παναθρώπινης αγάπης με την πολύμορφη σεξουαλική ηδονή και με την απεριόριστη παραγωγικότητα της εργασίας, που θα ξαναβρούμε στις πιο εμπνευσμένες στιγμές του Φρόιντ, στις απελευθερωσιακές ουτοπίες του Ράιχ, του Μαρκούζε, του σουρεαλισμού και στον αντισυμβατικό πειραματισμό των σύγχρονων ριζοσπαστικών κινημάτων -φεμινιστικών, μειονοτικών, οικολογικών, σεξουαλικής απελευθέρωσης, αυτοδιάθεσης και αυτοδιαχείρισης... Και ακόμα, ήταν εκείνος που πριν από τον Νίτσε διείδε εκείνο που ο ίδιος ο Νίτσε κατάλαβε πριν από τον Φρόιντ, ότι όλη η σκοτεινή παθολογία του πολιτισμού δεν πηγάζει από τη δράση των παθών που υπονομεύουν το λόγο, αλλ' από την αντιστροφή της ίδιας της ζωικής κατεύθυνσης των παθών που είναι προϊόν τής περιστολής τους, αληθινές ορμές του θανάτου ή αντενεργές δυνάμεις που αντιστρατεύονται και ερειπώνουν το έργο της δημιουργίας: «Χρειάζεται μήπως άλλη απόδειξη για να καταλάβουμε ότι ο πολιτισμός είναι ο αντίποδας των σκοπών τού Θεού;» (σελ. 27).

Στον Φουριέ οφείλουμε την πρώτη μοντέρνα καταγγελία του πολιτισμού. Ακόμα και σε αυτό προάγγελος της ζοφερής νιτσεϊκής διάγνωσης περί του ευρωπαϊκού μηδενισμού, θα αντιπαραθέσει στον παρόντα πολιτισμό την Αρμονία, εκείνη τη νησίδα του μέλλοντος όπου όλα εμφανίζονται ακέραια και αποκατεστημένα στη γιορτινή τους όψη, «στο φως που τους ρίχνει η λύτρωση», όπως σχεδόν ο γνωστός αφορισμός του Αντόρνο ορίζει το έργο της φιλοσοφίας... Μολονότι αυτός ο μονήρης άνθρωπος που πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του διεκπεραιώνοντας θλιβερά την εμπορική αλληλογραφία του πατέρα του, μπαίνει σε εξωφρενικά λεπτολόγους μαθηματικούς υπολογισμούς των δυνατοτήτων και των συνδυασμών της ευτυχίας, μολονότι οργανώνει τις φάλαγγες της ηδονής και της εργασίας σε γεωμετρικά ιεραρχημένες μορφές και μυητικά επίπεδα που θα τα ζήλευε κάθε σύγχρονος σχεδιαστής βιομηχανικών και στρατιωτικών μονάδων, η Αρμονία του, που τόσο λεπτομερειακά φαντάστηκε την εσωτερική της οργάνωση και δομή, δεν έχει καθόλου συνάψεις με τον υπάρχοντα κόσμο: ένα απύθμενο ρήγμα τη χωρίζει απ' ό,τι αυτή τη στιγμή υπάρχει, και φτάνει μοιραία κανείς στο διαλεκτικό ερώτημα, μέσ' από ποιες δυνατότητες του παρόντος μπορεί να παραχθεί και να υλοποιηθεί ιστορικά... Λοιπόν; Σε αυτό ακριβώς το σημείο ο θρίαμβος του «επιστημονικού» σοσιαλισμού ήταν εύκολος στον καιρό του· σήμερα όμως, με τη θλιβερή αναδρομική γνώση τού πόσα ρεαλιστικά προγράμματα αναμόρφωσης και απελευθέρωσης στάθηκε ικανή να μασήσει η καπιταλιστική μηχανή, μόνη αδιαμφισβήτητη κοσμοεξουσία στον τραγικό καιρό μας, ποιος έχει το κουράγιο να θριαμβολογήσει απέναντι στον ουτοπισμό του Φουριέ και ποιος ξέρει πώς μπορούν να χτιστούν οι γέφυρες ανάμεσα στους ακόμη ανεκπλήρωτους πόθους μας και σ' ένα πραγματικό που έχει ήδη την εξωπραγματικότητα του εφιάλτη;

Εν πάση περιπτώσει το κείμενο είν' εδώ, και μπορεί να χαρεί κανείς το ονειρώδες δοξαστικό του ξετύλιγμα, που σε πολλά σημεία θυμίζει το γλωσσοπλαστικό παραλήρημα του προέδρου Σρέμπερ: μπορεί να διαβάσει για το νόμο της παγκόσμιας έλξης που είναι ο έρωτας (κρυμμένος πυρήνας της νευτώνειας βαρύτητας), για την ισορροπία του υλικού και του αισθηματικού έρωτα και για την κλίμακα των σεξουαλικών ηδονών σε αγρίους, βαρβάρους και πολιτισμένους, για την επονείδιστη υποκριτικότητα του πολιτισμού και για την αγιότητα των παθών σε μείζονες και ελάσσονες τόνους, για έρωτες πολυγάμους και πανγάμους, αγγελικά όργια, συνουσίες μετάβασης, αμφιφυλίες και αμφιγαμίες, περί παντρόπου γαστρονομίας και ερωτικών συντεχνιών, αναλυτικούς πίνακες της ανθρώπινης ψυχής και κοσμολογικούς νόμους της συνάντησης των άκρων... Και αφού εγκαταλειφθήκαμε στον πειρασμό του εντοπισμού κειμενικών συγγενειών και παραλλήλων, γιατί άραγε να μην κοιτάξουμε και προς τα πίσω -να διαβάσουμε σε αυτό τον ακατάσχετο γλωσσικό οργιασμό την τελευταία καρποφορία της μεγάλης αναγεννησιακής παράδοσης του ραμπελεσιανού Γαργαντούα και Παταγκρουέλ;



ΦΩΤΗΣ ΤΕΡΖΑΚΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 27/08/2004