Φιλελευθερισμός

Ο φιλελευθερισμός αποτελεί μία από τις μείζονες πολιτικές θεωρίες και ιδεολογίες των καιρών μας, υπόκειται ωστόσο σε πολλές και ποικίλες ερμηνείες, όπως και σε παρανοήσεις, κάτι που δυσχεραίνει σημαντικά τον ορισμό του. Τι σημαίνει άραγε φιλελευθερισμός; Μεγαλύτερη ατομική ελευθερία ή το να αντιμετωπίζονται όλοι με τον ίδιο σεβασμό; Να είμαστε περισσότερο ανθρώπινοι ή περισσότερο παραγωγικοί; Είναι φιλελεύθερη μια ελεύθερη αλλά ανεξέλεγκτη αγορά; Είναι φιλελεύθερη μια δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση που δεν λογοδοτεί για τις αποφάσεις της; Τα φιλελεύθερα διαπιστευτήρια είναι άκρως αμφιλεγόμενα: όσοι φρονούν ότι ο φιλελευθερισμός αφορά ως επί το πλείστον τη δίχως φραγμούς ιδιωτική δραστηριότητα, κι εκείνοι που πιστεύουν ότι ο φιλελευθερισμός έχει να κάνει με την ικανοποιητική ανάπτυξη του ατόμου μέσα σε μια κοινωνία αμοιβαίας υποστήριξης και συλλογικών στόχων, δεν έχουν και πολλά κοινά μεταξύ τους.

Ο Μάικλ Φρήντεν, ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους θεωρητικούς των ιδεολογιών, αναλύει την τόσο σύνθετη αλλά και συχνά κακοποιημένη έννοια του φιλελευθερισμού συνδυάζοντας στην πυκνή αυτή εισαγωγή την ιστορική και τη συγχρονική οπτική. Προτείνει ένα ιδιαίτερα χρήσιμο σχήμα «στρωμάτων» αντί διαδοχικών σταδίων στην ιστορία του φιλελευθερισμού, τονίζοντας ότι οι φιλελεύθερες ιδέες εμφανίστηκαν σε διαφορετικές χρονικές στιγμές, εκπορεύονταν από ετερόκλητες πηγές και εξυπηρετούσαν ποικίλες στοχεύσεις. Αυτό το σχήμα το συνδυάζει ωστόσο με την ιδέα της «μορφολογίας», δηλαδή ένα βασικό σύνολο ιδεών τις οποίες μοιράζονται όλα τα μέλη μιας ιδεολογικής οικογένειας και χωρίς τις οποίες, ή χωρίς κάποιον συνδυασμό τους, η έννοια του φιλελευθερισμού είναι αδιανόητη: έλεγχος και λογοδοσία της εξουσίας, ελευθερία, ορθολογικότητα, πίστη στην πρόοδο, ατομικότητα, αμοιβαία αλληλεξάρτηση και κοινωνικότητα, δημόσιο συμφέρον. Θέτει, τέλος, ένα σημαντικό ερώτημα: μήπως θα έπρεπε να μιλάμε για «φιλελευθερισμούς» και όχι για «φιλελευθερισμό»;

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
1. Ένα οίκημα με πολλά διαμερίσματα
Έχει θριαμβεύσει ο φιλελευθερισμός;
Η σαγήνη του φιλελευθερισμού
Μια πληθώρα παραλλαγών του φιλελευθερισμού
Οι ήχοι του φιλελευθερισμού: Μια πρώτη δειγματοληψία
Ο φιλελευθερισμός ως ιστορία, ιδεολογία και φιλοσοφία
Η μορφολογία του φιλελευθερισμού
Φιλελεύθεροι θεσμοί

2. Το αφήγημα του φιλελευθερισμού
Η προϊστορία του φιλελευθερισμού
Κοινωνικοί, οικονομικοί και πολιτισμικοί μετασχηματισμοί
Όταν ο φιλελευθερισμός συνάντησε τη δημοκρατία
Διασταύρωση ιδεών
Η άνοδος του κοινωνικού φιλελευθερισμού
Ο φιλελευθερισμός στην Αμερική: Δύο περιπτώσεις
Βάζοντας φρένο

3. Τα στρώματα του φιλελευθερισμού
Ασύνδετες και αλληλεπικαλυπτόμενες ιστορίες
Πρώτο στρώμα
Δεύτερο στρώμα
Τρίτο στρώμα
Τέταρτο στρώμα
Πέμπτο στρώμα
Διλήμματα του φιλελευθερισμού
Έλλειμμα φιλελευθερισμού στη δημοκρατία;

4. Η μορφολογία του φιλελευθερισμού
Τα διαπερατά όρια μεταξύ των ιδεολογιών
Ο πυρήνας του φιλελευθερισμού
Ενσαρκώνοντας τον σκελετό του φιλελευθερισμού
Το συγκεκριμένο και το ασαφές

5. Εξέχοντες φιλελεύθεροι
Οι μεγάλες μορφές του φιλελευθερισμού
Τζων Στιούαρτ Μιλ
Τόμας Χιλ Γκρην (1836–1882)
Λέναρντ Τρελώνυ Χόμπχαουζ (1864–1829)
Τζων Άτκινσον Χόμπσον (1858–1940)
Το ευρύτερο δίκτυο του φιλελευθερισμού

6. Φιλοσοφικός φιλελευθερισμός:
Εξιδανικεύοντας τη δικαιοσύνη
Βασικά αξιώματα
Το φιλοσοφικό εργαστήριο του Ρωλς
Αριστερός φιλελευθερισμός και ιδεοτυπικός φιλελευθερισμός
Ουδετερότητα του φιλελευθερισμού
Τα πρότυπα της δημόσιας ζωής
Φιλελεύθερος φιλοσοφικός πλουραλισμός

7. Ιδιοποιήσεις, λοιδορίες και ολισθήματα
Η επίθεση του νεοφιλελευθερισμού
Ο φιλελευθερισμός στην Ανατολική Ευρώπη μετά το 1989
Οι ψευδο-φιλελεύθεροι
Φιλελεύθερος διεθνισμός
Ο φιλελευθερισμός ως ένοχος
Υπερβολές και αλαζονεία του φιλελευθερισμού
Εκούσιες και ακούσιες διακρίσεις
Πάθη του φιλελευθερισμού: Ένα λυτρωτικό φινάλε

Βιβλιογραφικές αναφορές
Προτάσεις για περαιτέρω μελέτη

ΕΠΙΜΕΤΡΟ ΤΟΥ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΥ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ
Φιλελεύθερος ακτιβισμός

Ενδεικτική βιβλιογραφία στην ελληνική γλώσσα
Ευρετήριο