Πώς να γράψετε ένα πραγματικά καλό μυθιστόρημα

«Υπέροχο! Το βιβλίο που κάθε συγγραφέας πρέπει να έχει πάντα δίπλα στη γραφομηχανή του. Ο κύριος Frey όχι μόνο περιγράφει τα βασικά για να γράψει κάποιος ένα πραγματικά καλό μυθιστόρημα, αλλά τα συμπληρώνει και με πολλά πολύτιμα στοιχεία που εμβαθύνουν στα μυστικά της καλής συγγραφής. Απλό και πρακτικό, το βιβλίο δίνει λεπτομερή παραδείγματα των συνηθισμένων λαθών που κάνουν όλοι σχεδόν οι συγγραφείς, και αποκαλύπτει τον τρόπο να διορθωθούν»

Alla Crone συγγραφέα βιβλίων Winds over Manchuria και East Lies the sun

ΚΡΙΤΙΚΗ



Υπάρχει η έμπνευση;



Έρωτες, θάνατοι, αλκοόλ, ψυχοτρόπα συχνά επιστρατεύονται για να τη σκηνοθετήσουν. Συγγραφείς ποζάρουν αγκαλιά με τις ψυχώσεις τους για να τη μαγνητίσουν. Οι ποιητές μάλλον πιστεύουν σ' αυτήν. Οι πεζογράφοι όμως; Πολλοί ομολογούν ότι το κείμενο έρχεται γράφοντας. Κάποιες φορές μπορεί να προηγείται μια «φλασιά». Μια ατάκα στη λαϊκή, μια κλεμμένη εικόνα από το τζάμι του λεωφορείου, ένα δεκατριάχρονο με τον σουγιά στην κωλότσεπη του παντελονιού και το μάγουλο βρώμικο από την απλυσιά αρκούν για να ανάψουν τα φώτα του μυαλού.



- Πώς γράφονται τα βιβλία;



Λένε πως η Βιρτζίνια Γουλφ αρρώσταινε κάθε φορά που τελείωνε ένα καινούργιο βιβλίο. Έπεφτε κατάκοιτη με ημικρανίες και σωματικούς πόνους. Αυτή η μασίφ πεζογράφος, που πίστευε πως τα βιβλία θα πρέπει να ανταποκρίνονται στο σώμα του συγγραφέα (=φτενοί άνθρωποι, φτενά βιβλία, ογκώδεις άνθρωποι, ογκώδη βιβλία) είχε τη δικιά της συγγραφική συνταγή: 250 λέξεις την ημέρα. Δεν έγραφε παραπάνω, δεν άντεχε. Αλλά κάθε μέρα, ό,τι και να συνέβαινε, έγραφε τις 250 λέξεις.



Εγχειρίδιο συγγραφής



Μπορεί να διδαχθεί η συγγραφή; Γιατί όχι; Πολλά, αμερικανικά κυρίως, Πανεπιστήμια υπερηφανεύονται για τα Τμήματα Δημιουργικής Γραφής, που, όχι σπάνια, αποδεικνύονται ιδιαιτέρως προσοδοφόρα. ?λλωστε, το γράψιμο είναι τέχνη - και κάθε τέχνη έχει την τεχνική της. Ο μάστορας, δοκιμασμένος συγγραφέας στην προκειμένη περίπτωση, έχει να διδάξει πολλά κατασκευαστικά μυστικά. Και το τσιράκι ακούει προσεκτικά, γιατί εδώ πιάνουμε το κείμενο από τις λαβές του, ψαχουλεύουμε τις ραφές. Το ξεψαχνίζουμε από τη μέσα μεριά.

Ο James Ν. Frey έχει εκδώσει εννέα μυθιστορήματα. Διδάσκει Δημιουργική Γραφή Μυθιστορήματος στο Πανεπιστήμιο του Βerkeley στην Καλιφόρνια. Για τον Frey «ένα πραγματικά καλό μυθιστόρημα έχει ένταση και για να έχει ένταση πρέπει να είναι δραματικό. Ένα δραματικό μυθιστόρημα περιλαμβάνει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: επικεντρώνεται σε έναν κεντρικό χαρακτήρα, τον πρωταγωνιστή, ο οποίος αντιμετωπίζει ένα δίλημμα. Το δίλημμα εξελίσσεται σε κρίση, η κρίση οδηγείται μέσα από μια σειρά επιπλοκών στην κλιμάκωση και εκεί δίνεται η λύση στην κρίση». Ο συγγραφέας ξεκαθαρίζει στη σύντομη εισαγωγή του ότι αυτός είναι ο τύπος του μυθιστορήματος που θα τον απασχολήσει στο εγχειρίδιό του. Η Βιρτζίνια Γουλφ και ο Τζέιμς Τζόις βρίσκονται έξω από το πεδίο της μελέτης του. Τα κείμενά τους αποτυπώνουν την εσωτερική περιπέτεια των ηρώων. Δεν έχουν «δράση».

Ο Frey συντάσσει το εγχειρίδιό του στον τύπο των πρακτικών οδηγών: μικρά κεφάλαια, τα οποία χωρίζονται με τη σειρά τους σε υποκεφάλαια και διατυπώνουν βασικά ερωτήματα, αποκαλύπτουν τεχνάσματα, δίνουν πρακτικές συμβουλές. Τα θέματα που τον απασχολούν είναι οι ήρωες (εδώ συζητιούνται θέματα όπως: «Κάνοντας τους χαρακτήρες συναρπαστικούς», «Ο δυνατός πρωταγωνιστής ο χτύπος της καρδιάς του δραματικού μυθιστορήματος» κ.τ.ό). Στη συνέχεια, αποκαλύπτεται ο σημαντικότερος, κατά τον συγγραφέα, κανόνας της δραματικής γραφής, δηλαδή η σύγκρουση (βλ. «Δείγματα δραματικής σύγκρουσης: η στατική, αλματώδης και αργά αυξανόμενη» κ.τ.ό.). Πλησιάζουμε στο «ψαχνό» που είναι η «θέση του μυθιστορήματος», σαν να λέμε το ηθικό δίδαγμα του κειμένου (βλ. «Οι θέσεις που έχουν αποτέλεσμα και εκείνες που δεν έχουν»). Συνεχίζουμε με την Αλφάβητο της διήγησης (βλ. «Οι χρήσεις του πλάνου εξέλιξης») και την Κλιμάκωση (βλ. «Κλιμάκωση, θέση, επίλυση και πώς να μην τα μπερδέψετε»). Εισδύουμε στα μυστικά της Οπτικής Γωνίας (βλ. «Η μαγεία της ταύτισης, το καλύτερο από όλα τα κόλπα») και στη Λεπτή Τέχνη του καλού διαλόγου και της δραματικής πρόζας (βλ. «Η εξέλιξη μιας δραματικής σκηνής από οικεία και επίπεδη σε φρέσκια και συναρπαστική»). Καταλήγουμε στις ύστατες αγωνίες της Διόρθωσης (βλ. «Αυτο-αναλύοντας την ιστορία») και στο Ζεν της συγγραφής μυθιστορημάτων (βλ. «Τα μαθηματικά της συγγραφής μυθιστορημάτων ή, για να φτάσετε εκεί, συνεχίστε να πληκτρολογείτε, ακόμη και μετά από μεθύσι», «Τι να κάνετε όταν η μούσα σας πηγαίνει διακοπές» κ.τ.ό.).

Για να συζητήσει τα παραπάνω θέματα, ο συγγραφέας άλλοτε κατασκευάζει επί τούτου ιστορίες και άλλοτε μελετά διακεκριμένα κείμενα της παγκόσμιας γραμματείας (π.χ. «Μαντάμ Μποβαρί», «Ο γέρος και η θάλασσα», «Στη φωλιά του Κούκου», «Λολίτα» κ.ά.).



Περίσκεψη και αντιρρήσεις



Πόσο χρήσιμο και χρηστικό μπορεί να αποδειχθεί ένα τέτοιο βιβλίο; Σίγουρα πρόκειται για βιβλίο προσανατολισμένο στην αμερικανική αγορά και στη συγγραφή ευπώλητων βιβλίων. Ο συγγραφέας επισημαίνει συχνά ότι οι συγκεκριμένοι κανόνες μπορούν να ανατραπούν. Όμως αυτό ας μην το επιχειρήσει, συμβουλεύει, ένας αρχάριος συγγραφέας. Αυτός θα πρέπει να βαδίσει στην πεπατημένη. Πυξίδα είναι πάντα το αναγνωστικό κοινό: τι του αρέσει, τι το κουράζει. Το εγχειρίδιο επιχειρεί να ταΐσει τον ορίζοντα των προσδοκιών του κοινού, το οποίο παρουσιάζεται ομογενοποιημένο. Αυτό είναι η λογοτεχνία; Μια σειρά από εξισώσεις που οδηγούν στο ζητούμενο αποτέλεσμα;

Ο Frey χρησιμοποιεί παραδείγματα αξιοσύστατων λογοτεχνικών κειμένων, καταδεικνύοντας τις συμβάσεις που ακολουθούν, όχι όμως και τις ανατροπές που πραγματοποιούν. Με τον τρόπο αυτό, περιορίζει την κατασκευαστική του μέθοδο σε ένα και μόνο είδος: βιβλία που εμμένουν στις δεδομένες συμβάσεις χωρίς να επιχειρούν την απογείωση - ή έστω ένα μικρό πετάρισμα. Τέτοια αναγνώσματα ανήκουν, συνήθως, στον λογοτεχνικό πολτό. Είναι εύπεπτα, διαβάζονται σε ύπτια στάση, δεν προκαλούν ταραχή. Ούτε υπόσχονται αναγνωστική περιπέτεια. Είναι βεβαίως ευπρεπή. Διαβάζονται εύκολα και ξεχνιούνται εξίσου εύκολα.

Ο Στίβεν Κιγκ, στο δικό του εγχειρίδιο Περί συγγραφής (Οn writing, Ρocket Βooks, 2000) συζητά διεξοδικά το θέμα της γλώσσας. Παραθέτει δικά του κείμενα με σβησίματα, παλίμψηστα διορθώσεων. Συζητά παραγράφους κειμένων λέξη λέξη. Εμμένει στην περιπέτεια της συγγραφής. Δεν εστιάζει στη λογική της αναγνωστικής και αγοραστικής υποδοχής του συγγραφικού έργου.

Στο συγκεκριμένο εγχειρίδιο, μάλλον δεν έχει θέση το ζήτημα της γλώσσας. Γι' αυτό και είναι πολύ περιορισμένη κάθε αναφορά στη χρήση των λέξεων. Η εμπλοκή του συγγραφέα με τις λέξεις βρίσκεται έξω από τη λογική του Frey. Ο συγγραφέας ξεκαθαρίζει με σαφήνεια και πολλαπλά παραδείγματα την προτεινόμενη τεχνική: σύγκρουση, κλιμάκωση, θέση. Προσέξτε την ποσόστωση, μετρήστε τις δόσεις. Ο εκδότης δεν θα σας αρνηθεί, η αγορά περιμένει.

Όμως τα κείμενα γράφονται με λέξεις. Το ίδιο πράγμα δεν μπορεί να ειπωθεί με διαφορετικά (καλύτερα ή χειρότερα) λόγια: τότε γίνεται άλλο πράγμα. Ο Frey αποσιωπεί πως ο συγγραφέας, ακόμα και σε στιγμές αληθινού πόνου ή τσιριχτής χαράς, καταγράφει, σκανάρει, αποθηκεύει εικόνες και αισθήματα, για να τα κάνει, αργότερα, λέξεις. Γιατί ο συγγραφέας είναι οι λέξεις του. Με αυτές καταλαβαίνει τον κόσμο.



ΣΟΦΙΑ ΝΙΚΟΛΑΪΔΟΥ

ΤΑ ΝΕΑ, 03-05-2003