Ο κόσμος είναι επίπεδος

Στην αυγή του 21ου αιώνα ο Φρίντμαν πιστεύει ότι το σπουδαιότερο γεγονός δεν είναι η 11η Σεπτεμβρίου ή η τρομοκρατία, αλλά η σύγκλιση των τεχνολογιών και των γεγονότων, που επέτρεψε στην Ινδία, την Κίνα και άλλες αναπτυσσόμενες χώρες να συμμετέχουν στο διεθνές οικονομικό γίγνεσθαι. Όλες αυτές οι χώρες είναι πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της παγκόσμιας παραγωγικής αλυσίδας, και μάλιστα μ’ έναν καινούργιο ρόλο – όχι παρέχοντας φτηνό εργατικό δυναμικό, αλλά ως ισότιμοι εταίροι στην παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών.


Εμπόδια που στο πρόσφατο παρελθόν έμοιαζαν ανυπέρβλητα, έχουν εξαφανιστεί με την εφαρμογή των νέων τεχνολογιών. Ο σύγχρονος οικονομικός χάρτης μοιάζει πιο επίπεδος από κάθε άλλη φορά και η είσοδος όλων αυτών των χωρών στο παγκόσμιο οικονομικό παιχνίδι έχει δημιουργήσει τόσο πλούτο στις αστικές τους τάξεις, που τις κάνει να ενδιαφέρονται για την προώθηση της παγκοσμιοποίησης όσο και οι αναπτυγμένες χώρες.


Με μοναδικό αναλυτικό ταλέντο κι επεξηγηματική σαφήνεια, ο Τόμας Φρίντμαν, βραβευμένος τρεις φορές με Πούλιτζερ, μας δίνει μια διαυγή εικόνα του κόσμου στον οποίο ζούμε αλλά και των προκλήσεων που μας περιμένουν.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο Χομπσμπάουμ υποστήριξε ότι στην ιστορία της ανθρωπότητας ο 20ός αιώνας ήταν ο πιο σύντομος. Ο γνωστός διεθνολόγος και επιφανής αρθρογράφος των «New York Times» Τόμας Φρίντμαν φαίνεται να πιστεύει πως ο 21ος θα είναι ακόμη πιο σύντομος, γι' αυτό προτού καν συμπληρωθεί η πρώτη δεκαετία του έγραψε αυτό το βιβλίο το οποίο χαρακτηρίζει «σύντομη ιστορία του 21ου αιώνα», που σημαίνει ότι τα προβλήματα της εποχής μας θα παραμείνουν λίγο πολύ ως έχουν, για τούτο και έχουμε τη δυνατότητα να προτείνουμε από τώρα τις λύσεις τους. Ο τίτλος δεν αφήνει καμία αμφιβολία ότι το θέμα του συγγραφέα είναι η παγκοσμιοποίηση. Αυτό άλλωστε εννοεί λέγοντας ότι ο κόσμος είναι επίπεδος. Και έχει γίνει επίπεδος για έναν και μοναδικό λόγο: τη ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας, η οποία μας έχει οδηγήσει από την κοινωνία της παραγωγής, πρωτογενούς και δευτερογενούς, στην κοινωνία των πληροφοριών και της γνώσης. Από εδώ ξεκινά και εδώ καταλήγει ο Φρίντμαν διαβάζοντας τον παγκόσμιο οικονομικό χάρτη.

Ενας κόσμος που είναι επίπεδος (δηλαδή λίγο πολύ ενιαίος, οικονομικά τουλάχιστον) σημαίνει βεβαίως ότι είναι και ένας κόσμος που εύκολα μπορεί να συρρικνωθεί. Ο Φρίντμαν αυτό δεν το θεωρεί αναγκαστικά κακό. Κατά την άποψή του η τεχνολογία λειτουργώντας ως ρυθμιστικός παράγοντας της εργασίας, της διανομής των αγαθών και της κατανομής του πλούτου έχει βελτιώσει την παγκόσμια κοινωνία και την έχει καταστήσει ανεκτικότερη, παραγωγικότερη και πλουσιότερη. Η τεχνολογία είναι εκείνη που προωθεί τη συνεργασία επ' ωφελεία όλων και κατ' εξοχήν του Τρίτου Κόσμου, αφού προωθώντας αποφασιστικά το αίτημα της διά βίου εκπαίδευσης βελτιώνει θεαματικά την ποιότητα της προσφερόμενης εργασίας - άρα και των αμοιβών.



Η παρέμβαση της τεχνολογίας



Σήμερα ζούμε την τρίτη φάση της παγκοσμιοποίησης, υποστηρίζει. Η πρώτη ήταν η παγκοσμιοποίηση της φυσικής δύναμης. Η δεύτερη των πολυεθνικών εταιρειών. Η τρίτη της τεχνολογίας. Η παγκοσμιοποίηση 3, όπως την ονομάζει, εισάγει στη διεθνή πολιτική, στην οικονομία και στην κουλτούρα νέες δυνάμεις, όπως η Ινδία και η Κίνα, λειτουργώντας παράλληλα ως κίνητρο και για τους «μικρούς». Στο πλαίσιο μάλιστα της διεθνούς συνεργασίας, μπορεί να λύσει χρόνια προβλήματα: της ενεργειακής αυτάρκειας των μεγάλων κρατών λ.χ. ή της καταστροφής του περιβάλλοντος.

Ολα αυτά ακούγονται θετικά. Θα έλεγε μάλιστα κάποιος ότι ο Φρίντμαν προτείνει, από τα δεξιά ωστόσο, ένα είδος καινούργιου New Deal ανάμεσα στην εργασία και στο κεφάλαιο θεωρώντας τον ανταγωνισμό στην εργασία ως βασικό κίνητρο και ρυθμιστικό παράγοντα για τη βελτίωση των αμοιβών και για τη μείωση της ανεργίας. Με άλλα λόγια - και για να αντιστρέψουμε μια παλιά ιδέα - φαντάζεται έναν καπιταλισμό με ανθρώπινο πρόσωπο. Είναι άραγε εφικτό κάτι τέτοιο;

Ο Φρίντμαν είναι Αμερικανός - και αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για να κατανοήσει κανείς το σκεπτικό του. Οταν για παράδειγμα μιλάει για την Ασία, ξεκινάει από τα αμερικανικά προβλήματα, ενώ την αξιοποίηση των εναλλακτικών πηγών ενέργειας τη θεωρεί προϋπόθεση της ενεργειακής αυτάρκειας των ΗΠΑ - οι θετικές επιδράσεις στο περιβάλλον έρχονται αμέσως μετά. Ετσι βέβαια δεν σκέπτεται ένας Ευρωπαίος, αλλά αυτό είναι άλλο ζήτημα. Επί του προκειμένου πρέπει να σημειώσει κανείς ότι απόψεις σαν και αυτές του Φρίντμαν είναι απείρως προτιμότερες από την ωμή παρατήρηση του Ρούπερτ Μέρντοκ ότι μια από τις ευεργετικές συνέπειες του πολέμου στο Ιράκ θα είναι να πέσει η τιμή του πετρελαίου διεθνώς στα 20 δολάρια το βαρέλι. Οπως γνωρίζουμε, φυσικά συνέβη ακριβώς το αντίθετο.

Σημαντικό τμήμα του βιβλίου του ο Φρίντμαν το αφιερώνει στην κρίση που διέρχεται το αμερικανικό εκπαιδευτικό σύστημα, η οποία έχει ως αποτέλεσμα οι ΗΠΑ να κινδυνεύουν να μείνουν πίσω από τις παγκόσμιες εξελίξεις. Οι σπουδαστές λ.χ. στην Αμερική, οι οποίοι προέρχονται από την Ευρώπη και άλλες χώρες, εμφανίζουν πολύ καλύτερες επιδόσεις από τους γηγενείς. Αλλά εδώ, θα έπρεπε να θυμίσει κανείς, έχουμε την απόδειξη ότι υψηλή γενική Παιδεία στο μεσαίο επίπεδο παρέχεται κατ' εξοχήν σε χώρες όπου κυριαρχεί η ιδέα του κοινωνικού κράτους, ότι η κουλτούρα είναι ουσιαστικό τμήμα του κοινωνικού πλούτου και ότι έχει άμεση σχέση με την οικονομία. Οπως έχει τονιστεί συχνά, ένα από τα κυριότερα προβλήματα του καπιταλισμού των ανεξέλεγκτων αγορών είναι ότι επενδύοντας τα πάντα στην εξειδίκευση περιορίζει το φάσμα της επινοητικότητας των ανθρώπων. Και το κοινωνικό κράτος δεν είναι βεβαίως ένα γηροκομείο πολυτελείας, όπως φαντάζεται ο Φρίντμαν ότι θα μπορούσε να καταντήσει η Δυτική Ευρώπη, με την πολιτική της ηγεσία να παίζει τον ρόλο της νοσοκόμας.

Ο συγγραφέας δεν παραλείπει να αναφερθεί στις θέσεις εργασίας οι οποίες χάθηκαν λόγω της θεοποίησης του ελεύθερου εμπορίου - αλλιώς: της παγκοσμιοποίησης, αλλά, όπως υποστηρίζει, ο προστατευτισμός δεν είναι λύση. Λύση είναι η συμμετοχή στο παγκόσμιο παιχνίδι με τους όρους που παίζεται σήμερα. Οι όροι όμως αυτοί, θα αντέτεινε κάποιος, υπαγορεύονται από τις μεγάλες πολυεθνικές, της ψηφιακής κοινωνίας κυρίως, οι οποίες - καθώς έγραψε παλαιότερα ο Ντέιβιντ Μπράουν - βλέπουν τα εθνικά κράτη ως εικονικούς αστακούς που χαίρονται να τους τρώνε.



Ασκηση της φαντασίας



Η βασική αρχή στην επιχειρηματική δραστηριότητα είναι το να βλέπει κανείς τον παγκόσμιο οικονομικό ορίζοντα αλλά να δρα επιτοπίως. Ωστόσο σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης αυτό δεν είναι εφικτό λόγω των πολλαπλών αλληλεξαρτήσεων. Ετσι η αναβάθμιση της ποιότητας εργασίας και η κοινωνία των πολιτών η οποία θα προκύψει από αυτήν θα βελτιώσουν, κατά τον Φρίντμαν, τη ζωή σε όλον τον πλανήτη. Η άποψη ακούγεται τουλάχιστον αισιόδοξη - και καλούνται να την κάνουν πράξη οι ΜΚΟ (Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις). Οσο για το μέλλον, μπορεί να κατακτηθεί μόνο με την άσκηση της φαντασίας (που εδώ λειτουργεί ως υποκατάστατο της αδέσμευτης συνείδησης), ώστε να μπορούμε να αναπροσαρμόζουμε, όποτε χρειάζεται, τις παλιές αφηγήσεις στα νέα δεδομένα και να επεμβαίνουμε βελτιώνοντας το πλαίσιο των αφηγήσεων, δηλαδή το οικονομικό και το κοινωνικό περιβάλλον. Η ιδέα είναι ερεθιστική, ωστόσο δεν δίνει καμία απάντηση σχετικά με το ποιος, πού και πότε καθορίζει τους όρους του παιχνιδιού. Η προτροπή του Φρίντμαν «να είμαστε ονειροπόλοι εν δράσει και όχι μάρτυρες εν αναμονή» ως προϊόν ενός νου που σκέφτεται θετικά μπορεί να είναι κίνητρο αλλά η αποτελεσματικότητά της, φοβάται κανείς, κρίνεται σε άλλα πεδία.

Το βιβλίο αυτό του Φρίντμαν, το οποίο περιέχει πλήθος παραδειγμάτων, παρατηρήσεων και στατιστικών στοιχείων, είναι εξαιρετικά χρήσιμο, κυρίως επειδή μας αποκαλύπτει ότι οι ευφυείς, δημοκρατικοί και μετριοπαθείς αναλυτές δεν λείπουν από τις ΗΠΑ, γεγονός ιδιαίτερης σημασίας σε μια εποχή κατά την οποία η υπερατλαντική δημοκρατία εφαρμόζοντας μια πολιτική ωμής ισχύος κάνει ό,τι μπορεί διεθνώς για να διαψεύσει τις παραδόσεις της.



ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΒΙΣΤΩΝΙΤΗΣ

Το ΒΗΜΑ, 11/03/2007