Η υγιής κοινωνία

Ο Ε. Φρομ υπήρξε ένας από τους τελευταίους - πραγματικά μεγάλους - ουμανιστές διανοούμενους του 20ου αιώνα, από το είδος των διανοούμενων που έδωσε στην ανθρωπότητα το ζείδωρο και αξιοθαύμαστο πνεύμα του Διαφωτισμού.
Στο κέντρο του ενδιαφέροντός του είναι ο Άνθρωπος και οι Ανάγκες του με κεφαλαίο Α. Στο έργο του αυτό, εστιάζοντας στις παθογένειες της σύγχρονης βιομηχανοποιημένης κοινωνίας της Δύσης, πραγματεύεται το ζήτημα της υγιούς κοινωνίας και των τρόπων που αυτή θα μπορούσε να προκύψει στο μέλλον. Το βιβλίο μπορεί να θεωρηθεί ως συνέχεια του «Φόβου μπροστά στην ελευθερία», μόνο που εδώ η ματιά του συγγραφέα, χωρίς να χάνει από το οπτικό της πεδίο τον άνθρωπο ως μονάδα, είναι πολύ περισσότερο κοινωνιοκεντρική. Σε συνέχεια των επιχειρημάτων και της κοινωνικοψυχολογικής του θεωρίας, που κατέθεσε με το «Φόβο μπροστά στην ελευθερία», ο Ε. Φρομ προχωρά εδώ, σε μια βαθιά και ανελέητη ανατομία της σύγχρονης κοινωνίας και αποδεικνύει, πέρα από κάθε αμφιβολία, ότι ο άνθρωπος έχει μεταβληθεί σε ένα αλλοτριωμένο και απομονωμένο ψυχικά αυτόματο άτομο που η λειτουργία του προσιδιάζει με ένα ρομπότ. Όλα αυτά συμβαίνουν κάτω από την τρομερή επίδραση της καταναλωτικής κοινωνίας και της καπιταλιστικής οικονομίας της αχανούς μαζικής παραγωγής. Η σύγχρονη κοινωνία δεν έχει κέντρο της τον άνθρωπο αλλά το Θεό- κέρδος. Αυτό για τον Ε. Φρομ τα λέει όλα...
Ζώντας καθημερινά σε μια απρόσωπη κοινωνία, μέσα σε πολυάνθρωπες και γι΄αυτό απάνθρωπες πόλεις τέρατα, δουλεύοντας σε τεράστιες αχανείς βιομηχανίες, βιώνοντας διαρκώς μια γενικευμένη ανασφάλεια, χάνοντας τους αληθινούς ανθρώπινους δεσμούς και μετατρεπόμενος σε ένα απρόσωπο γρανάζι σε μια ατέλειωτη αλυσίδα καταμερισμού εργασίας και μαζικής παραγωγής, ο άνθρωπος, χάνει σιγά – σιγά την ανθρωπινότητά του και αλλοτριώνεται ανεπανόρθωτα. Παρ’ όλες όμως τις δυσμενείς συνθήκες, ο Ε. Φρομ, πιστεύει ότι η κατάσταση μπορεί να αλλάξει αν η κοινωνία αλλάξει τη στόχευσή της, αν η κοινωνία κάνει κέντρο της τον άνθρωπο και τις ανάγκες του όπως αυτές προκύπτουν από την ιδιαιτερότητα της υπαρξιακής του κατάστασης που καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την ξεχωριστή ανθρώπινη φύση. Για να γίνει αυτό ο συγγραφέας προτείνει μια σειρά από πραγματοποιήσιμες και ενδιαφέρουσες – κατά τη γνώμη μου – λύσεις, χωρίς να καταφεύγει αναγκαστικά στην πρόταση για μια ολική ανατροπή του κοινωνικού status, μη παραβλέποντας πολύ σοφά, ότι ανάλογη προσπάθεια ανατροπής μπορεί να οδηγήσει σε τερατογεννέσεις όπως ο Σταλινισμός στη ΕΣΣΔ.
Ο Ε. Φρομ έχει πρόταγμα και ιδανικό του τις αρχές του δεοντολογικού ουμανισμού και όνειρό του τον κοινοτικό σοσιαλισμό. Αντιρρήσεις θα μπορούσαν να εγερθούν σε ότι αφορά το αφηρημένο των προταγμάτων π.χ. τι ακριβώς σημαίνει η πλήρης και ολοκληρωμένη ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας, τι είναι η επανασύνδεση με τη φύση και τον κόσμο και μέχρι που φτάνει η αδελφική αγάπη για την ανθρωπότητα κλπ, ωστόσο εντυπωσιάζει το πόσο οι προτάσεις κοινωνικής αλλαγής που κάνει π.χ. η Κοινότητα Εργασίας, η παραγωγή συλλογικής τέχνης, οι αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες σε αποκεντρωμένο επίπεδο κλπ. μοιάζουν εντελώς εφικτές για ανθρώπους και κοινωνίες που έχουν συνειδητοποιήσει ότι βρίσκονται μια τρίχα από το χείλος της οριστικής και αμετάκλητης καταστροφής.
Το βιβλίο μπορεί να εκδόθηκε το 1955 αλλά είναι επίκαιρο ακόμη και σήμερα αφού τα προβλήματα της βιομηχανικής κοινωνίας της Δύσης του ’50 που με τόση ενάργεια παρατίθενται αντί να έχουν λυθεί έχουν πολλαπλασιαστεί και διογκωθεί. Πράγματι, το πολιτισμικό ανθρωπολογικό μοντέλο της εποχής μας δείχνει να είναι ένα πιο εξελιγμένο και ολοκληρωμένο μοντέλο ανθρώπου της αλλοτρίωσης και της απομόνωσης της δυτικής κοινωνίας του 1950. Όποιος διαβάσει με προσοχή το βιβλίο δεν μπορεί να αποφύγει τις συγκρίσεις με τη σημερινή εποχή και δεν μπορεί παρά να καταλήξει, δυστυχώς, στο παραπάνω συμπέρασμα...
Ο Ε. Φρομ μας προσφέρει έναν αληθινό καθρέπτη όπου ο καθένας μας μπορεί να αντικρίσει το αποκρουστικό του είδωλο. Ταυτόχρονα όμως δε μένει μόνο στο επίπεδο της διαπίστωσης αλλά μας προσφέρει και τα εργαλεία για να θρυμματίσουμε αυτό τον απαίσιο καθρέπτη.
Εν κατακλείδι, πρόκειται για ένα πολύ δυνατό και αφυπνιστικό ανάγνωσμα, για ένα σύγχρονο «ευαγγέλιο» απελευθέρωσης από τα αόρατα μα υπαρκτά δεσμά της κοινωνίας της διαφήμισης και της κατανάλωσης που ταλανίζουν την ανθρωπότητα και διαστρέφουν τον ψυχισμό της.
Παρακαλώ διαβάστε το όπου το βρείτε.