Η παραλλαγή του Γιώργου Δαρσινού

Είναι η συγγραφή αστυνομικών ιστοριών ένας τρόπος να εκτονώνει κανείς τις εγκληματικές παρορμήσεις του; Κρύβεται μέσα σε κάθε συγγραφέα που γράφει για φόνους ένα δυνάμει δολοφόνος; Αυτό φαίνεται να πιστεύουν οι αξιωματικοί της Ελληνικής Αστυνομίας που ερευνούν την υπόθεση του βίαιου θανάτου του καταξιωμένου συγγραφέα ιστοριών μυστηρίου Γιώργου Δαρσινού: γι' αυτό συγκεντρώνουν πέντε εκκολαπτόμενους συγγραφείς αστυνομικών ιστοριών, τέσσερις άντρες και μία γυναίκα, και τους δίνουν να διαβάσουν το ημερολόγιο του μακαρίτη, στο οποίο εκείνος τους κατονομάζει ως επίδοξους δολοφόνους του, επειδή είχε απορρίψει, ως σύμβουλος εκδόσεων μεγάλου εκδοτικού οίκου, τα χειρόγραφά τους. Οι πέντε ύποπτοι, που αρνούνται κατηγορηματικά οποιαδήποτε σχέση με το έγκλημα, οφείλουν να αντιπαρατεθούν τόσο στα λεγόμενα του ημερολογίου όσο και μεταξύ τους, όπως επίσης με την αστυνομία και το μυστήριο παρελθόν του Δαρσινού - που τους περιλαμβάνει όλους. Σ' αυτή την εξαντλητική αντιπαράθεση των αλλεπάλληλων άλλοθι με την πραγματικότητα, ο αναγνώστης υποχρεώνεται να κάνει συνεχείς υποθέσεις για τον πιθανό ένοχο (μέσα από 31 πιθανότητες!).

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Κριτική:

Η νέα παλιά παραλλαγή

Ανάμεσα στις αγαπημένες ασχολίες του Νεοκλή Γαλανόπουλου είναι η ανάγνωση αστυνομικής λογοτεχνίας (και δη τα whodunit μυθιστορήματα).

Από μικρός σκάρωνε ιστορίες με «ντετέκτιβ» που λύνουν μυστήρια
Έχουμε πει και ξαναπεί ότι το αστυνομικό μυθιστόρημα σήμερα έχει ενδιαφέρον κυρίως ως κοινωνικό μυθιστόρημα. Και αυτό όχι επειδή έτσι θέλουμε να το διαβάζουμε εμείς, μα επειδή έτσι το οργανώνουν οι ίδιοι οι συγγραφείς που ασχολούνται με το είδος. Από τότε μάλιστα που αναγνωρίστηκε, χάρη σ΄ αυτή τη στροφή του, ως σεβαστό μέλος της λογοτεχνικής οικογένειας άρχισε να βγάζει παρακλάδια με ακόμα υψηλότερες βλέψεις. Έτσι, μας έχουν προκύψει το ιστορικό αστυνομικό μυθιστόρημα, το ψυχαναλυτικό αστυνομικό μυθιστόρημα, το φιλοσοφικό αστυνομικό μυθιστόρημα και πάει λέγοντας.
Υπάρχουν όμως νεότερες και μάλλον απρόσμενες εξελίξεις. Τα τελευταία χρόνια, δηλαδή, παρατηρούμε μια αντίδραση σ΄ αυτή την υβριδοποίηση του είδους, μια αντίρροπη τάση επανόδου στην πρωτογενή, αμιγή (ή ανόθευτη) μορφή του: αυτή του αινίγματος που λύνεται τελικά με απόλυτα ορθολογικό, πλήρη και καθαρτήριο τρόπο.
Είπα ότι πρόκειται για κάτι απρόσμενο. Στην πραγματικότητα, δεν είναι καθόλου σπάνιο στην τέχνη το φαινόμενο να προκαλεί η (υπερ)εκλέπτυνση ενός εκφραστικού μέσου μια νοσταλγία για την απλότητα και τη γνησιότητα της πρωταρχικής μορφής, ακόμα και ένα μαχητικό κίνημα για την ανάκτησή της. Η κουλ τζαζ γέννησε ένα ισχυρό αντιμάμαλο επιστροφής στην παραδοσιακή τζαζ της Νέας Ορλεάνης. Οι ευρωπαϊκές μελωδίες που εισήγαγε στο ρεμπέτικο ο Τσιτσάνης έκαναν αργότερα τους καθαρολόγους να αντιπαραθέσουν στη μουσική του το «δωρικό» στιλ του Βαμβακάρη.
Το αναπάντεχο, στη δική μας περίπτωση, έγκειται στο ότι εκείνο που επαναδιεκδικείται δεν φαίνεται να είναι κάτι περισσότερο από τον χαρακτήρα του αστυνομικού μυθιστορήματος ως καθαρά διανοητικής άσκησης. Οι εκφραστές αυτής της τάσης, μάλιστα, δεν είναι τίποτα απειρόκαλοι γραφιάδες ή τίποτα παραδόπι- στοι προχειρογράφοι που στοχεύουν σ΄ ένα ευρύ κοινό χωρίς απαιτήσεις, όπως ίσως θα περίμενε κανείς. Απεναντίας, έχουμε να κάνουμε με διανοούμενους, που διαθέτουν πολύπλευρη παιδεία και δεν τους λείπει καθόλου το λογοτεχνικό ταλέντο. Στα μέσα της χρονιάς που πέρασε είχαμε, στα καθ΄ ημάς, την περίπτωση του Δημήτρη Μαμαλούκα. Στα τέλη της, προστέθηκε η περίπτωση του Νεοκλή Γαλανόπουλου. Νά λοιπόν ένα αίνιγμα εξίσου δύσκολο με αυτά που μας βάζουν στα μυθιστορήματά τους, και ίσως σημαντικότερο.
Aς δούμε το προφίλ του Νεοκλή Γαλανόπουλου, όπως μας παρουσιάζεται στο «αφτί» του βιβλίου του. Νέος (γεννήθηκε το 1972), δικηγόρος, και μάλιστα της «μαχόμενης δικηγορίας», αφού αναλαμβάνει κυρίως υποθέσεις Εργατικού Δικαίου, με ενδιαφέροντα που εξικνούνται από τη θεωρία της λογοτεχνίας και της μετάφρασης ώς την ιστορία των λεξικών, τη φιλοσοφία, τον κινηματογράφο και φυσικά την αστυνομική λογοτεχνία. Όλα αυτά ασφαλώς δεν συνθέτουν την εικόνα ενός αφελούς καταναλωτή, τώρα και μιμητή της pulp λογοτεχνίας ή ενός καιροσκόπου που καβαλάει το κύμα της μόδας του αστυνομικού μυθιστορήματος.
Ας προσπαθήσουμε τώρα να περιγράψουμε το βιβλίο του. Θέμα του η δολοφονία ενός πετυχημένου συγγραφέα αστυνομικών μυθιστορημάτων και σύμβουλου του εκδοτικού οίκου του. Σε κάτι που μοιάζει με ημερολόγιο, αποθηκευμένο στον υπολογιστή του, το θύμα υποδεικνύει ως υποψήφιους δολοφόνους του πέντε άλλους συγγραφείς αστυνομικών μυθιστορημάτων, των οποίων έχει απορρίψει τα χειρόγραφα. Το μυθιστόρημα αποτελείται από τρεις ενότητες. Στην πρώτη μάς δίνονται, με τρόπο που θυμίζει υπαγόρευση μαθηματικής άσκησης, εξαντλητικές λεπτομέρειες για τον δολοφονημένο, τις κινήσεις του τη μέρα του φόνου και την εικόνα του χώρου όπου βρέθηκε το πτώμα. Η δεύτερη ενότητα περιλαμβάνει το επίμαχο «ημερολόγιο», στο οποίο βρίσκονται εγκατεσπαρμένες και διάφορες ανέκδοτες αστυνομικές ιστορίες του νεκρού ή ιδέες για τέτοιες ιστορίες. Η τρίτη τέλος ενότητα, χωρισμένη σε δύο μέρη, περιγράφει τη συγκέντρωση όλων των υπόπτων από τον ντετέκτιβ (εν προκειμένω έναν υπαστυνόμο) και την αποκάλυψη του δράστη- κλασικό στρατήγημα στην αστυνομική λογοτεχνία, με τη διαφορά ότι εδώ η λύση που δίνεται θα αποδειχτεί λάθος και η σωστή λύση θα δοθεί στις τελευταίες δεκαεννιά σελίδες του βιβλίου.
Έστω και με αυτή την έκπληξη του τέλους, η ιστορία δεν έχει πολλά πράγματα που να την κάνουν ενδιαφέρουσα. Διαδραματίζεται σ΄ έναν μικρόκοσμο (αυτόν των συγγραφέων αστυνομικής λογοτεχνίας)
που ελάχιστα αφορά τους απ΄ έξω.
Τα πρόσωπά της, έτσι όπως σκιαγραφούνται, είναι ασήμαντα και μονοδιάστατα. Το κίνητρο του εγκλήματος δεν θα μπορούσε να είναι πιο τετριμμένο, άσε που δεν είναι καν κίνητρο. Η εξήγηση του αινίγματος είναι πράγματι ορθολογική και πλήρης, αλλά τόσο πολύπλοκη τεχνικά και τόσο εξεζητημένη ώστε την ξεχνάμε πριν καλά καλά κλείσουμε το βιβλίο. Πόσο συναρπαστικά μπορεί να είναι όλα αυτά για έναν συγγραφέα με το προφίλ του Γαλανόπουλου;
Την απάντηση τη δίνει ο ίδιος μέσα στο μυθιστόρημά του, μέσω του μακαρίτη ήρωά του: η ευχαρίστηση της κατασκευής ενός δύσκολου αινίγματος, της επινόησης μιας έξυπνης λύσης. Ο Δαρσινός ειρωνεύεται τους συγγραφείς που παρεκκλίνουν από την ορθοδοξία της αστυνομικής λογοτεχνίας, τους κατηγορεί ότι είναι πολύ οκνοί πνευματικά για να σκαρφιστούν αινίγματα με καινούργιες λύσεις (για τις οποίες πιστεύει ότι είναι ανεξάντλητες). Για να πούμε την αλήθεια, δεν είναι αυτόχρημα απορριπτέα αυτή η συνηγορία υπέρ μιας αστυνομικής λογοτεχνίας που ηλεκτρίζει συγγραφέα και αναγνώστη αποκλειστικά με λογικούς γρίφους. Άλλοι συγγραφείς εκθειάζονται από την κριτική όταν παίζουν ανακατεύοντας την πραγματικότητα με τη φαντασίωση ή φτιάχνοντας κείμενα με τη συρραφή άλλων κειμένων. Γιατί, λοιπόν, να μην παίξει κάποιος σκαρώνοντας αστυνομικά κουίζ;
Στην πραγματικότητα, η απάντηση του Γαλανόπουλου δεν μας πείθει για έναν μόνο λόγο: ο ίδιος είναι πιο έξυπνος από αυτήν. Ξέρουμε, βέβαια, ότι ο Βίτγκενστάιν διάβαζε μανιωδώς αστυνομικά μυθιστορήματα της σειράς, αλλά δεν θεωρητικοποίησε αυτή του τη συνήθεια ούτε, πολύ περισσότερο, έγραψε ποτέ τέτοιο βιβλίο. Ο Γαλανόπουλος διηγείται μια αστυνομική ιστορία της σειράς σ΄ ένα μυθιστόρημα που δεν είναι της σειράς. Οι πολλές περιλήψεις ιστοριών, που μας παρουσιάζει είτε ως προσχέδια του Δαρσινού είτε ως δικές του υποσημειώσεις για παλιότερα βιβλία του ήρωά του (και που διαβάζονται με περισσότερη ευχαρίστηση από όσο η κύρια ιστορία), δεν πραγματοποιούν άραγε το όνειρο του Μπόρχες για ένα βιβλίο που θα αποτελείται από περιλήψεις μυθιστορημάτων; Οι σελίδες 114- 130, μέρος υποτίθεται από το «ημερολόγιο» του Δαρσινού, δεν είναι άραγε ένα έξοχο κριτικό δοκίμιο για την εξέλιξη της αστυνομικής λογοτεχνίας;
Ξανακοιτάζω το βιογραφικό του Γαλανόπουλου, ξανακοιτάζω το βιογραφικό του Μαμαλούκα (υπάρχουν και άλλες, παρόμοιες περιπτώσεις) και μια υποψία γεννιέται στο μυαλό μου. Αυτοί οι νέοι, καλλιεργημένοι, ανήσυχοι συγγραφείς θα πρέπει να έχουν κουραστεί από τον ηθικό και γνωσιολογικό σχετικισμό του σύγχρονου αστυνομικού μυθιστορήματος. Ίσως γενικά από τον σχετικισμό της εποχής μας. Απέναντι σ΄ αυτή τη συγκεχυμένη, γεμάτη αναπάντητα ερωτήματα εικόνα του κόσμου χτίζουν έναν άλλο κόσμο, όπου όλα βρίσκουν την εξήγησή τους, όσο μπερδεμένα και αν φαίνονται, όπου το καλό και το κακό έχουν πάλι διαφορετικό χρώμα, έστω και αν σπάνια τα συναντάμε χωριστά το ένα από το άλλο. Μια υπόθεση κάνω απλώς.
Στο μεταξύ παρατηρώ ότι το μυθιστόρημα του Γαλανόπουλου είναι ενταγμένο σε μια σειρά του καινούργιου εκδοτικού οίκου Τόπος η οποία ονομάζεται «Cuλt stories». Το cult στην τέχνη αφήνει μια αίσθηση περιχαράκωσης, εθελούσιας περιθωριοποίησης με τάσεις σέχτας. Η αστυνομική λογοτεχνία δεν είχε ποτέ αυτό τον χαρακτήρα, ούτε με την κλασική ούτε με τη μοντέρνα μορφή της. Δεν ξέρω αν τον διεκδικούν συγγραφείς όπως ο Γαλανόπουλος, αλλά, επειδή αγαπώ κι εγώ αυτό το είδος, θέλω να ελπίζω πως όχι.

Δημοσθένης Κούρτοβικ, Τα Νέα, 19/1/2008