Ευφάνταστα ή και Φανταστικά

Τη χρονιά που μας πέρασε (2020) η Ισπανία δεν κατάφερε –λόγω πανδημίας– να γιορτάσει, όπως θα άρμοζε, τα εκατό χρόνια από τον θάνατο του Μπενίτο Πέρεθ Γαλδός (1843-1920), του πιο πολυδιαβασμένου συγγραφέα της μετά τον Θερβάντες. Από πολλούς θεωρείται ισάξιος μεγάλων μορφών της παγκόσμιας λογοτεχνίας του δέκατου ένατου αιώνα, όπως ο Μπαλζάκ, ο Ντίκενς και ο Τολστόι. Στο εξωτερικό παραμένει λιγότερο γνωστός. Θα μπορούσε να πει κανείς πως αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η Ισπανία πέρασε 35 χρόνια απομονωτισμού λόγω του φασιστικού καθεστώτος του Φράνκο. Ο Γαλδός συνδυάζει τον ρεαλισμό του Μπαλζάκ και τη φαντασία του Πόε. Σε μυθιστορήματά του βασίζονται τρία έργα του Μπουνιουέλ: Τριστάνα, Βιριδιάνα, Ναζαρέν.
Έγραψε σε ένα αργόσυρτο και βασανιστικό «τέλος εποχής» της χώρας του. Και το περιέγραψε. Η πάλαι ποτέ κραταιά ισπανική αυτοκρατορία, τον δέκατο ένατο αιώνα έχανε γοργά τις υπερπόντιες κτήσεις της, τις μόνες σχεδόν ουσιαστικές πηγές πλούτου. Στο εσωτερικό μόλις είχαν αρχίσει να ακούγονται –αρκετά απειλητικοί για το καθεστώς, είναι η αλήθεια– οι τριγμοί της απολυταρχικής μοναρχίας. Η μοναρχία κατέρρευσε στα χρόνια του Γαλδός, αλλά γρήγορα επήλθε η παλινόρθωσή της, καθώς η κοινοβουλευτική αβασίλευτη δημοκρατία αποδείχθηκε ανίκανη να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων. Οι σοσιαλιστές και οι αναρχικοί άρχιζαν να κερδίζουν τις καρδιές των μαζών, οι οποίες εγκατέλειπαν τους κόλπους της καθολικής εκκλησίας στρεφόμενες με πάθος στη λατρεία του ορθού λόγου ελπίζοντας στη λεγόμενη πρόοδο.
Ο Γαλδός, κορυφαία μορφή του ισπανικού ρεαλισμού, ήταν εν πολλοίς ένας αυτοδίδακτος, χαρακτηριζόμενος από ευρυμάθεια και πολυμάθεια. Παρακολουθούσε μέρα με τη μέρα την πολιτική και την κοινωνική ζωή της χώρας του στηλιτεύοντας ανελέητα τις παθογένειές τους, αρνούμενος ωστόσο να γίνει ο ίδιος πολιτικός. Αρθρογραφούσε, ζούσε μποέμικα, ερωτευόταν συχνά – είχε σχέση πνευματική όσο και σαρκική με την πρώτη Ισπανίδα πανεπιστημιακή, την Emilia Pardo Bazan.
Γράφει με αγάπη για τη χώρα του προσπαθώντας να «την καταλάβει». Σαν παιδί του ορθολογισμού του δέκατου ένατου αιώνα, γράφει για παθογένειές της που επιβιώνουν ακόμα και ίσως να είναι συμφυείς με την ανθρώπινη κατάσταση κατά βάθος, όπως καταλήγει στωικά ο συγγραφέας στα πιο πρόσφατα έργα του. Υπενθυμίζει παλαιά οικεία δεινά και αρχαίους οικείους δαίμονες. Γι’ αυτό διαβάζεται και σήμερα με πάθος στη χώρα του. Μάλιστα, μαζί με τους ήρωες κάποιων έργων του έγινε και ο ίδιος ήρωας graphic novel! Ας όψονται λοιπόν αυτές οι παθογένειες που η περσινή επέτειος του θανάτου του δεν έλαμψε επισήμως όπως θα της άρμοζε.
Γνωστός κατά κύριο λόγο ως μυθιστοριογράφος, ο Γαλδός έγραψε και πολλά ευφάνταστα διηγήματα. Κάποια μάλιστα κινούνται με τρόπο ρεαλιστικό (!) στο χώρο του φανταστικού. Είναι αντιπροσωπευτικά, γιατί εκφράζουν κομψά και ευσύνοπτα το βάθος της σκέψης και τη χάρη της πένας του συγγραφέα. Συνήθως αποτυπώνουν αλληγορικά πολλά ισπανικά βάσανα ή/και οικουμενικά πάθη.
Η παρούσα συλλογή είναι «δειγματοληπτική». Περιλαμβάνει πέντε, πολύ διαφορετικά μεταξύ τους αφηγήματα. Ειρωνικά, παιγνιώδη, αναπάντεχα, αμφίσημα, ενίοτε και αινιγματικά. Θέματά τους: η καθημερινότητα ενός ήρωα χωρίς κεφάλι, η εξέγερση των λέξεων του λεξικού της ακαδημίας όταν νιώθουν πως διαστρεβλώνεται το νόημά τους, η φυγή στην Αίγυπτο σε σύγχρονο πλαίσιο, η αποκαθήλωση ενός εθνικού συμβόλου της Ισπανίας, του Δον Ζουάν, η προσωπογραφία του μήνα Ιούνιου για ένα αλμανάκ της εποχής.
Η μετάφραση και η εκτενής εισαγωγή παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Πρόκειται για συλλογική μετάφραση με ομαδική επιμέλεια στα πλαίσια εκπαιδευτικού σεμιναρίου (το 2019, στο Κέντρο Γλωσσών και Πολιτισμών της Ιβηρικής και της Λ. Αμερικής Αbanico) και συνυπογράφονται από τις Μαρία Αθανασιάδου, Μαρία Μαλακάτα, Μαρία Μαυρογεώργη, Άντα Προβατάκη, Σοφία Φερτάκη, με συντονιστή τον Νίκο Πρατσίνη.